Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου υπάρχει μία περιοχή με το όνομα Κρεμμαστή και στην περιοχή αυτή υπάρχει μία πηγή  με νερό που αναβλύζει. Πρόκειται για το περίφημο Νερό της Κρεμμαστής.  Το νερό αυτό είχε όλες της ιδιότητες για να χαρακτηρίζεται άριστης ποιότητας, όπως έτυχε να ακούσουμε σε αλλοτινούς καιρούς από τους  Ριζοκαρπασίτες. Η πηγή του Νερού της   Κρεμμαστής βρίσκεται στην ακτή και στ΄ανατολικά της αρχαίας πόλης Καρπασίας. Το νερό της πηγής αυτής παλαιότερα έτρεχε συνεχώς ενώ σήμερα  αναβλύζει νερό ανάλογα με τη βροχόπτωση. Η πηγή αυτή πρέπει να δημιουργήθηκε από τα ρυάκια τα οποία οι κάτοικοι ονομάζουν ποταμούς και πηγάζουν από τους λόφους,  που βρίσκονται προς τα βόρεια της Κρεμμαστής, όπως  είναι ο ποταμός της Αγίας Αθανασίας,  ο ποταμός του Ρουχά και  κυρίως ο ποταμός ο αποκαλούμενος του  Χριστού.

Από εδώ σχεδόν πριν από πέντε αιώνες  είχε περάσει και ο Λεονάρδος Donà, γιος  του τότε Βενετού τοποτηρητή της Κύπρου, που έμελλε αργότερα να γίνει δόγης. Ο Λεονάρδος Donà μαζί  με τα άλλα  ενδιαφέροντα που διέσωσε στο  ημερολόγιό του,  δεν παρέλειψε να κάνει αναφορά στην πηγή αυτή. Στην ίδια περιοχή της Κρεμμαστής υπάρχει  στη θάλασσα   πλούσια βαφή, δηλαδή χρωστική χλωρίδα της θάλασσας. Ως γνωστό στο Ριζοκάρπασο χρησιμοποιούμε  αυτή τη βαφή της θάλασσας  για να βάφουμε  τα πασχαλινά αυγά και γι΄αυτό έχουν ένα εξαίσιο χρώμα και μοσχοβολούν με θαλασσινό ιώδιο. Στη γύρω περιοχή της Κρεμμαστής φυτρώνουν άγρια ραδίκια, τα οποία ονομάζουμε ραδίκια της θάλασσας  και τα άνθη τους τα λέμε αθάνατα, γιατί παραμένουν ωραία και διατηρούνται και όταν ακόμη αποξηρανθούν. Επίσης φυτρώνουν στην ίδια περιοχή άγρια σπανάχια, τα οποία ονομάζουμε σπανάχια της θάλασσας ή του γιαλού,  ή αρκοσπάναχα. Με αυτά φτιάχνουμε τα εύγεστα σπανοχοπιττάκια, τα οποία τηγανίζουμε με πλούσιο ελαιόλαδο/ μαυρόλαδο του  Ριζοκαρπάσου.  

Η Λευκόνησος

Η Λευκόνησος είναι ένα μικρό νησάκι στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου, το οποίο αναφέρεται από τους Ριζοκαρπασίτες ως ο Λευκόνησος. Είναι προς τ’ανατολικά του Αγίου Φίλωνα και πριν φθάσουμε στην  αρχαία πόλη Ουρανία ή Αφέντρικα, όπως αναφέρεται η περιοχή από τους Ριζοκαρπασίτες από το επίθετο της Παναγίας της Αφέντρικας, δηλαδή της Αφέντισσας. Το νησάκι  αυτό η Λευκόνησος έχει βλάστηση όπως πολλούς θάμνους και στις βραχοσπηλιές του φωλιάζουν αγριοπερίστερα.  Πολύ συχνά οι Ριζοκαρπασίτες πήγαιναν έως εκεί κολυμπώντας για να συλλάβουν από τις φωλιές τους μικρά αγριοπερίστερα, που αποτελούσαν ένα ωραιότατο έδεσμα. Η Λευκόνησος είναι  πιο κοντά με την ακτή από ό,τι το νησί του Στύλου.

Είναι σημαντικό ότι η Λευκόνησος μνημονεύεται  ήδη από το 1557 και στο χειρόγραφο του Λεονάρδου Donà. Τα στοιχεία αυτά μαρτυρούν ότι τα ελληνικά τοπωνύμιά μας έχουν μακρά ιστορία. Πρέπει η αναφορά  του Λεονάρδου Donà να είναι η  παλαιότερη  γραπτή αναφορά, που έχουμε για τη Λευκόνησο.  Μεταξύ των όσων   σημαντικών στοιχείων  διέσωσε ο μετέπειτα δόγης για το Ριζοκάρπασο και τη γύρω περιοχή του ανατολικού τμήματος της χερσονήσου Καρπασίας, σημείωσε και τη Λευκόνησο(Lefconiso).  

Ο Έξαρχος

Στα βορειοανατολικά του Ριζοκαρπάσου βρίσκεται η περιοχή η αποκαλούμενη Έξαρχος. Η περιοχή αυτή είναι παράκτια με εύφορα κτήματα και γειτνιάζει με την περιοχή της Αφέντρικας. Στον Έξαρχο υπήρχαν κάποτε αρκετά αγροτόσπιτα στα οποία ζούσαν  οικογένειες Ριζοκαρπασιτών, για τις γεωργικές εργασίες τους. Σιγά- σιγά ο αγροτικός αυτός οικισμός εγκαταλείφθηκε, γιατί εκτός των άλλων δυσκολιών που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοί του, υπήρχαν πολλές δυσχέρειες για τη φοίτηση των παιδιών τους  στο σχολείο   λόγω της απόστασης του Έξαρχου,  αφού απείχε περίπου οκτώ χιλιόμετρα   από την κωμόπολη Ριζοκαρπάσου. Αναφέρεται, χωρίς όμως να έχει  επιβεβαιωθεί  από κάποια γραπτή μαρτυρία, ότι το όνομα της περιοχής σχετίζεται με το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στην Κύπρο από τα βυζαντινά χρόνια  είναι ο έξαρχος του Παναγίου Τάφου και το τοπωνύμιο Έξαρχος του Ριζοκαρπάσου σχετίζεται άμεσα μαζί του και ιδού πώς.  Μεταξύ των μετοχίων της Εξαρχίας που είχε  στην Κύπρο το Πατριαρχείο  αναφέρεται   και η περιοχή του Έξαρχου  και η γειτνιάζουσα μαζί του εκκλησία  της Παναγίας της Αφέντρικας και η γύρω περιοχή. Ήταν δηλαδή κάποτε και πριν την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου(1570-1571) μία περιοχή που ανήκε στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και ο  έξαρχος του Παναγίου Τάφου ως εκπρόσωπός του στη μεγαλόνησο, μεριμνούσε για τα μετόχιά του και έτσι η περιοχή έλαβε την ονομασία Έξαρχος.

Βλέπε λήμμα: Πατριαρχείο Ιεροσολύμων

Ακόμα και σήμερα στην περιοχή του Έξαρχου υπάρχουν ερειπωμένα σπίτια που μαρτυρούν ότι κάποτε  εδώ υπήρχε ένας μικρός αγροτικός οικισμός. Στην ακτή της περιοχής του Έξαρχου μπορούσε κανείς να μαζέψει  ωραίες και μεγάλες πεταλλίνες και στις  γύρω δόμες μπορούσε κανείς να βρει ωραιότατες πιττακάρες, που είναι  το πιο νόστιμο και σπάνιο  είδος καραόλων του Ριζοκαρπάσου.    

Ο Κουρκούας και το Νησί του Στύλου

      Στην ίδια περιοχή, στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου, αλλά πιο απομακρυσμένη από  στη Λευκόνησο βρίσκεται   μία  βραχονησίδα που δέρνεται αέναα από τη θάλασσα. Η βραχονησίδα αυτή όπως  φαίνεται από μακριά μοιάζει σαν ένα κουρκουτά ενώ  άλλοι λένε πως μοιάζει πιο πολύ με βάτραχο. Οι κάτοικοι της περιοχής που δεν είναι άλλοι από τους Ριζοκαρπασίτες ονόμασαν αυτή τη βραχονησίδα Κουρκουά. Εάν  κάποιος  αναρωτηθεί από πού προέρχεται το όνομα Κουρκουάς  της βραχονησίδας αυτής,  θα απαντούσαμε εύλογα ότι προέρχεται από τον κουρκουτά,  αφού το άκακο αυτό ερπετό της Κύπρου στη ριζοκαρπασίτικη διάλεκτο ονομάζεται και κουρκουάς. Ο κουρκουτάς συνήθως υψώνει το κεφάλι του όπως κάθεται επάνω στις πέτρες και έτσι μοιάζει και η βραχονησίδα αυτή, δηλαδή σαν ένα κουρκουτά που κάθεται με ανασηκωμένο το κεφάλι.

     Το Νησί του Στύλου βρίσκεται πιο μακριά από την ακτή από ό,τι είναι η Λευκόνησος και είναι και πιο μικρό. Και στο νησάκι αυτό υπάρχει βλάστηση και φωλιάζουν και εδώ αγριοπερίστερα. Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι στο Νησί του Στύλου συνήθιζαν οι Ριζοκαρπασίτες να κολυμπούν φτάνοντας ως  εκεί για ψάρεμα. Εκεί, μπορούσε κανείς να αλιεύσει ωραιότατες κουρτούνες και σκάρους, τα αγαπημένα μας ψάρια. Το ψάρεμα γινόταν κυρίως με  καλάμι αλλά και με σκαρκές, ένα είδος δικτυωτής κατασκευής σε στρογγυλό σχήμα  που το άνοιγμά της έκλεινε προς τα μέσα και έτσι  εγκλωβίζονταν εκεί οι σκάροι. 

             Ο ποταμός του Ρώνα ήταν προέκταση της Ποταμιάς που κατέληγε στη βόρεια ακτή στα βορειοδυτικά του Ριζοκαρπάσου. Υπάρχει δρόμος, που σύμφωνα με τις πηγές πρόκειται για μεσαιωνικό ή μάλλον βυζαντινό, που αρχίζει μετά τη μονή της Παναγίας της Ελεούσας  περνά  από την αρχαία πόλη Καρπασία, στον Άγιο Φίλωνα, από την Αφέντρικα και καταλήγει στον Απόστολο Ανδρέα. Ο δρόμος αυτό σε κάποια σημεία είναι χαλικόστρωτος γεγονός που μαρτυρεί ότι ανάγεται στα μεσαιωνικά χρόνια, αλλά πολύ πιθανόν να πρόκειται και για ρωμαῑκό. Αυτός ο δρόμος  περνά από τον ποταμό Ρώνα  γι΄αυτό υπάρχει εκεί  ένα μικρό γεφύρι μεσαιωνικό, το οποίο τώρα έχει σκεπαστεί με θάμνους. Αυτό τον δρόμο χρησιμοποίησε και ο Λεονάρδος Donà το 1557  όταν επέστρεφε από τον Απόστολο Ανδρέα ακολουθώντας το δρόμο στα βόρεια της χερσονήσου.

      Ο ποταμός του Ρώνα είναι γεμάτος από αροδάφνες, μερσινιές  και βατομουριές.  Στην περιοχή του ποταμού υπάρχει και ένα εκπληκτικό πευκόδασος  και είναι παράδοξο γιατί  ο χώρος  εκεί είναι αμμώδης. Το δάσος αυτό  είναι γνωστό ως δάσος του Ρώνα. Στην ίδια περιοχή φθάνουν πολλά αποδημητικά πουλιά και γι’ αυτό κάποτε ήταν κατάλληλος χώρος  για κυνήγι. Στο δάσος του Ρώνα φύτρωναν άσπρα μανιτάρια οι αποκαλούμενοι βυζατζοίτες. Επίσης  εκεί μπορούσαμε να βρούμε στην άμμο και «πούλλες» ένα είδος κυπριακής τρούφας οι οποίες γίνονται τηγανητές.

ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ