Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Είναι η μεγαλύτερη πηγή νερού της Κύπρου. Βρίσκεται περί τα 3 χμ. βόρεια του χωριού Κυθρέα, στη διοικητική έκταση του οποίου περιλαμβάνεται. Η πηγή, που βρίσκεται σε υψόμετρο 264 μέτρων περίπου, διαδραμάτισε πριν από την τουρκική εισβολή σημαντικό ρόλο στην όλη οικονομική ανάπτυξη και ευημερία της περιοχής Κυθρέας. Η μέση ημερήσια παροχή του κεφαλόβρυσου κατά την περίοδο 1945 - 1971 ήταν 13.000 μ³ νερού. Από αυτά, 680 μ³ περίπου χρησιμοποιούνταν για την υδατοπρομήθεια της Κυθρέας και των γύρω χωριών και άλλα 650 - 1.000 μ³ νερού για την ύδρευση ορισμένων χωριών της Μεσαορίας. Η υπόλοιπη παροχή νερού εχρησιμοποιείτο για σκοπούς άρδευσης των κήπων των εσπεριδοειδών και άλλων αρδευόμενων καλλιεργειών της Κυθρέας. 

Η πηγή καλύπτεται από μια θολωτή κατασκευή, τη βότα όπως λέγεται, η οποία είναι ευρύχωρη και επιτρέπει την άνετη κυκλοφορία. Από το 1932, μετά την πρώτη διασωλήνωση πόσιμου νερού για την Κυθρέα και τα περίχωρα, κατασκευάστηκε το μικρό φράγμα αμέσως μετά την πηγή, ειδικά για τη μέτρηση του νερού. Υπάλληλος του Δήμου Κυθρέας έκανε τακτικά τις μετρήσεις και περνούσε τις λεπτομέρειες σε βιβλίο.

Ο Κεφαλόβρυσος διέσχιζε την κωμόπολη από τις παρυφές του Πενταδάκτυλου προς τα κάτω, υδρεύοντας και αρδεύοντας όλα τα σπίτια και τα περιβόλια της Κυθρέας, του Νέου Χωρίου, του Τραχωνίου, του Παλαικύθρου, της Βώνης, του Μπέη – Κιογιού, του Έξω Μετοχιού και όχι μόνον. Ο τεράστιος όγκος του νερού του Κεφαλόβρυσου κινούσε τις φτερωτές των 32 Αλευρόμυλων της Κυθρέας μέχρι και το 19ο αιώνα, μέχρι που αντικαταστάθηκε η δύναμη του νερού με τις πετρελαιομηχανές, με τις οποίες λειτουργούσαν πλέον οι Αλευρόμυλοι. Στα τελευταία χρόνια της Αγγλοκρατίας η Αγγλική διοίκηση, παρά τις ενστάσεις των Κυθρεωτών, διακλάδωσε μέρος του νερού για ύδρευση 13 επιπλέον χωριών της πεδιάδας της Μεσαορίας.

Ενώ στο κείμενο αυτό αναφερόμαστε στο Κεφαλόβρυσον της Κυθρέας σε παρόντα χρόνο, θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι η τόσο σημαντική αυτή πηγή της Κύπρου έχει από χρόνια στερέψει και δίνει πλέον νερό μόνο περιστασιακά και εποχιακά, σε περιόδους βροχών. Έχει δηλαδή μετατραπεί από σημαντική και συνεχή πηγή νερού σε ρυάκι με νερό μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες.

Κατά πάσα πιθανότητα το ότι στέρεψε, οφείλεται στο ότι στο βουνό πάνω από την πηγή, οι Τούρκοι δημιούργησαν ένα τεράστιο λατομείο, στην όλη περιοχή όπου βρισκόταν κάποτε και το μοναστήρι της Παναγίας Πλατανιώτισσας. Φαίνεται ότι οι ανατινάξεις και οι εκσκαφές, που άνοιξαν στην πλαγιά μία τεράστια πληγή, έχουν επηρεάσει και τις υπόγειες διόδους του νερού, που έχουν κλείσει.

Το Κεφαλόβρυσον, φορτωμένο με θρύλους, εθεωρείτο από πολλούς ότι έδινε νερό που ερχόταν από τη Μικρά Ασία, από τα βουνά του Ταύρου, σε μία υποθαλάσσια πορεία. Σε παλαιότερες εποχές το νερό του έθετε σε λειτουργία μία σειρά από νερόμυλους, τους περίφημους αλευρόμυλους της Κυθρέας. Ερείπια μερικών τέτοιων αλευρόμυλων υπάρχουν ακόμη κατά μήκος της κοίτης του. Σε μερικές περιοχές υπάρχουν επίσης κατάλοιπα πέτρινων αυλακιών που μετέφεραν νερό σε αγρούς για άρδευση κήπων.

Πηγές

Δήμος Κυθρέας 

Βιβλιογραφία

Κώστας Γιαννός, Το Αρδευτικό σύστημα και οι τριανταδύο νερόμυλοι της κωμόπολης Κυθραίας, Αθήναι 1997.