Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το Λεκό είναι ενορία της κωμόπολης του Ριζοκαρπάσου μαζί με την Αγία Τριάδα και την Ανάβρυση. Πρόκειται χρονολογικά για τη νεώτερη ενορία της κωμοπόλεως. Η παλαιότερη είναι η Αγία Τριάδα, αναπτύχθηκε αργότερα η Ανάβρυση με πρώτο οικιστικό πυρίνα την Ποταμιά  που στη συνέχεια αποτέλεσε υποενορία της και στα νεώτερα χρόνια δημιουργήθηκε η ενορία του Λεκού. Η επέκταση σιγά- σιγά με την πάροδο των ετών της ενορίας Ανάβρυσης προς τα ανατολικά, στην κοιλάδα που διασχίζει σε καιρούς υψηλών βροχοπτώσεων κατά τους χειμερινούς μήνες ο χείμαρρος Λεκώτης, δημιουργήθηκε η ενορία του  Λεκού.

Από την Αγία Τριάδα μέχρι την Ανάβρυση

Ποια είναι τα όρια της ενορίας  του Λεκού  και τα σύνορά της με τις άλλες δύο ενορίες; Το Λεκό προς τα βόρεια συνορεύει με την Αγία Τριάδα, προς δυσμάς με την Ανάβρυση και προς ανατολάς με την περιοχή τα Λεκ, έξω από τον οικιστικό χώρο της ενορίας. Στην  ενορία του Λεκού θα μπορούσαμε να αναφέρουμε δύο υποενορίες του ή γειτονιές,  που φέρουν και τα δικά τους ονόματα. Η μία είναι το Έξω Λεκό και πρόκειται ουσιαστικά για το πιο ανατολικό τμήμα της ενορίας και η άλλη είναι η Γούππα. Η Γούππα βρίσκεται προς τα νοτιοανατολικά του Λεκού, στην έξοδο του Ριζοκαρπάσου και στον κύριο δρόμο που οδηγεί στον Απόστολο Ανδρέα.

Παναγιώτης Κάσπης- ήρωας της ΕΟΚΑ

Δε θα μπορούσαμε στην αναφορά της Γούππας να μην αναφερθούνε στον  Παναγιώτη Κάσπη, Ριζοκαρπασίτη ήρωα του έπους 1955-1959, γιατί το ίδιο το τοπωνύμιο συνδέεται με τη θυσία του ήρωα.   Στις 13 Οκτωβρίου 1958 ο δεκαοκτάχρονος Παναγιώτης Κάσπης μαζί με άλλους τρεις συναγωνιστές του από ένα ύψωμα της περιοχής της Γούππας οργάνωσαν βομβιστική επίθεση εναντίον φάλαγγας στρατιωτικών οχημάτων των Άγγλων, που επέστρεφαν από τον Απόστολο Ανδρέα. Η επίθεση απέτυχε και οι Άγγλοι στη συνέχεια εξαπέλυσαν κυνηγητό κατά των   τεσσάρων αγωνιστών. Ο Παναγιώτης Κάσπης προσπάθησε να διαφύγει τρέχοντας από την Γούππα στην περιοχή του Λεκού και κοντά στον Άγιο Πέτρο, στα  σύνορα της ενορίας της Ανάβρυσης τον πρόφτασαν οι αποικιοκράτες και τον σκότωσαν.

» Βλέπε λήμμα: Κάσπης Παναγιώτης

Πλούσια βυζαντινή παράδοση

Η ενορία του Λεκού χαρακτηρίζεται από πλούσια  νερά και εύλογα  πριν την εισβολή ήταν γεμάτη από πλούσια περιβόλια. Ως νεώτερη ενορία δεν έχει καμιά παλαιά εκκλησία ή παρεκκλήσι αλλά εντός των ορίων του Λεκού βρίσκεται ο περικαλλής ναός του Αγίου Συνεσίου, ο κυρίως ναός του Ριζοκαρπάσου, ο οποίος υπήρξε πριν τη δημιουργία της ενορίας. Για τον  πολιούχο Άγιο Συνέσιο του Ριζοκαρπάσου δυστυχώς ελάχιστα στοιχεία διαθέτουμε. Μας είναι γνωστό απλώς και μόνο ότι καταγόταν  από το Καρπάσι και ότι υπήρξε επίσκοπος Καρπασίας.

» Βλέπε λήμμα: Συνέσιος άγιος

Το ανατολικό τμήμα του ναού του   Αγίου Συνεσίου ανάγεται στον 10^ο αιώνα. Η επέκταση του ναού προς δυσμάς έγινε στα νεώτερα χρόνια κατά τον 19^ο αιώνα, όπως μαρτυρείται σε σχετική επιγραφή  επί αρχιεπισκόπου Σωφρονίου. Μνεία για το ναό του Αγίου Συνεσίου κάνει και ο Ριζοκαρπασίτης μοναχός Ακάκιος κατά κόσμον Ανδρέας στο χειρόγραφό του, του  έτους 1733,  με τις ακολουθίες  και τα συναξάρια  πέντε αγίων της Καρπασίας. Ο παλαιός ναός του Αγίου Συνεσίου υπήρξε  καθεδρικός ναός του ορθοδόξου επισκόπου  της Αμμοχώστου, όταν  στα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας είχε καταργηθεί το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου και οι επισκοπές της από δεκατέσσερις παρέμειναν μόνο τέσσερις  και οι επίσκοποί τους είχαν εξαναγκαστεί από την Λατινική Εκκλησία να μετοικήσουν μακριά από τις έδρες τους.

» Βλέπε λήμμα: Φραγκοκρατία- Η Λατινική Εκκλησία στην Κύπρο

Τότε ο  επίσκοπος Αμμοχώστου μετοίκησε στο  Ριζοκάρπασο και ο ναός του Αγίου Συνεσίου  υπήρξε ο καθεδρικός ναός της Επισκοπής Αμμοχώστου γι΄αυτό στις πηγές η ίδια Επισκοπή απαντά και ως Αμμοχώστου- Κωνσταντίας- Καρπασίου.   Τα όσα αναφέρει ο μοναχός  Ακάκιος για τον ναό του Αγίου Συνεσίου και για τις άλλες  σημαντικές εκκλησίες στην περιοχή του  Ριζοκαρπάσου έχουν ένα τόνο ποιητικό. Κατά τον ίδιο  σχηματίζουν σταυρό και προστατεύουν την κωμόπολη Ριζοκαρπάσου. Προς ανατολάς, γράφει,  βρίσκεται η μονή του Πρωτοκλήτου, προς  δυσμάς η μονή της Παναγίας της Ελεούσας, βορείως ο Άγιος Φίλωνας και νοτίως ο Άγιος Συνέσιος και έτσι, κατά τον Ακάκιο, είναι σαν να σχηματίζεται σταυρός και ένας  προστατευτικός τροχός και απομακρύνει κάθε κακό από την κωμόπολη.  Μια άλλη πληροφορία για τον ίδιο ναό είναι ότι η ταφή των νεκρών   στο παρελθόν γινόταν στον περίβολο του Αγίου Συνεσίου. Πρόκειται για μία συνήθεια που υπήρχε  παλαιότερα και σε άλλους ναούς της  Κύπρου.

Η κύρια πλατεία του Ριζοκαρπάσου βρίσκεται στα νότια του ναού  του Αγίου Συνεσίου και στο χώρο αυτό πριν την τουρκική εισβολή γινόταν μία μεγάλη πανήγυρη  κάθε Πάσχα που κρατούσε σχεδόν μια βδομάδα. Κατά το Πάσχα στο Ριζοκάρπασο παρασκευαζόταν το περίφημο οφτό της τερατσιάς, ένα   καθαρά  παραδοσιακό ριζοκαρπασίτικο έδεσμα  με κρέας από ρίφι ψημένο σε ξυλόφορνο πάνω σε κλαδιά χαρουπιάς. Αναφέρεται ότι στα παλαιότερα χρόνια οι φούρνοι που παρασκεύαζαν το οφτό της τερατσιάς ήταν πίσω από το ναό του Αγίου Συνεσίου, δηλαδή βορείως του ναού, ενώ αργότερα το παραδοσιακό οφτό της τερατσιάς  ετοιμαζόταν σε  οκτώ φούρνους που είχαν γίνει στα νοτιοδυτικά  του ναού. Επίσης στα νοτιοδυτικά  του ναού του Αγίου Συνεσίου  και στον κεντρικό δρόμο του Ριζοκαρπάσου  βρίσκεται ο Σπήλιος  του Αγίου Συνεσίου, για τον οποίο δεν υπάρχει καμιά γραπτή μαρτυρία, ωστόσο όμως η προφορική παράδοση αναφέρει ότι σχετίζεται με τον Άγιο Συνέσιο. Ίσως το σπήλαιο αυτό να είχε χρησιμοποιηθεί ως κατακόμβη σε χώρο λατρείας σε εποχές που οι χριστιανοί καταδιώκονταν.

Ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Μία άλλη εκκλησία και αρκετά μεγάλη που βρίσκεται εντός των ορίων του Λεκού  είναι η εκκλησία η  αφιερωμένη στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Ο ναός βρίσκεται στο δρόμο που αρχίζει από τα ανατολικά του Γυμνασίου Ριζοκαρπάσου και οδηγεί έως την περιοχή την αποκαλούμενη Ταμαθκιός. Ο δρόμος αυτός ουσιαστικά είναι τα όρια μεταξύ των ενοριών Αγίας Τριάδας και  Λεκού. Ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είχε οικοδομηθεί στα τέλη του 19^ου αιώνα  από τον Ριζοκαρπασίτη Χατζηγιάννη Χατζηνικόλα που είχε καῒκι και διενεργούσε εμπόριο ξυλείας με το Λίβανο και απέκτησε οικονομική ευρωστία. Ο  κτήτορας του ναού ήταν γνωστός με το όνομα Τσιαλίκκας και πρόκειται για γενάρχη της οικογένειας Λαζαρίδη του Ριζοκαρπάσου.

Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι  εντός της ενορίας του Λεκού, προς τα νότια και όχι μέσα στον οικιστικό χώρο της   υπάρχει  ερειπωμένη εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιάκωβο, γνωστή στους Ριζοκαρπασίτες ως Ά Νάκος, που πιστεύεται ότι θεραπεύει τη βαρυκοῒα. Ο ίδιος άγιος στην Πάφο αναφέρεται ως Άις Άκουφος,  ίσως για να ταιριάζει το όνομά του πιο πολύ με τις θεραπευτικές ιδιότητες που του αποδίδονται.

» Βλέπε λήμμα: Άκουφος άγιος

Ονομασία

Η  κοιλάδα όπου είναι οικοδομημένη η ενορία του Λεκού διασχίζεται σε εποχές, εννοείται, υψηλών βροχοπτώσεων από τον  ποταμό ή μάλλον χείμαρρο Λεκώτη, που περνά και από την Ανάβρυση, όπου οικοδομήθηκε και γεφύρι του ποταμού και ενώνεται με τον ποταμό τον αποκαλούμενο Ποταμιά. Τα τοπωνύμια Λεκό, Έξω Λεκό, η περιοχή τα Λεκά και ο ποταμός Λεκώτης ουσιαστικά έχουν την ίδια ρίζα, αλλά παραμένει άγνωστη η ετυμολογία τους. Ίσως  το τοπωνύμιο να προέρχεται από την παλαιά γαλλική. Ζητήσαμε από τον έγκριτο γλωσσολόγο Μενέλαο Χριστοδούλου εάν ήταν εύκολο  να μας ετυμολογήσει το τοπωνύμιο και  ευχαρίστως, όπως πάντα, μας έδωσε μία πιθανή ετυμολογία ότι ίσως να προέρχεται από την παλαιά  γαλλική lecaux που σημαίνει φαλακρός ή γυμνός.

Εκτός από την ενορία Λεκό στους κτηματολογικούς χάρτες σημειώνεται στη δικαιοδοσία της ενορίας  και όλο το νότιο τμήμα της περιοχής Ριζοκαρπάσου  από τη Νοτιά έως τον Απόστολο Ανδρέα. Σ΄αυτό καταγράφονται αμέτρητα τοπωνύμια, βουνά, χείμαρροι, αραξοβόλια και ερειπωμένες εκκλησίες. Από αυτό τον τοπωνυμικό πλούτο σημειώνουμε  απλώς και μόνο κάποια τοπωνύμια που βρίσκονται πιο κοντά στην ενορία του Λεκού: Ράνι, Βίκλα, Πετρερή, Μελισάκρος, Συλά, Αφούνιν και τόσα άλλα.

ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ