Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ένας από τους τέσσερις ευαγγελιστές, άγιος της Χριστιανικής Εκκλησίας και εκ των συνεργατών του Αποστόλου Παύλου. Σύμφωνα με την παράδοση, είναι ο συγγραφέας τού τρίτου συνοπτικού Ευαγγελίου («Κατά Λουκάν») και των «Πράξεων των Αποστόλων». Η μνήμη του τιμάται από τη Χριστιανοσύνη στις 18 Οκτωβρίου.

Ο Λουκάς, σύμφωνα με την παράδοση (Ευσέβιος), γεννήθηκε στην Αντιόχεια της Συρίας, έζησε τον 1ο αιώνα και ήταν ένας από τους πλέον μορφωμένους ανθρώπους της εποχής του. Αρχικά ήταν ειδωλολάτρης, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι δεν μνημονεύεται από τον απόστολο Παύλο (Κολοσσαείς δ' 11) μεταξύ των μαθητών και ακολούθων του, που ήταν Εβραίοι, καθώς και από την προέλευση τού ονόματός του, που αποτελεί σύντμηση του λατινικού Λουκανός.

Ο Λουκάς ήταν συνοδός και συνεργάτης τού αποστόλου Παύλου από τη δεύτερη ακόμη αποστολική περιοδεία του, όπως φαίνεται από εδάφια των «Πράξεων των Αποστόλων». Συνόδευσε τον Παύλο στη Μακεδονία από την Τρωάδα (Πράξ. ιστ' 11-12) και παρέμεινε στους Φιλίππους πιθανότατα μέχρι το τέλος της τρίτης αποστολικής πορείας τού Παύλου. Τέλος, συνόδευσε τον Παύλο από την Καισάρεια στη Ρώμη (Πράξ. κζ' 1, κη' 16).

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λουκάς κήρυξε τη χριστιανική πίστη στη Δαλματία, Γαλλία, Ιταλία και Μακεδονία (Επιφάνιος) και στην Αχαΐα (Γρηγόριος Ναζιανζηνός). Ο Συμεών ο Μεταφραστής λέγει ότι από τη Ρώμη ο Λουκάς μετέβη στην Ανατολή, διέσχισε τη Λιβύη κι έφθασε στην Αίγυπτο. Εκεί χειροτονήθηκε επίσκοπος στην περιοχή της Θηβαίδας, όπου και πέθανε.

Άλλοι συγγραφείς και εκκλησιαστικοί πατέρες αναφέρουν ότι πέθανε στη Θήβα της Βοιωτίας (Μάξιμος Μαργούνιος), ενώ ο Γρηγόριος ο Θεολόγος υποστηρίζει ότι μαρτύρησε. Ο Ισίδωρος της Σεβίλλης γράφει ότι πέθανε σε ηλικία 74 ετών και ο Νικηφόρος Κάλλιστος ογδόντα ετών.

Παλαιότατη παράδοση θέλει τον Λουκά ζωγράφο, που φιλοτέχνησε μάλιστα την εικόνα της Παναγίας. Την παράδοση αυτή προϋποθέτει η ορθόδοξη εκκλησιαστική υμνολογία. Ο ευαγγελιστής Λουκάς ήταν κάτοχος μεγάλης ελληνιστικής παιδείας και γνώστης της ιστορικής μεθόδου της εποχής του. Τα έργα του, το «Ευαγγέλιο» και οι «Πράξεις Αποστόλων», παρουσιάζουν ευχέρεια χρήσης της Ελληνιστικής Κοινής και αποτελούν ένα από τα πρώτα ιστορικά μνημεία τού χριστιανισμού.

Στον Δυτικό χριστιανικό κόσμο, ο Άγιος Λουκάς είναι προστάτης των καλλιτεχνών, των γιατρών, των χειρουργών, των μαθητών και των χασάπηδων.

Ο απόστολος Λουκάς ως αγιογράφος

Ο Λουκάς γνώριζε πολύ καλά και τη ζωγραφική τέχνη. Μάλιστα σε αυτόν αποδίδονται οι πρώτες εικόνες της Θεοτόκου με τον Ιησού Χριστό βρέφος στην αγκαλιά της (μία υπάρχει μέχρι σήμερα στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα), καθώς και αυτές των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.

Παλαιά παράδοση, παρουσιάζει το Λουκά ως ζωγράφο αρκετών εικόνων της Θεοτόκου Μαρίας. Την παράδοση αυτή υιοθετεί η ορθόδοξη υμνολογία κατά τον Μικρό Παρακλητικό Κανόνα προς τη Θεοτόκο, "Άλαλα τα χείλη των ασεβών, των μη προσκυνούντων την εικόνα σου την σεπτήν, την ιστορηθείσα υπό του Αποστόλου Λουκά ιερωτάτου, την οδηγήτριαν".

Σύμφωνα επίσης με την παράδοση, η εικόνα της Παναγίας Κυκκώτισσας είναι μια από τις τρεις εικόνες της Θεοτόκου που, με θεία εντολή, είχε ζωγραφίσει ο απόστολος Λουκάς επτά χρόνια μετά το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού. Είναι γνωστή και ως Παναγία Ελεούσα, ως πηγή ελέους.

Βλέπε λήμμα:Μοναστήρι Παναγίας Κύκκου

Ύστερα από περιπέτειες, η εικόνα είχε καταλήξει στην Κωνσταντινούπολη και φυλαγόταν στο αυτοκρατορικό παλάτι. Τελικά ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός, ύστερα από θεία παρέμβαση, έστειλε με τιμές την πολύτιμη εικόνα στην Κύπρο, μαζί με χορηγία για την ίδρυση του μοναστηριού του Κύκκου. Κατά τη μεταφορά της εικόνας στον Κύκκο, λέγεται ότι τα πεύκα «γονάτιζαν» κλίνοντας τις κορφές τους.

Βλέπε λήμμα: Αλέξιος Κομνηνός

Εκκλησίας αφιερωμένες στον Απόστολο Λουκά υπάρχουν πολλές στην Κύπρο. Οι πιο σημαντικές είναι: Το μοναστήρι του Αγίου Λουκά που βρίσκεται στην ομώνυμη ενορία της Αμμοχώστου. Η μονόκλιτη καμαροσκέπαστη εκκλησία με οξυκόρυφη καμάρα. (16ος ή 17ος αιώνας) στην Κλεπίνη, 

μικρή μονόκλιτη ξυλόστεγη εκκλησία στα βορειοανατολικά του χωριού Κοράκου και η εκκλησία του Αγίου Λουκά, στην ομώνυμη ενορία της Λευκωσίας. 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια