Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Θελέτρα- Theletra. Χωριό της επαρχίας Πάφου, στο οροπέδιο της Λαόνας,   περί τα 20 χμ. βόρεια της πόλης της Πάφου. Από το χωριό Πόλη, που βρίσκεται βορειότερα, απέχει περί τα 17,5 χμ. Η Θελέτρα γειτονεύει με τα επίσης αμιγή ελληνικά χωριά Γιόλου, Στρουμπί και Κάθηκα.

Το χωριό Θελέτρα είναι εδώ και 30 τόσα χρόνια εγκαταλειμμένο από τους κατοίκους του, γιατί βρίσκεται κτισμένο σε απότομη πλαγιά που θεωρήθηκε επικίνδυνη εξαιτίας κατολισθήσεων. Τα σπίτια του χωριού παραμένουν κλειστά και λίγα μόνο χρησιμοποιούνται, κυρίως ως αποθηκευτικοί χώροι και στάβλοι. Οι κάτοικοι του χωριού μεταστεγάστηκαν σε οικισμό που κτίστηκε πιο ψηλά, στην κορφή της πλαγιάς και φέρει επίσης το όνομα Θελέτρα. Ο νέος οικισμός, με ομοιόμορφα ισόγεια σπίτια κτισμένα σε κανονική διάταξη στο σχεδόν επίπεδο έδαφος του οροπεδίου, δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον. Σε ψηλό σημείο, πάνω από τον νέο οικισμό, δεσπόζει η εντελώς καινούργια του εκκλησία που επίσης δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον.

Αντίθετα, το εγκαταλειμμένο χωριό, του οποίου μερικά σπίτια έχουν ερημωθεί εξαιτίας των κατολισθήσεων, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και είναι ένα από τα ωραιότερα χωριά της επαρχίας Πάφου. Κτισμένο σε απότομη πλαγιά και σε μέσο υψόμετρο 380 μέτρων, διατηρεί την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του και είναι πνιγμένο στο πράσινο. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ρυακιού Νεράδες, που πηγάζει από την κορυφογραμμή του οροπεδίου της Λαόνας και ενώνεται βορειότερα με τον ποταμό του Σταυρού της Ψώκας. Το ρυάκι κυλά στ' ανατολικά του χωριού, σε βαθύ και καταπράσινο φαράγγι. Γενικότερα, οι κοιλάδες στην περιοχή είναι στενές και σχετικά βαθιές, ενώ οι πλαγιές απότομες. Εξάλλου, το απότομο της πλαγιάς στην οποία βρίσκεται κτισμένη η παλαιά Θελέτρα ήταν βασική αιτία για την περιορισμένη ανάπτυξη του οικισμού, επειδή η οικοδόμηση δεν ήταν εύκολη.

Από γεωλογικής απόψεως, η Θελέτρα είναι κτισμένη πάνω σε μάργες, κρητίδες, γύψους, μαργαϊκές κρητίδες, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, άμμους, χαλίκια και μαργαϊκούς ασβεστόλιθους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα ανώριμα εδάφη.

Η περιοχή του χωριού δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 660 χιλιοστόμετρα. Κύριες καλλιέργειες είναι τα αμπέλια (οινοποιήσιμες κυρίως ποικιλίες), οι αμυγδαλιές, τα λαχανικά, τα σιτηρά και τα νομευτικά φυτά. Υπάρχουν ωστόσο και αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις, στις οποίες φυτρώνει πλούσια άγρια βλάστηση, κυρίως θαμνώδης (σχινιές, μαζιές, μυρτιές κ.α.). Φυτρώνουν επίσης πολλά αγριολούλουδα, ενώ στις γύρω από το χωριό κοιλάδες και στους γκρεμούς ζουν και διάφορα είδη πουλιών. Η κτηνοτροφία του χωριού είναι περιορισμένη και περιορίζεται στην εκτροφή κατσικιών και λίγων προβάτων.

Η παλαιά Θελέτρα ενώνεται με τη νέα Θελέτρα με ανηφορικό χωματόδρομο. Στα ανατολικά συνδέεται επίσης με τον κύριο δρόμο Πάφου - Πόλης, που απέχει 1,5 χμ. περίπου. Η νέα Θελέτρα ενώνεται με ασφαλτόστρωτο δρόμο με το δρόμο Στρουμπιού - Κάθηκα, που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά.

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Η παλαιά Θελέτρα διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την παραδοσιακή της αρχιτεκτονική με πληθωρικά στοιχεία το μακρυνάρι, το δίχωρο, το ανώιν και τις κεραμιδένιες στέγες ή και δώματα με βολίτζια. Επειδή η απότομη πλαγιά δεν επέτρεπε την ανάπτυξη του οικισμού, χαρακτηριστικά του στοιχεία είναι η συμπαγής οικοδόμηση, οι μικρές αυλές και τα στενά δρομάκια, που τα περισσότερα παραμένουν λιθόστρωτα.

Η παλαιά Θελέτρα δεν φαίνεται να κινδυνεύει από ολοκληρωτική καταστροφή από κατολισθήσεις και υπάρχουν διάφορες σκέψεις για αξιοποίησή της. Ωστόσο τα ακατοίκητα σπίτια χρειάζονται συντήρηση και ήδη η εγκατάλειψη έχει επηρεάσει τα περισσότερα απ' αυτά.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο τουλάχιστον από την εποχή της Φραγκοκρατίας, αφού μνημονεύεται από τον ντε Μας Λατρί ως φέουδο που ανήκε στον κόμητα της Έδεσσας. Αναφέρεται επίσης ότι η Θελέτρα ανήκε για κάποιο διάστημα και στον κόμητα ντε Ρουχά. Το χωριό βρίσκεται εξάλλου σημειωμένο και σε παλαιούς χάρτες ως Feletra.

Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (1788) αναφέρει τη Θελέτρα, γράφοντας ότι από την περιοχή της πηγάζει ένας ποταμός (το ρυάκι που προαναφέραμε) που ποτίζει την κοιλάδα της Χρυσοχούς.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το χωριό ανήκε διοικητικά στον ναχιέ της Χρυσοχούς.

Κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, το χωριό ήταν μικρό, όπως γράφει ο Τζέφρυ. Ο Γκάννις αναφέρει την εκκλησία της Παναγίας Χρυσελεούσας που τη θεωρεί ως κτίσμα του 1755, με εικονοστάσιο και ωραία πύλη από παλαιότερο ναό. Στην εκκλησία υπήρχαν εικόνα του Χριστού του 1528 και της Παναγίας της Θελετροφυλάκτριας του τέλους του 16ου αιώνα.

Εκπαίδευση

Το χωριό, αν και μικρό και δυσπρόσιτο, παρουσιάζει εκπαιδευτική κίνηση από το τελευταίο μισό του 18ου αιώνα, όταν πρωτοδίδασκε τα «κοινά» ο ντόπιος παπά Χατζηγιώργης, ο οποίος αναφέρεται ότι έκτισε και την εκκλησία της Χρυσελεούσας κι ιστόρησε το εικονοστάσιο και τις άγιες εικόνες. Τον διαδέχθηκαν ως δάσκαλοι πριν το 1821, πρώτα ο ιερομόναχος Χρύσανθος κι ύστερα ο μοναχός Καισάριος, γιος του παπά Χατζηγιώργη ο οποίος χειροτονήθηκε στο Άγιον Όρος. Αυτός φορούσε δερμάτινη ζώνη για να κατευνάζει τα σαρκικά πάθη κι έβαλε χαλκά στο στόμα του για να καλλιεργήσει τη φωνή, πράγμα που πέτυχε. Αργότερα συνέχισε να διδάσκει στο Κτήμα, ώσπου τελικά δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους. Κατά τις σφαγές του Κουτσιούκ Μεχμέτ το 1821 το σχολείο έπαυσε να λειτουργεί· συνέχισε ωστόσο κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ως σύμπλεγμα με το σχολείο της Γιόλου.

Τοπων: Θελέτρα, ονομασία που, κατά τον Σίμο Μενάρδο, τον Νέαρχο Κληρίδη, τον Ν.Γ. Κυριαζή κ.α., προέκυψε από την αρχική ονομασία Θερέτρα, από τη λέξη θέρετρον. Πρόκειται, δηλαδή, για καθαρά ελληνική ονομασία, πράγμα που σημαίνει ότι το χωριό υφίστατο και πριν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, δηλαδή κατά τη Βυζαντινή εποχή. Πιστεύεται ότι η περιοχή του χωριού εχρησιμοποιείτο ως θέρετρον βοσκών που διέμεναν εκεί με τα κοπάδια τους κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, εξαιτίας της ύπαρξης τρεχούμενου νερού και βλάστησης.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια