Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεταξύ Αιγιαλούσης και Ριζοκαρπάσου υπάρχει  το τοπωνύμιο Σελενιά.   Στο ιδιωτικό αρχείο της οικογένειας των Contarini, που ήταν συγγενείς της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο  και κατείχαν τον τίτλο της κομητείας του Ριζοκαρπάσου, αναφέρονται  τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία για τη Σελενιά. Μεταξύ άλλων πληροφορούμαστε  ότι το  Ριζοκάρπασο (casal Carpasso) μαζί με το χωριό Σελενιά και το χωριό Αναχίδα   αποτελούσαν τους οικισμούς που περιλάμβανε η κομητεία Ριζοκαρπάσου. Ας σημειωθεί ότι το χωριό Αναχίδα, που είναι πρόδρομος οικισμός του χωριού Αγίας Τριάδος, μαζί με τη Σελενιά χάθηκαν με την πάροδο των αιώνων. Σήμερα η Αναχίδα σώζεται ως όνομα μιας ενορίας της Αγίας Τριάδος Αιγιαλούσης  και η Σελενιά έχει διασωθεί απλώς ως τοπωνύμιο.  

Ο Λεονάρδος Dona, γιος του Βενετού τοποτηρητή της Κύπρου, o οποίος ανήλθε σε υψηλές θέσεις και τέλος εξελέγη δόγης είχε επισκεφθεί τη χερσόνησο της Καρπασίας το 1557, όταν ήταν είκοσι ετών.  O Λεονάρδος Dona είχε τότε περάσει από τη Σελενιά και σημειώνει στο χειρόγραφό του ότι το χωριό ήταν κοντά στη θάλασσα προς τον οικισμό Μαχαιριώνα. Εκεί, όπως αναφέρει, είχε δει μία σαρκοφάγο με φθορές και σύμφωνα με τον ίδιο  κάποιοι την είχαν μεταφέρει έως εκεί με σκοπό να την πάρουν κάπου αλλού. Η σαρκοφάγος αυτή ήταν αρκετά μεγάλη και ωραία και ήταν καμωμένη από ελληνικό μάρμαρο, σημειώνει ο μετέπειτα δόγης, αλλά αγνοούσε πού είχε φιλοτεχνηθεί.

Tο χωριό Σελενιά  όπως και η Αναχίδα και το Ριζοκάρπασο παραχωρήθηκαν στον Αραγώνιο Ιωάννη Περές Φαβρίκιο περί το 1464 από τον τελευταίο Φράγκο βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β´ Lusignan, για τις υπηρεσίες τις οποίες του είχε προσφέρει. Τα τρία επίσης χωριά αναβαθμίστηκαν από τον ίδιο βασιλιά με τη δημιουργία της κομητείας Ριζοκαρπάσου. Το 1565 στην τελευταία απογραφή των ελεύθερων καλλιεργητών που είχαν διενεργήσει οι Βενετοί η Σελενιά μαζί με το Νέο Χωριό(Gniochorion) είχαν μόνο δεκαέξι ελεύθερους καλλιεργητές(francomati). Σχετικά με το Νέο Xωριό πιστεύουμε ότι πρόκειται μάλλον για την Πάνω Σελενιά, γιατί σε  ανέκδοτη πηγή του 1563 αναφέρεται ότι υπήρχε και οικισμός Πάνω Σελενιά. Στην ίδια πηγή του 1563 μαρτυρείται ότι ως τσιβιτάνος στη Σελενιά υπηρετούσε ο Ιάκωβος του Κολάτσου από τη Γαλάτεια και μπανιέρος ο Δολφίνος του Θεοχάρη από την Ταρμασσό. Επίσης στην Πάνω Σελενιά υπηρετούσε ως τσιβιτάνος ο Αρέστης του Λοϊζή από τη Γαλάτεια και ως μπανιέρος ο Ιάκωβος του Βασσάνου από τη Ναυτοκώμη, δηλαδή την Επτακώμη, όπως αργότερα  επεκράτησε παρεφθαρμένο το όνομα του εν λόγω χωριού. Οι τσιβιτάνοι και οι μπανιέροι ήταν επί Βενετοκρατίας υπάλληλοι της βενετικής διοίκησης και ήταν  υπεύθυνοι για να τηρείται ο νόμος στα χωριά και γενικά στην ύπαιθρο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι τσιβιτάνοι αντιστοιχούσαν με τους σημερινούς χωροφύλακες και οι μπανιέροι με τους σημερινούς αγροφύλακες.

Το Ασπρόη (η Ασπρογή)

 Προς τα ανατολικά του Ριζοκαρπάσου  και συγκεκριμένα σε ένα   ύψωμα ή  μάλλον λόφο, βρίσκεται η περιοχή Ασπρόη. Ουσιαστικά το τοπωνύμιο δηλώνει περιοχή με χωράφια των οποίων το χώμα είναι άσπρο. Κανονικά το τοπωνύμιο έπρεπε να είναι   θηλυκού γένους η Ασπρογή αλλά έχει επικρατήσει ως το Ασπρόη. Από το ύψωμα της περιοχής αυτής  της  οποίας ας σημειωθεί  τα χωράφια ήταν πολύ εύφορα υπήρχε  και μία καταπληκτική θέα της κωμόπολης Ριζοκαρπάσου. Πίσω από το λόφο του Ασπρογειού υπήρχε ένα ρυάκι και πίσω από το ρυάκι  συνέχιζε η οροσειρά  της χερσονήσου που κατέληγε έως το δάσος της Τραχείας (Τρασιάς) και στο ακρωτήριο του Αποστόλου Ανδρέα.

Θυμάμαι πόσο νόστιμη ήταν  η παραγωγή των άνυδρων μποστανιών στο Ασπρόη, αλλά και των λαχανικών κατά τους θερινούς μήνες. Δίπλα από το Ασπρόη ήταν ένα βουνό ο Ταμαθκιός  όπου εκεί κοντά είχε βρεθεί τόσο πλούσια φλέβα νερού, ώστε από την ίδια πηγή  υδροδοτήθηκε όλη η κωμόπολη και συνεχίζεται από το ίδιο μέρος να υδροδοτείται.

Κόρακας

Ένα άλλο τοπωνύμιο και πλούσιο σε εύφορα χωράφια είναι ο Κόρακας. Το μέρος αυτό βρίσκεται στα αριστερά του δρόμου που οδηγεί στον Απόστολο Ανδρέα σχεδόν προς την άκρη της χερσονήσου. Η περιοχή αυτή δε φαίνεται από τον δρόμο προς τον Απόστολο Ανδρέα, γιατί βρίσκεται κρυμμένη από λόφους προς τα βορειοανατολικά. Μέχρι τις αρχές του 16^ου αιώνα ο Κόρακας  υφίστατο ως αγροτικός οικισμός και μαρτυρείται ως τέτοιος στις βενετικές πηγές. Ας υπομνησθεί ότι στις βενετικές πηγές ο Κόρακας αναφέρεται ως χωριό και  σημειώνεται παρεφθαρμένα ως Κόρατας (Corata) και όχι ως Κόρακας (Coraca). Αναφορά για τον οικισμό κάνει και ο Λεονάρδος Dona το 1557, όταν επισκέφθηκε την Καρπασία και στο χειρόγραφό του σημειώνεται σωστά  το χωριό ως Coracha. Ο ίδιος αναφέρει επίσης  ότι σ΄αυτό τον  οικισμό του Κόρακα υπάρχουν μερικά μικρά  αγροτόσπιτα τα οποία αποκαλεί  ως μικρά σπιτάκια (casopule), και στα οποία διέμεναν προφανώς αγρότες γεωργοί και κτηνοτρόφοι που εργάζονταν στα κτήματα των φεουδαρχών τους. Την εποχή που είχε επισκεφθεί ο Λεονάρδος  Dona το Ριζοκάρπασο, στο ανατολικό τμήμα της χερσονήσου Καρπασίας, ο οικισμός  ανήκε τότε  ως φέουδο στην οικογένεια  Verny, καταλανικής καταγωγής και στη βενετική οικογένεια Κορνάρο.

        Εκτός από τις βενετικές πηγές, που μας παρέχουν ιστορικές ειδήσεις για τον  Κόρακα, το χωριό   μαρτυρείται  και από την προφορική παράδοση. Όπως μας διηγήθηκαν στο παρελθόν Ριζοκαρπασίτες, που κατείχαν κτήματα στον Κόρακα και γνώριζαν πολύ καλά την περιοχή, σύμφωνα με τις διηγήσεις των γονιών και των παππούδων τους, ο Κόρακας  κάποτε  ήταν χωριό. Μεταξύ άλλων τους διηγούνταν   ότι έφθαναν κουρσάροι στους όρμους της βόρειας ακτής και λήστευαν τους κατοίκους. Μας ανέφεραν επίσης το τοπωνύμιο Παλιοχάνουτα όπου υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει ένα πηγάδι. Εκεί,  σύμφωνα με την παράδοση βρίσκεται κρυμμένος θησαυρός όπως οικιακά σκεύη σε χρυσό, τα οποία είχαν κρύψει οι κάτοικοι του Κόρακα προφανώς  για να γλυτώσουν και να μην πέσουν στα χέρια πειρατών ή άλλων επιδρομέων.  Πολλές παραδόσεις αναφέρονται επίσης σε επιδρομές κουρσάρων, Σαρακηνών και πειρατών. Το τοπωνύμιο Παλιοχάνουντα μαρτυρεί την ύπαρξη στο χώρο κάποιου οικισμού  αφού χανούτιο σημαίνει κατάστημα, οινοπωλείο, κρεοπωλείο ή ταβέρνα. Το γεγονός αυτό  επιβεβαιώνει τις βενετικές πηγές και την προφορική παράδοση ότι κάποτε ο Κόρακας ήταν χωριό. Ο Κόρακας σημειώνεται σε τρεις βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου, αλλά ήδη το 1565 στην απογραφή των ελεύθερων καλλιεργητών (φραγκομάτων) δε σημειώνεται κανένας κάτοικος που να ανήκε σ΄αυτή την τάξη. Πολύ πιθανόν όμως  να είχε κάποιο μικρό αριθμό παροίκων, οι οποίοι ωστόσο δεν   καταμετρούνταν στις βενετικές απογραφές. Το 1557, οκτώ χρόνια πριν την απογραφή του 1565, τα γραφόμενα του Λεονάρδου Dona αποτυπώνουν την  εικόνα του οικισμού αφού ο ίδιος περνώντας από εκεί  είδε τότε μόνο  μερικά  μικρά αγροτόσπιτα.

     Οι κάτοικοι του Κόρακα όπως συνέβηκε με αυτούς του Παλοχωρκού εγκαταστάθηκαν στο Ριζοκάρπασο μετά την εγκατάλειψή του, πολύ πιθανόν λόγω πειρατικών επιδρομών. Ωστόσο μέχρι την τουρκική εισβολή μερικές οικογένειες που είχαν κτήματα στην περιοχή διέμεναν στον Κόρακα, αλλά διέθεταν και κατοικίες στο Ριζοκάρπασο. Η περιοχή του Κόρακα εκτός από το εύφορο των χωραφιών της ήταν  και  εξακολουθεί  μάλλον να είναι πλούσια σε μανιτάρια, αλλά και πλούσια σε καραόλους και κυρίως σε ευτραφείς και μεγάλους καραόλους, τους οποίους οι Ριζοκαρπασίτες ονομάζουν μουνούχαρους, από τη λέξη μουνούχος δηλαδή  ευνούχος. 

Πρασκιά και Κορώνη

Δύο άλλα τοπωνύμια  έξω από το Ριζοκάρπασο και στα αριστερά του δρόμου προς τη μονή του Αποστόλου Ανδρέα σ΄ένα ύψωμα  είναι τα Πρασκιά και η Κορώνη. Το τοπωνύμιο  Πρασκιά αρχικά ήταν Πραστιά από το προάστειον (prastio) που σήμαινε μικρό χωριό, αλλά τελικά  επεκράτησαν ως Πρασκιά. Τα Πρασκιά βρίσκονται κοντά στα Αγρίδια, οικισμό που και αυτός χάθηκε με την πάροδο των αιώνων. Ήταν και τα Πρασκιά κάποτε χωριό το οποίο ήδη  από τις αρχές του 16^ου αιώνα, στα πρώτα χρόνια δηλαδή  της Βενετοκρατίας, είχε αρχίσει να καταστρέφεται και να ερημώνεται ως οικισμός. Ένας ερειπωμένος ναός αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο και αρκετό οικοδομικό υλικό και ίχνη ερειπίων δύο οικιών μαρτυρούν ότι κάποτε τα Πρασκιά ήταν χωριό.  Στους βενετικούς καταλόγους των αρχών του 16^ου αιώνα αναφέρεται ένα χωριό στη χερσόνησο της Καρπασίας ως Πραστιό του Αγίου Μάρκου της Κορώνης ( Prastio di San Marco di Coroni) και ασφαλώς το χωριό αυτό πρέπει να ταυτιστεί με τα Πρασκιά, αφού κοντά στα Πρασκιά βρίσκεται και το τοπωνύμιο Κορώνη.

Τα τοπωνύμιά μας και ό,τι σχετίζεται μ΄αυτά όπως  και τα χωριά μας,  ακόμη και αυτά που χάθηκαν στο διάβα των αιώνων,  κινδυνεύουν μια για πάντα να ξεχαστούν στην κατεχόμενη Κύπρο. Στο σημερινό μας δημοσίευμα καταγράψαμε και σχολιάσαμε  στοιχεία  για ένα τοπωνύμιο  και για  την ιστορία τριών χωριών που χάθηκαν και διασώζονται πλέον ως τοπωνύμια στην περιοχή του Ριζοκαρπάσου.  Τα στοιχεία αυτά  δεν παύουν να αποτελούν μέρος της ιστορίας του τόπου μας, που δυστυχώς εδώ και μισό σχεδόν αιώνα κατέχεται… Ανατρέχουμε  έτσι στις  ιστορικές πηγές και στην προφορική παράδοση για να   διασώσουμε  σπαράγματα ίσως από την ιστορία τους …

Πηγή:

Νάσα Παταπίου. Καρπασία στο 16ο αιώνα