Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρχαίος γραμματικός και λεξικογράφος. Καταγόταν από την Αλεξάνδρεια και έζησε τον 5ον αιώνα μ.Χ. (η χρονολόγηση αυτή δεν είναι καθολικά αποδεκτή). Ο Ησύχιος συνέγραψε Λεξικό, που είναι το πλουσιότερο και σημαντικότερο από τα διασωθέντα αρχαία λεξικά της ελληνικής γλώσσας. Ο πλήρης τίτλος του έργου του αυτού είναι: Ἡσυχίου, Γραμματικοῦ Ἀλεξανδρέως. Συναγωγή πασῶν λέξεων κατά στοιχεῖον, ἐκ τῶν Άριστάρχου καί Ἀπίωνος καί Ἠλιοδώρου.

Στο Λεξικό του ο Ησύχιος περιέλαβε και περίεργους τύπους λέξεων, ιδιωματικές λέξεις και άλλα ενδιαφέροντα λεξιλογικά στοιχεία. Στα λήμματα του Λεξικού του Ησυχίου περιλαμβάνονται και πολλές κυπριακές λέξεις, που αποτελούν τον κύριο όγκο των κυπριακών ιδιωματικών λέξεων που σώθηκαν από την Αρχαιότητα. Εκτός από αυτές, υπάρχουν και λήμματα που αναφέρονται σε πρόσωπα της αρχαίας Κύπρου. Τέτοια είναι και τα: Άδωνις, Ακάμας, Αφρόδιτος, Αχαιομάντεις, Έγχειος Αφροδίτη, Ευελίδης Ζεύς, Ζητήρ Ζεύς, Κεραστιάς (όνομα της Κύπρου), Κινυράδαι, Κινύρας, Μίονες (όνομα των Κυπρίων), Μορφώ (επίθετο της Αφροδίτης), Πυγμαίων (όνομα του Άδωνι), Ταμιράδαι και άλλα. Πληροφορίες για τα πρόσωπα αυτά δίνονται στα σχετικά λήμματα της ΜΚΕ.

Το σύνολο των λημμάτων του Ησυχίου που αναφέρονται ιδιαίτερα στην Κύπρο, φθάνει τον αριθμό των 350 περίπου, όπως τα έχει συγκεντρώσει ο Κυριάκος Χατζηιωάννου στο έργο του Ἡ Ἀρχαία Κύπρος εἰς τάς Ελληνικάς Πηγάς (τόμοι Β, Γα, Γβ). Μερικά δείγματα των λέξεων αυτών είναι τα ακόλουθα: Ονόματα αντικειμένων καθημερινής χρήσεως· ἀγάνα= πλεχτό καλάθι για ψάρεμα, ἅδρυα = μονόξυλα πλοία, ἄκμων- γουδοχέρι, δίπτυον= μισός μέδιμνος, ζάβατος= πιατέλα για ψάρια, θέαγον = θειάφι, καδία = στάμνα, κίβησις= σακούλι, κύμβα=ποτήρι, σοάνα = αξίνα κ.ά. Ονόματα πτηνών, ζώων, φυτών, καρπών: ἀγόρ = αετός, ἀκοστή = κριθάρι, ἄρπιξ- είδος αγκαθιού, βάτια = βατόμουρα, βομβοία = «κολυμπάτη» ελιά, βουκανή = ανεμώνα, κάπια = σκόρδα κ.ά. Ονόματα θρησκευτικών αξιωματούχων: ἀγήτωρ = ιερέας -αρχηγός προσφορών στη θεά Αφροδίτη, ἀχαιομάντεις - ιερείς θεών. Ονόματα εορτών της Αφροδίτης: περιόρια, θύλλα. Άλλες λέξεις: ἀβρεμής= τυφλός, ἄριζος = τάφος, κόρζα = καρδία, κυβάβδα – αίμα, λεύκρος = φαλακρός, ὁρτός = βωμός, σάπιθος = θυσία, στροπά = αστραπή κ.ά.

Αξιοσημείωτη είναι η πληροφορία που παρέχει ο Ησύχιος στο λήμμα «γῆς ὀμφαλός», ότι, εκτός από τους Δελφούς, «γης ὀμφαλός» εθεωρείτο και η Πάφος, η οποία μάλιστα προηγείται των Δελφών: Γῆς ὁμφαλός: ἡ Πάφος καί Δελφοί. Εκτός από το ότι αυτό οφειλόταν προφανώς στην παγκοσμιότητα της λατρείας της Αφροδίτης στην Πάφο κατά την Αρχαιότητα, διατυπώθηκε και η άποψη (Χατζηιωάννου, ΑΚΕΠ , Γβ.81) ότι η αναφορά της Πάφου ως ομφαλού της γης προήλθε από την ανεικονική παράσταση της Αφροδίτης στο ιερό της Πάφου, που έμοιαζε με ομφαλό, ήταν δηλαδή κωνοειδής.