Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Πλατεία Ελευθερίας είναι ο γεωγραφικός χώρος ο οποίος ενώνει την παλιά με τη νέα πόλη της πρωτεύουσας. Πρόκειται για την κεντρική πλατεία στο κέντρο της πόλης, που αποτελεί τη διασταύρωση των οδών Λήδρας και Ονασαγόρου με τις λεωφόρους Στασίνου, Ομήρου, Κωστάκη Παντελίδη, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και Ευαγόρου. Κατά την περίοδο της Αποικιοκρατίας, οι Άγγλοι αποσκοπώντας να ενώσουν τα δύο κομμάτια της Λευκωσίας κατασκεύασαν αρχικά εκεί μία ξύλινη γέφυρα ώστε να διευκολυνθεί το εμπόριο και η συγκοινωνία. Το άνοιγμα, γνωστό ως Νέο Άνοιγμα ή Άνοιγμα Τρυπιώτη, στο ενετικό τοίχος έγινε από τους Άγγλους το 1882. Για να ενωθεί ο Μακρύδρομος με το άνοιγμα κατεδάφισαν το σπίτι που έφραζε το δρόμο από το τείχος. Τότε αρχικά κατασκευάστηκε μια στενή ξύλινη γέφυρα που περνούσε πάνω από την τάφρο και ένωνε την παλιά πόλη με τα πρώτα σπίτια που είχαν κτιστεί εντός των τειχών. Αργότερα, αυτή η μικρή γέφυρα διαπλατύνθηκε με επιχωματώσεις.

Μετά την εγκαθίδρυση του δικτατορικού καθεστώτος Μεταξά στην Ελλάδα το 1936, η πλατεία μετονομάστηκε σε «Μεταξά». Μάλιστα, ήταν η μοναδική πλατεία στον ελληνικό χώρο που συνέχισε να φέρει το όνομα του Ιωάννη Μεταξά ακόμη και μετά το τέλος της δικτατορίας του. Στα τέλη του 1972, μέσα στο τεταμένο κλίμα που είχαν δημιουργήσει οι σχέσεις Αθηνών (Χούντας) – Λευκωσίας, ο κόσμος άρχισε να διαμαρτύρεται για την ονομασία της πλατείας. Η εφημερίδα “Κύπρος” στις 4 Δεκεμβρίου 1972 έγραψε: «…ο Ιωάννης Μεταξάς πουθενά εις τον Ελληνικόν χώρον δεν τιμάται δια της αποδόσεως του ονόματός του εις την κεντρικωτέραν πλατείαν πόλεως. Και είναι γνωστόν διατί εμείς να επιμένωμεν; Είναι θαυμάσια ευκαιρία να μετονομάσωμεν την πλατείαν αυτήν και διατί όχι κατά το Αθηναϊκόν πρότυπον, να την ονομάσωμεν Πλατείαν Ομονοίας».

Η ιστορία αυτή των αντιδράσεων είχε μακρά διάρκεια με αποκορύφωμα την περίοδο μετά το πραξικόπημα και την εισβολή.

Με καθημερινές επιστολές προς τις εφημερίδες του νησιού ζητούσαν άμεσα να καταργηθεί το όνομα «Μεταξά» και να αντικατασταθεί με άλλο. Για αυτόν το λόγο, ο τότε δήμαρχος της πόλης Λέλλος Δημητριάδης, πρότεινε 4-5 ονόματα στον κόσμο.  Το 1975 και μετά από διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε με πρόταση του τότε Δημάρχου Λευκωσίας Λέλλου Δημητριάδη, μετονομάστηκε σε Πλατεία Ελευθερίας. Στο μακρινό παρελθόν η Πλατεία Ελευθερίας, έζησε μερικές από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της Κύπρου. Εκεί, στις πρώτες εκλογές της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας, εμφανίστηκαν και ζήτησαν την ψήφο του λαού κατά τις προεκλογικές τους συγκεντρώσεις ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ανθυποψήφιός του, Γιάννης Κληρίδης. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ)

Από τον προμαχώνα της πλατείας, όπου βρίσκεται και το Δημαρχείο Λευκωσίας, πραγματοποιήθηκε και η τελευταία ομιλία του Μακαρίου, ο οποίος καλούσε σε μακροχρόνιο αγώνα. Στην ίδια Πλατεία πραγματοποιήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 1983 συλλαλητήριο καταδίκης της ανακήρυξης ψευδοκράτους από τους Τουρκοκυπρίους. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος- Αρχείο ΡΙΚ).

Στη μετά Μακάριο εποχή, στην πλατεία Ελευθερίας έγιναν τα μεγαλύτερα συλλαλητήρια, ενώ εκεί, τον Μάη του 2004, ο Τάσσος Παπαδόπουλος ύψωσε τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντάσσοντας την Κύπρο στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Η πλατεία είδε και έζησε πολλά, από τα συρματοπλέγματα της αποικιοκρατίας μέχρι τις μαζικές διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις για το πραξικόπημα και την εισβολή, από τις συναυλίες και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Σημείο αναφοράς της Πλατείας ήταν το καφενείο  «Κέντρο Χατζησάββας» το οποίο ιδρύθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα από τον Κυπρή Χατζησάββα (1862-1952), σε παλαιό παραδοσιακό οικοδόμημα, ακριβώς έξω από τα τείχη της Λευκωσίας, απέναντι από το «άνοιγμα» επί των τειχών που είχαν κάνει οι Άγγλοι και που αποτέλεσε την Πλατεία Μεταξά (σήμερα Πλατεία Ελευθερίας), στα νοτιοδυτικά του προμαχώνα Ντάβιλα, επί του οποίου βρισκόταν το Δημοτικό Μέγαρο της πρωτεύουσας. Ακριβώς απέναντι από το «Κέντρο Χατζησάββα» ευρισκόταν άλλο παλαιό παραδοσιακό διώροφο οικοδόμημα, που στέγαζε το «Βρετανικό Ινστιτούτο», το οποίο και πυρπολήθηκε και καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα - τη νύκτα της 17ης Σεπτεμβρίου του 1955. To Βρετανικό Ινστιτούτο, το οποίο ιδρύθηκε το 1934, είχε ανοίξει το πρώτο του γραφείο στην Κύπρο το 1940, χρονιά που άνοιξε γραφεία σχεδόν σε όλες τις χώρες που ήταν αποικιοκρατούμενες.

Λίγο πιο πάνω, βρίσκονταν οι κινηματογράφοι «Μαγικό Παλάτι» και «Πατέ», που και αυτοί γνώρισαν λαμπρές ημέρες κατά τις δεκαετίες ιδίως του 1940 και του 1950. Με την παρουσία και των κινηματογράφων στην ίδια περιοχή, ο χώρος του «Κέντρου Χατζησάββα» έσφυζε από κίνηση και ζωή καθημερινά, αυτό δε τούτο το κέντρο-καφενείο ήταν πασίγνωστο, γι’ αυτό και αποτελούσε για πάρα πολλούς το σημείο διευθετήσεως των συναντήσεών τους.

Πρώτες προσπάθειες για ανάπλαση της Πλατείας

Οι πρώτες προσπάθειες για ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας άρχισαν από το 1972 με αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προκήρυξε η τότε Δημοτική Επιτροπή. Παρόλα αυτά όμως, η διαδικασία υλοποίησης του έργου διεκόπη από τα γεγονότα του 1974. Έκτοτε, αν και ακολούθησαν και άλλες απόπειρες ανάπλασης της πλατείας, αυτό δεν έγινε εφικτό μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2021 οταν παραδόθηκε επιτέλους στο Κοινό. (Βλέπε Βίντεο). Σήμερα η Πλατεία αποτελεί ένα από τα πιο ελκυστικά σημεία (Βλέπε λήψη από αέρος) περιπάτου της Πρωτεύουσας. 

Η νέα προσπάθεια ξεκίνησε το 2003. Συγκεκριμένα, στις 22 Σεπτεμβρίου 2003 το Υπουργικό Συμβούλιο ανάβει το πράσινο φως για την προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάπλαση της Πλατείας με κρατική μάλιστα συνεισφορά που έφτανε στο 80% του συνολικού κατασκευαστικού κόστους. Το συνολικό κόστος εκτιμήθηκε τότε στις 3.800.000 λίρες Κύπρου ήτοι 6.492.685 ευρώ περίπου. Ακολούθως ο τότε δήμαρχος της πόλης Μιχαλάκης Ζαμπέλας προκήρυξε την 1 Νοεμβρίου 2003 τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Συνολικά 46 γραφεία διεκδίκησαν την ανάληψη του σχεδιασμού της νέας πλατείας με το παγκοσμίου φήμης αρχιτεκτονικό Γραφείο της Ζaha Hadid να κερδίζει στις 21 Απριλίου 2005 το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό. Οκτώ μήνες αργότερα, και συγκεκριμένα στις 28 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, το τότε δημοτικό Συμβούλιο προχώρησε στην επίσημη ανάθεση του έργου στη Ζaha Hadid.

Αρχαιολογικές ανασκαφές

Στις 9 Ιουλίου 2008 άρχισαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές οι οποίες απεκάλυψαν ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι του τοίχους. Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως είναι ότι  εντοπίστηκε το σημείο, «το αυτί» (ορολογία που χρησιμοποιείται από τους αρχαιολόγους) όπου γίνεται η κλίση για να  ανοίξει ο καρδιόσχημος προμαχώνας. Αυτή η πολύ σημαντική ανακάλυψη κατέρριψε όλες τις υπόνοιες για την κατεδάφιση του προμαχώνα από τους Άγγλους, οι οποίοι φαίνεται ότι έκτισαν λίγο πιο πέρα από το ενετικό μνημείο τον προμαχώνα που σώζεται σήμερα πάνω στο οποίο είναι κτισμένο το Δημαρχείο. Το εύρημα επιβεβαίωσε την εκτίμηση ότι ο προμαχώνας είχε μετακινηθεί αρχές του 20ού αιώνα, όταν κατασκευαζόταν ο δρόμος που ένωνε την οδό Λήδρας με την εκτός των τειχών πόλη, που ήταν τότε αναπτυσσόμενη.  Να σημειωθεί ότι οι Άγγλοι   όταν διοικούσαν την Κύπρο, προβληματίζονταν για το έπρεπε να γίνει με τα τείχη της Λευκωσίας και υπήρχαν κατά καιρούς προτάσεις για την ολική κατεδάφισή τους. Στο  τέλος φαίνεται ότι πρυτάνευσε η λογική που οφείλεται στο ρόλο του αρχιτέκτονα  αλλά και Εφόρου των Αρχαίων μνημείων George Jeffery και στη συνέχεια στον Arthur Megaw.

Το αυθεντικό «αυτί» του καρδιόσχημου προμαχώνα Ντ’ Αβίλα, το οποίο έφερε μαζί του και νέα δεδομένα τα οποία επέβαλαν ένα νέο κύκλο συζητήσεων και διαβουλεύσεων μεταξύ των αρμόδιών με στόχο την όσο το δυνατό πιο ομαλή ένταξη του ιδιαίτερης αρχαιολογικής σημασίας σημείου των τειχών, στη νέα ανανεωμένη και καθόλα μοντέρνα πλατεία Ελευθερίας. Ως αποτέλεσμα των εξελίξεων αυτών, η καθυστέρηση στην εκτέλεση του έργου, με τους υπολογισμούς της δημάρχου Λευκωσίας  Ελένης Μαύρου, για έναρξη των εργασιών να μετατέθηκε από το 2010 στο 2011 με αποτέλεσμα να μην είναι εφικτός ο στόχος της ολοκλήρωσης της πλατείας μέχρι τα μέσα του 2012 και πριν από την έναρξη της Κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ.

Αρχίζουν οι εργασίες

Μετά από τις νέες χρονοβόρες συζητήσεις και διαβουλεύσεις σε ότι αφορά σχεδιασμό, στις 22 Νοεμβρίου 2011, και μετά την προκήρυξη δημοσίων προσφορών, ο Δήμος Λευκωσίας ανέθεσε το έργο στον χαμηλότερο προσφοροδότη. Την εταιρεία Miltiades Neophytou Civil Engineering Contractors & Developers Ltd για το ποσό των €22.969.825. Οι εργασίες ξεκίνησαν τελικά επί δημαρχίας Κωνσταντίνου Γιωρκάτζη στις 13 Φεβρουαρίου του 2012. Τα  νέα χρονοδιαγράμματα αφορούσαν  ολοκλήρωση στις αρχές Φεβρουαρίου του 2013 της γέφυρας, και ένα χρόνο αργότερα -Φεβρουάριο του 2014- ολική παράδοση της πλατείας.

Ολόκληρη η περιοχή, ένα εργοτάξιο

Δυο χρόνια μετά, στις 24 Φεβρουαρίου 2014 και ενώ ολόκληρη η περιοχή είχε μετατραπεί σε εργοτάξιο, δήμος Λευκωσίας και η Εταιρεία Miltiades Neophytou Civil Engineering Contractors & Developers Ltd με κοινή του ανακοίνωση, γνωστοποίησαν τον τερματισμό του συμβολαίου εκτέλεσης του έργου Ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας και του Περιβάλλοντα χώρου, περιλαμβανομένου του Υπόγειου Χώρου Στάθμευσης στη Λεωφόρο Ομήρου. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, στο πλαίσιο συνεργασίας των διαφόρων συμβαλλομένων μερών, όπως είχε διαμορφωθεί εξ αρχής, δεν δημιουργούσε τις προϋποθέσεις ομαλής εκτέλεσής του έργου, με αποτέλεσμα να προκύπτουν ολοένα και συχνότερα αμφισβητήσεις και απαιτήσεις οι οποίες προκαλούσαν καθυστερήσεις και νομικές αντιπαραθέσεις. Ο Δήμος Λευκωσίας, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη ότι μια χρονοβόρα και απρόβλεπτης έκβασης διαδικασία επίλυσης των διαφορών μέσω της δικαστικής οδού, ουσιαστικά θα ματαίωνε το έργο αφού θα οδηγούσε στην απώλεια της χρηματοδότησής του, θεώρησε ότι η συγκεκριμένη λύση είναι η μόνη οδός για να συνεχιστεί και να ολοκληρωθεί το έργο.

Βάσει της σχετικής συμφωνίας, η οποία υπεγράφη στις 24 Φεβρουαρίου 2014, από τους, Δήμαρχο Λευκωσίας Κωνσταντίνο Γιωρκάτζη και Μιλτιάδη Νεοφύτου Διευθύνοντα Σύμβουλο της Miltiades Neophytou Civil Engineering Contractors & Developers Ltd, ο Δήμος Λευκωσίας κατέβαλε στην Εταιρεία το ποσό των 530.000 ευρώ, ως ποσό διακανονισμού για εκτελεσθείσες εργασίες και για τη διακοπή του συμβολαίου.

Προβλήματα στο κατασκευαστικό έργο

Στους μήνες που ακολούθησαν η πλατεία Ελευθερίας, μπλέχτηκε σε ένα τρίγωνο συζητήσεων, αντιπαραθέσεων και αλλεπάλληλων ακυρώσεων και επαναπροκυρήξεων των προσφορών, με τη συμμετοχή του Δήμου Λευκωσίας, του Γενικού Λογιστηρίου και της Αναθεωρητικής Αρχής Προσφορών. Τελικά, και αφού αφαιρέθηκε από την προκήρυξή των προσφορών το ένα μέρος του έργου που αφορούσε την κατασκευή υπόγειου χώρου στάθμευσης στη λεωφόρο Ομήρου, ο δήμος Λευκωσίας προχώρησε στην κατακύρωση της προσφοράς για συνέχιση του έργου της Πλατείας Ελευθερίας και του περιβάλλοντα χώρου. Η προσφορά κατακυρώθηκε στην εργοληπτική εταιρεία Lois Builders Ltd έναντι €13.505.247 συν ΦΠΑ και αποτελούσε την χαμηλότερη από τις πέντε προσφορές που υποβλήθηκαν για το έργο. Προσφορές είχαν υποβάλλει και οι εταιρείες Cyfield Development Public Ltd (13.665.490 ευρώ) , A. Panayides Contracting Public Ltd (13.825.769 ευρώ), η Κοινοπραξία Ιακώβου – Ζemco (14.170.000 ευρώ) και Cybarco Ltd (14.823.000 ευρώ).

Παίρνει "σάρκα και οστά"

Στις  6 Δεκεμβρίου 2015, όταν ο δήμαρχος Λευκωσίας Κωνσταντίνος Γιωρκάτζης, ο αρχιτέκτονας του έργου της Πλατείας Ελευθερίας Χρίστος Πασσάς (εκ μέρους του αρχιτεκτονικού γραφείου Zaha Hadid Architects) και ο διευθυντής της εταιρείας LOIS Builders Νικόλας Λοής εργολάβος του έργου ανακοίνωσαν  πως οι εργασίες για την τελική διαμόρφωση της νέας Πλατείας Ελευθερίας, εισέρχονταν πλέον σε ουσιαστικό στάδιο. Η εταιρεία Lois Builders άρχιζε τη μέρα εκείνη τη μεταφορά και τοποθέτηση 2500 κυβικών μέτρων λευκού σκυροδέματος στη γέφυρα της πλατείας. Συνολικά τριάντα μπετονιέρες πραγματοποίησαν 250 αποστολές για την ολοκλήρωση του έργου. Το νέο  χρονοδιάγραμμα για την τελική ολοκλήρωση του έργου, τοποθετήθηκε, σύμφωνα με τους υπολογισμούς για τον Σεπτέμβριο του 2016.

Την 1η Ιανουαρίου 2021 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες με την  παράδοση του υπόγειου χώρου στάθμευσης της Λεωφόρου Ομήρου. Προκειμένου να διευκολυνθεί η διακίνηση των πολιτών προς τη γέφυρα της Πλατείας Ελευθερίας και τους πεζόδρομους, δόθηκε δια μέσου της τάφρου, πρόσβαση προς τη δυτική ράμπα και το κεντρικό κλιμακοστάσιο της γέφυρας της Πλατείας.  

Ο προϋπολογισμός

Σύμφωνα με το δήμο Λευκωσίας, ο εγκεκριμένος προϋπολογισμός του έργου ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας φτάνει τα 40 εκατομμύρια ευρώ. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι κατασκευαστικές εργασίες, το κόστος όλων των μελετών και του αρχιτέκτονα, τον εκσυγχρονισμό όλων των υπηρεσιών κοινής ωφελείας, τον ΦΠΑ καθώς και τις αρχαιολογικές διερευνήσεις. Το έργο έχει εξασφαλίσει συγχρηματοδότηση κατά 85% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Σύμφωνα με το δήμο Λευκωσίας το Έργο συμπεριλαμβάνει την Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας και του περιβάλλοντα χώρου και συγκεκριμένα την κατασκευή γέφυρας-πλατείας, την τοπιοτέχνηση της Τάφρου, διορθωτικές εργασίες στα Ενετικά Τείχη, εγκαταστάσεις ανελκυστήρων και εργασίες φωτισμού, ηλεκτρομηχανολογικές εργασίες, εξοπλισμό (street furniture), κατασκευή καταστημάτων και χώρων υγιεινής. Επιπρόσθετα περιλαμβάνει την κατασκευή διώροφου υποστηριχτικού χώρου στάθμευσης στη Λεωφόρο Ομήρου με ράμπες πρόσβασης από το δρόμο, δημόσια αποχωρητήρια, σκάλα και ανελκυστήρες σύνδεσης του χώρου στάθμευσης και της τάφρου με τις Πλατείες Σολωμού και Ελευθερίας. Η Λεωφόρος Ομήρου διαπλατύνεται και αναβαθμίζεται με χώρο στάσεων λεωφορείων, νέα πεζοδρόμια, νέο οδόστρωμα, οδικό εξοπλισμό / φωτισμό και σήμανση.

Εγκαίνια

Τα επίσημα εγκαίνια της Πλατείας Ελευθερίας, παρότι δόθηκε σε χρήση των Πολιτών αρκετούς μήνες πριν,  έγιναν στις 10 Δεκεμβρίου 2021 στις 7μμ από τον Δήμαρχο Λευκωσίας Κωνσταντίνο Γιωρκάτζη και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη.