Λημέρια της ΕΟΚΑ
Τα Λημέρια της ΕΟΚΑ ήταν σύστημα τριών κρησφυγέτων, αποθηκών, μαγειρίου, παρατηρητηρίων κ.α. στην κορυφογραμμή που δεσπόζει του χωριού Κούρδαλι, όπου έστησε το στρατηγείο του ο αρχηγός της ΕΟΚΑ Γρίβας Διγενής. Ο ίδιος διέμενε στο κεντρικό κρησφύγετο.
Η τοποθεσία που επιλέχτηκε για την κατασκευή των λημεριών ήταν ιδανική. Η πρόσβαση από τον εχθρό ήταν δύσκολη, γιατί δεν υπήρχε δρόμος στην περιοχή. Προσφερόταν για άμυνα, ιδίως από τη μεριά του χωριού Σπήλια, αλλά και για ασφαλή διαφυγή προς Κακοπετρια ή Ασίνου.
Στα Λημέρια διαδραματίστηκε η ιστορική «Μάχη των Σπηλιών» στις 11 Δεκεμβρίου 1955. Η αντάρτικη ομάδα του στρατηγού Γρίβα πολέμησε εναντίον δύο αγγλικών περιπολων. Μετά από τακτική κίνηση των ανταρτών υπό τις οδηγίες του Γρηγόρη Αυξεντίου, οι Άγγλοι πυροβολούνται μεταξύ τους. Άφησαν στο πεδίο της μάχης 15 νεκρούς. Από την άλλη, κανένας αγωνιστής της ΕΟΚΑ δεν έπαθε το παραμικρό.
Τα Λημέρα κατασκευάστηκαν το Καλοκαίρι του 1955 από κατοίκους των Σπηλιών-Κουρδάλων και της Κυπερούντας υπό την καθοδήγηση του Τομεάρχη της περιοχής Ρένου Κυριακίδη. Τα Λημέρια φιλοξένησαν τον αρχηγό της ΕΟΚΑ στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή και άλλους 18 αντάρτες από τις 23 Νοεμβρίου 1955 μέχρι τις 11 Δεκεμβρίου 1955. Από τα Λημέρια ο Διγενής κατηύθυνε τον αγώνα της ΕΟΚΑ, οργάνωνε ενέδρες και άλλες αποστολές. Εκεί οι άπειροι αντάρτες εκπαιδεύονταν για να αντεπεξέλθουν στην αποστολή τους. Μερικά βράδια ο Διγενής με το επιτελείο του κατέβαιναν στα Κούρδαλι και φιλοξενείτο σε απόμερη οικία του Ανδρέα Φυλακτή. Ο Διγενής είχε φιλοξενηθεί και στην οικία του Στέλιου Τσαγκαρίδη στα Σπήλια λίγο προτού εγκατασταθεί στα Λημέρια.
Στις 11 Δεκεμβρίου 1955 τα Λημέρια περικυκλώθηκαν από πλήθος Άγγλων Στρατιωτών. Εδώ τότε έγινε η περίφημη «Μάχη των Σπηλιών». Μετά τη μάχη οι Άγγλοι ανακάλυψαν και ανατίναξαν τα κρησφύγετα.
Έκτοτε τέτοιο σύστημα κρησφυγέτων δεν ξανακατασκευάστηκε από την ΕΟΚΑ. Σήμερα τα κρησφύγετα έχουν επισκευαστεί από το Τμήμα Δασών, το οποίο δημιούργησε δίκτυο μονοπατιών στην περιοχή, με επεξηγηματικές πινακίδες, δείκτες και παγκάκια. Εξάλλου δασικός δρόμος οδηγεί μέχρι την κορυφογραμμή πάνω από το αρχηγείο του Διγενή. Η επίσκεψη των Λημεριών απαιτεί δυο περίπου ώρες.
Τα γεγονότα της "Μάχης των Σπηλιών"
Λίγες μέρες πριν από τη Μάχη – στις 29 Νοεμβρίου 1955 – είχε φτάσει στα λημέρια των Σπηλιών ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο οποίος είχε κληθεί από τον Αρχηγό για ν’ αναλάβει καθήκοντα τομεάρχη στην Πιτσιλιά. Ο Αυξεντίου, με τους συντρόφους του, είχε φύγει καταδιωκόμενος από τον Πενταδάκτυλο, μετά την προδοσία του Πέτρου Χατζημιτσή και την απηνή καταδίωξή τους από χιλιάδες Άγγλους στρατιώτες.
Οι επόμενες μέρες μέχρι τη Μάχη, χρησιμοποιήθηκαν στην εκπαίδευση των ανταρτών, αλλά και σε επιχειρήσεις κατά των Άγγλων. Το βράδυ του Σαββάτου, 10 Δεκεμβρίου 1955, είχε ανέβει στα λημέρια ο Κυριάκος Μάτσης, ο οποίος ενημέρωσε τον Αρχηγό για διάφορα θέματα της Οργάνωσης. Τον πληροφόρησε επίσης, ότι είχε φέρει στα Σπήλια και οδοντογιατρό για θεραπεία των δοντιών του, όπως και εκείνων του Αυξεντίου. Επρόκειτο για τον οδοντοτεχνίτη Στέλιο Κυριακίδη, ο οποίος πήγε από τη Λευκωσία με ενέργειες του Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου.
Τη νύχτα εκείνη, είχε κατεβεί στα Σπήλια με άδεια του Αρχηγού ο τομεάρχης Ρένος Κυριακίδης, μαζί με τους Χαράλαμπο Μπαταριά και Κυριάκο Κόκκινο, για σκοπούς της ΕΟΚΑ. Θα ακολουθούσε και ο Διγενής για να συναντήσει το γιατρό αλλά, λόγω κρυολογήματος, ανάβαλε την κάθοδό του για την επομένη.
Την Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 1955 στην περιοχή των λημεριών η ησυχία απόλυτη. Τη μέρα εκείνη υπήρχε και κυνηγετική εξόρμηση, γεγονός που εκμεταλλεύτηκαν Καυκαλίδης και Αυξεντίου, που ζήτησαν και πήραν από τον Διγενή ό άδεια, για να βγουν και οι ίδιοι για κυνήγι. Προχώρησαν προς την περιοχή των Κανναβιών, αναζητώντας μεν θήραμα, αλλά, κυρίως, για να κάνουν αναγνώριση της περιοχής. Κρατούσαν τα δυο κυνηγετικά που είχαν πάρει κατά την ανατίναξη του υποσταθμού της Ηλεκτρικής στον Καρβουνά, λίγες μέρες πριν.
Η κάθοδος των Αγγλων
Ο Διγενής ενημέρωσε τους Αυξεντίου και Καυκαλίδη, ότι ο φρουρός του κρησφυγέτου, που βρισκόταν ΒΑ΄ των Σπηλιών, Κυριάκος Κόκκινος, είδε το πρωί δυο στρατιωτικά αυτοκίνητα μέσα στα Σπήλια, άλλες λεπτομέρειες όμως δεν υπήρχαν, γιατί το χωριό άρχισε αμέσως μετά να καλύπτεται από πυκνή ομίχλη. Λίγο αργότερα, ο Διγενής πήρε την πληροφορία ότι, σε κάποια στιγμή αραίωσης της ομίχλης, θεάθηκαν δυο στρατιωτικά αυτοκίνητα να φεύγουν από τα Σπήλια. Έκρινε ότι μάλλον επρόκειτο για τ’ αυτοκίνητα που είδαν το πρωί, παρόλον τούτο όμως, διέταξε αυστηρή παρακολούθηση.
Γύρω στις δυο το απόγευμα, ο Αρχηγός πήρε ακόμη πιο σοβαρή και ανησυχητική πληροφορία, ότι ανιχνευτικός σκύλος περιφερόταν κοντά στις θέσεις των ανταρτών. Έκρινε ότι Άγγλοι στρατιώτες προχωρούσαν προς τα λημέρια υπό την κάλυψη της ομίχλης, η οποία, με την πάροδο της ώρας ολοένα και πύκνωνε, σε σημείο που κάποιος να μην μπορεί να διακρίνει οτιδήποτε σε διάστημα περισσότερο των λίγων μέτρων. Η πληροφορία ανησύχησε περισσότερο τον Διγενή, γι’ αυτό και αμέσως έστειλε τον Αυξεντίου στο παρατηρητήριο που βρισκόταν σε περίοπτο σημείο ΒΑ΄ των Σπηλιών, κοντά στο οποίο είχε θεαθεί ο σκύλος. Ο Αυξεντίου επέστρεψε σε λίγο και πληροφόρησε τον Αρχηγό ότι, παρά την ομίχλη, διαπίστωσε ύποπτες κινήσεις από την πλευρά των Σπηλιών. Η πληροφορία αυτή έπεισε πέρα για πέρα τον Διγενή, ότι οι Άγγλοι στρατιώτες ανέβαιναν ήδη προς τα λημέρια. Αυτό άλλωστε, το είχε διαπιστώσει και ο αντάρτης Στρατής Γεωργίου, από τον Άγιο Κωνσταντίνο Λεμεσού, ο οποίος ήταν φρουρός σε προχωρημένη θέση, οπότε και έσπευσε λαχανιασμένος και ανήσυχος να πει στον Αρχηγό ότι «έρκουνται κοτσιηνοσκούφιες που το μονοπάτιν της Στραορουθκιάς!»
Ο Γρίβας διέταξε για δεύτερη φορά τον Αυξεντίου να επισκοπήσει την περιοχή προς την κατεύθυνση των Σπηλιών. Μετά από επισταμένη και ενδελεχή παρατήρηση από τον ίδιο, αλλά και από τους αντάρτες, ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ διαπίστωσε με ικανοποίηση, ότι Άγγλοι δεν είχαν πλησιάσει στον τόπο που βρίσκονταν και ότι το πεδίο ήταν ελεύθερο για διαφυγή τους, βόρεια προς Καπουρά ή δυτικά προς Κακοπετριά. Προέκρινε τη δεύτερη διαδρομή, αφού θα περνούσαν από ορεινή περιοχή, αλλά και γιατί στην Κακοπετριά υπήρχε αντάρτικη ομάδα, η οποία και θα τους βοηθούσε. Στην περιοχή αυτή, επίσης, υπήρχαν και αρκετά κρησφύγετα, στα οποία μπορούσαν να κρυφτούν.
Την ώρα εκείνη, και ενώ ο Διγενής και οι άντρες του περνούσαν στιγμές αγωνίας, ο Καυκαλίδης, που ήταν σε σημείο της κορυφογραμμής, έσπευσε να τον πληροφορήσει ότι στο αντικρινό βουνό, προς την πλευρά των Κανναβιών, ανηφόριζαν στρατιώτες. «Θείε», του φώναξε, «έρκουνται Εγγλέζοι, επερικυκλώσαν μας!..»
Ο Αρχηγός διέταξε τότε πλήρη ακινησία, με πρόθεση ν’ αφήσουν τους Άγγλους να προχωρήσουν και να τους κτυπήσουν από πίσω και αμέσως μετά ν’ απομακρυνθούν, αφού πρώτα ειδοποιηθεί και ο Αυξεντίου για να έρθει προς το μέρος τους.
Με αυτά τα δεδομένα, κι ενώ το ρολόι πλησίαζε τρεις το απόγευμα, ακούστηκαν πυροβολισμοί από την πλευρά του Αυξεντίου, γεγονός που σήμαινε ότι πλησίαζαν σ’ αυτόν και τους συντρόφους του Μπαταριά, Κόκκινο και Νικολάου Άγγλοι στρατιώτες, γι’ αυτό και αναγκάστηκαν να πυροβολήσουν. Αυτό πράγματι συνέβη, οπότε ο Αυξεντίου κάλεσε τους τρεις να τρέξουν προς τον Αρχηγό. Υπάκουσαν, όταν δε έφτασαν εκεί, ο Διγενής έδωσε το σύνθημα της αποχώρησης όλων, με μεγάλη προσοχή. Κατεύθυνση πορείας δυτικά, προς Κακοπετριά. Η αποχώρησή τους, ήταν φυσικό να δημιουργήσει ένα κενό στο χώρο που βρίσκονταν πάνω στην κορυφογραμμή, προς το οποίο προχωρούσαν ήδη τμήματα στρατιωτών, τόσο από τη ΝΔ΄ πλευρά των Σπηλιών, όσο και από τη ΒΔ΄ των Κανναβιών-Αγίας Ειρήνης. Λόγω της πυκνότατης ομίχλης, βέβαια, το ένα τμήμα δεν έβλεπε το άλλο.
Ενώ ο Διγενής και οι αντάρτες απομακρύνονταν προς τα κάτω, ακούστηκαν και νέες ριπές από την πλευρά του Αυξεντίου. Ήταν τότε ακριβώς, που άρχισε να γράφεται ένα πολύ οδυνηρό και καταστροφικό σενάριο για τους Άγγλους. Συγκεκριμένα, οι ριπές του Αυξεντίου και προς τις δυο πλευρές, έκαναν τους Άγγλους να θεωρήσουν ότι απέναντί τους υπήρχαν και έβαλλαν εναντίον τους αντάρτες και όχι ομοεθνείς τους, όπως ήταν η πραγματικότητα. Τότε, άρχισαν να βάλλουν ταυτόχρονα οι μεν εναντίον των δε με καταιγιστικά πυρά με όλα τα όπλα που διέθεταν. Το κόλπο Αυξεντίου να τους δώσει λανθασμένη εκτίμηση πέτυχε πλήρως, γι’ αυτό και τα δυο τμήματα των Άγγλων επιδόθηκαν, σε μεταξύ τους αλληλοσκοτωμό.
Ο Διγενής και οι άλλοι αντάρτες, κατεβαίνοντας προς τη χαράδρα κατευθυνόμενοι δυτικά, χώρισαν κάποια στιγμή. Ο Διγενής συνέχισε την πορεία του μόνο με τους Λάμπρο Καυκαλίδη, Χαρίλαο Ξενοφώντος και Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου φτάνοντας στην Κακοπετριά μόλις το βράδυ της επομένης. Οι υπόλοιποι αντάρτες κατευθύνθηκαν μέσω Σολιάς προς Μαραθάσα, για να καταλήξουν, μετά από μέρες, στο Φοινί.
Πηγή
Κοινοτικό Συμβούλιο Σπήλια- Κούρδαλι
«Λάμπρος Καυκαλίδης, το αγρινό της ΕΟΚΑ», Λευκωσία, έκδοση ΜΑΜ 2009, Νίκος Παπαναστασίου
Φώτο Γκάλερι
