Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ένας από τους δώδεκα Ολύμπιους θεούς του αρχαίου ελληνικού πανθέου, γιος του Διός και της Ήρας ή, κατ' άλλη εκδοχή, γιος μόνο της Ήρας, θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας. Κατά τον Ησίοδο (Θεογονία) ο Ήφαιστος δεν έχει πατέρα· γεννήθηκε μόνο από την Ήρα, όπως κι η Αθηνά, θεά της σοφίας, γεννήθηκε μόνο από τον Δία· η ερμηνεία του μύθου για τη γέννηση του Ηφαίστου από την Ήρα και μόνο, είναι ότι ο Ήφαιστος (προσωποποίηση της ουράνιας φωτιάς, δηλαδή της αστραπής και του κεραυνού) γεννιέται από μόνη την καταιγίδα (που προσωποποιείται με την Ήρα, θεότητα του ουρανού).

Σύμφωνα προς τον μύθο, ο Ήφαιστος ήταν δύσμορφος, στραβοπόδης και κουτσός. Η αναπηρία του οφείλεται σε γκρέμισμά του από τον Όλυμπο, είτε από την Ήρα είτε από τον Δία κατ' άλλη εκδοχή. Άξιο ιδιαίτερης προσοχής είναι, ωστόσο, το γεγονός ότι το αρχαίο ελληνικό πνεύμα δεν δίστασε να δημιουργήσει μια θεότητα με τέτοιες σωματικές ατέλειες που προκαλούσαν ακόμη και το γέλιο. Το ίδιο αξιοπρόσεκτο είναι και το γεγονός ότι ο Ήφαιστος, ο πιο άσχημος από το δωδεκάθεο, ήταν και ο σύζυγος της τόσο ωραίας θεάς του έρωτα, της Κυπρίας Αφροδίτης· και μάλιστα ένας πολύ απατημένος σύζυγος.

Το όνομα Ήφαιστος, που απαντάται και στον αιολικό και δωρικό τύπο Άφαιστος, πιθανώς παράγεται από τις ελληνικές λέξεις ἀφή (από το ρήμα ἄπτω = ανάβω) και αἱστός που σημαίνει εύφλεκτος (βλ. Κ. Χατζηιωάννου, Τά ἐν Διασπopᾷ. Β', σ. 139). Κι αφού η Κυπρία Αφροδίτη, αρχικά θεά της γονιμότητας της γης που στην Κύπρο έδινε κατά την Αρχαιότητα το τόσο πολύτιμο μέταλλο του χαλκού, έσμιξε με τον Ήφαιστο, τούτο σήμαινε ακριβώς σύζευξη του χαλκού με τη φωτιά. Από την, διά της φωτιάς, επεξεργασία του μετάλλου, παράγονταν μεταξύ άλλων και πολεμικά αντικείμενα, όπλα, γι’ αυτό και στην ελληνική μυθολογία η Αφροδίτη, σύζυγος του Ηφαίστου, είχε εραστή της τον Άρη, θεό του πολέμου (βλ. Κ. Χατζηιωάννου, ΑΚΕΠ,  Δβ, σ. 60).

Διάφοροι μύθοι υπήρχαν που σχετίζονταν με τον Ήφαιστο. Ένας απ' αυτούς συνέδεε άμεσα τον θεό με το ελληνικό νησί της Λήμνου όπου υφίστατο και ναός προς τιμήν του στους πρόποδες του ηφαιστείου Μοσύχλου. Τα ηφαίστεια, εξάλλου, πήραν την ονομασία τους από το όνομα του θεού. Η Λήμνος, όπου υποτίθεται ότι βρισκόταν το εργαστήρι του Ηφαίστου, ήταν κατά την Αρχαιότητα το κυριότερο κέντρο λατρείας του.

Αν και σύζυγος της Αφροδίτης, ο Ήφαιστος δεν φαίνεται να είχε λατρευθεί (τουλάχιστον σε σημαντικό βαθμό) στην αρχαία Κύπρο όπου η λατρεία της θεάς του έρωτα ήταν περισσότερο συνδεδεμένη με εκείνη του Άδωνι. Τουλάχιστον μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν επιγραφικές μαρτυρίες ή άλλα αρχαιολογικά ευρήματα που ν' αποδεικνύουν λατρεία του Ηφαίστου στην Κύπρο, ενώ ούτε στα φιλολογικά κείμενα που έχουν διασωθεί γίνεται ιδιαίτερη αναφορά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο Ήφαιστος δεν είχε λατρευθεί, τουλάχιστον σε σημαντικό βαθμό, στο νησί. Είναι εξάλλου γνωστό πως στην Κύπρο η Αφροδίτη λατρευόταν χωρίς σύζυγο ή και ως αρσενική και θηλυκή ταυτόχρονα θεότητα, δηλαδή ως η παντοδύναμη αυτογονιμοποιούμενη και αναγεννώμενη φύση.

Υπάρχουν ωστόσο αρχαίες παραδόσεις που, τουλάχιστον έμμεσα, συνδέουν τον Ήφαιστο με την Κύπρο, ως σύζυγο της θεάς του νησιού. Ο Αμερίας ο Μακεδών, για παράδειγμα, γράφει (όπως διασώζει ο Αθήναιος) ότι η Αφροδίτη είχε λουτρά στα οποία λουζόταν μετά που πλάγιαζε με τον Ήφαιστο, κι ότι στα λουτρά της φύτρωνε η λυχνίδα που η καλύτερη φύτρωνε στην Κύπρο και στη Λήμνο. Εξυπακούεται, λοιπόν, ότι στην Κύπρο (το δικό της νησί) και στη Λήμνο (το νησί του συζύγου της) πλάγιαζε η Αφροδίτη με τον Ήφαιστο και διέθετε και λουτρά.

Στην Κύπρο τα λουτρά της Αφροδίτης θεωρείται ότι βρίσκονταν στον Ακάμα, κατά την παράδοση που και σήμερα υφίσταται. Περιγράφοντας εξάλλου τον Ακάμα, το βασίλειο της Αφροδίτης, ο Ελληνολατίνος ποιητής Κλαυδιανός γράφει μεταξύ άλλων ότι την περιοχή αυτή της Κύπρου την περιέφραξε ο Ήφαιστος με αόρατο χρυσό φράκτη. Ο φράκτης αυτός εμπόδιζε την είσοδο των ανθρώπων στην περιοχή της θεάς, μια περιοχή της Κύπρου που κατά περίεργο τρόπο εξακολουθεί σήμερα να είναι η περισσότερο απρόσιτη του νησιού. Γράφει ακόμη ο Κλαυδιανός ότι στον Ακάμα ο Λήμνιος (δηλαδή ο Ήφαιστος, ο θεός της Λήμνου) έκτισε για την Αφροδίτη λαμπρό παλάτι από χρυσάφι και πολύτιμους λίθους.

Υπάρχει, τέλος, η ανεπιβεβαίωτη υπόθεση ότι ο Ήφαιστος πιθανό να είχε ναό ή ναούς στην Κύπρο, όπως για παράδειγμα στο Κίτιον όπου έχει ανευρεθεί δίδυμος ναός στον οποίο ίσως τιμόταν η Αφροδίτη - Αστάρτη μαζί με τον Ήφαιστο.