Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ζωοπηγή- Zoopigi. Xωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς. Βρίσκεται περί τα 24 χμ. βόρεια της πόλης της Λεμεσού.

Η Ζωοπηγή βρίσκεται κτισμένη σε ορεινή περιοχή, σε μέσο υψόμετρο 885 μέτρων. Το τοπίο είναι τραχύ βουνίσιο, αρκετά διαμελισμένο από τους παραποτάμους του ποταμού της Γερμασόγειας και του ποταμού Λιμνάτη, που έχουν τις πηγές τους στα βουνά βόρεια του χωριού. Οι κοιλάδες είναι στενές και βαθιές, ενώ οι πλαγιές είναι πολύ απότομες. Απ’ όλες τις πλευρές του χωριού προβάλλουν βουνοκορφές, που το ύψος τους κυμαίνεται μεταξύ 696 και 1.216 μέτρων.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν τα σκληρά, ανθεκτικά πετρώματα του διαβάση, πάνω στα οποία αναπτύχθηκαν πυριτιούχα ανώριμα εδάφη.

Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 670 χιλιοστόμετρα. Παρά τη σχετικά ψηλή βροχόπτωση, το τραχύ βουνίσιο τοπίο της περιοχής δεν αφήνει περιθώρια για αξιόλογη γεωργική ανάπτυξη. Σήμερα μόνο το 20% της ολικής διοικητικής έκτασης του χωριού καλλιεργείται. Κατά μήκος των κοιλάδων καλλιεργούνται κυρίως τα αμπέλια (οινοποιήσιμες ποικιλίες), οι ελιές, οι χαρουπιές, πολύ λίγα εσπεριδοειδή, οι αμυγδαλιές, λίγα σιτηρά, λαχανικά (κυρίως πατάτες και ντομάτες), νομευτικά φυτά και λίγα φρουτόδεντρα (κυρίως μηλιές). Πάνω στα βουνά της Ζωοπηγής φυτρώνει μια πλούσια φυσική βλάστηση από σχινιές, τρεμιθιές, ξισταρκές, αγριελιές, μαζιές και σκόρπια πεύκα. Η κτηνοτροφία του χωριού είναι πολύ περιορισμένη.

Το χωριό περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς και έχει ωφεληθεί απ' αυτό με την κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων, τη βελτίωση αγροτικών δρόμων.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, το χωριό βρίσκεται επί του κυρίου δρόμου Λεμεσού - Γεράσας - Κυπερούντας. Η οδική σύνδεση της Ζωοπηγής με τα γύρω χωριά γίνεται με ελικοειδείς δρόμους, εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βόρεια η Ζωοπηγή συνδέεται με το χωριό Κάτω Μύλος (περί τα 7 χμ.), στα βορειοανατολικά με το χωριό Άγιος Θεόδωρος (περί τα 6 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το Καλό Χωριό (περί τα 2,5 χμ.) και το χωριό Λουβαράς (περί τα 4 χμ.).

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Η Ζωοπηγή χαρακτηρίζεται από μικρά, αντιοικονομικά κτήματα και μεγάλο πολυτεμαχισμό της γης. Εξάλλου ο οικισμός, όπως συμβαίνει και με αρκετά άλλα χωριά της Πιτσιλιάς, λόγω του ανάγλυφου, δεν είναι συμπαγής. Σ' αυτό συνέβαλαν τόσο ο διαμελισμός του τοπίου, όσο και η απουσία ικανοποιητικής επίπεδης έκτασης γης για εξάπλωση του οικισμού. Τα περισσότερα σπίτια είναι κτισμένα με τοπικό πέτρωμα και διατηρούν, σε μεγάλο βαθμό, τη λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους με τις κεραμιδένιες και τσίγκινες στέγες, τα γραφικά ανώγια, τις μικρές αυλές, τους ψηλούς αυλόγυρους και τις κληματαριές.

Ιστορικά στοιχεία

Κατά το Νέαρχο Κληρίδη η Ζωοπηγή είναι από τα νεότερα κυπριακά χωριά και δημιουργήθηκε κατά την εποχή της βενετικής κατοχής της Κύπρου. Υφίστατο κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, αφού βρίσκεται σημειωμένη στο χάρτη του Ορτέλιους (Ortelius) του 1573, με την ονομασία Zopy, την αυτή ονομασία που δίνουν ακόμη και σήμερα στο χωριό τους οι ίδιοι οι κάτοικοι του: Ζωπκή.

Στον ίδιο χάρτη του Ορτέλιους σημειώνεται και ο κοντινός προς τη Ζωοπηγή οικισμός Ορόγγου (Orongo), που δεν υφίσταται σήμερα. Η Ορόγγου ήταν προγενέστερος οικισμός και πιστεύεται ότι από το χωριό αυτό μετακινήθηκαν σταδιακά οι κάτοικοί του που έκτισαν σπίτια μερικά χιλιόμετρα βορειοδυτικότερα, δημιουργώντας νέο χωριό, τη Ζωοπηγή. Η Ορόγγου ήταν παλαιό μεγάλο χωριό που πιστεύεται ότι στην περιοχή του υφίσταντο κατά την αρχαιότητα μεταλλεία χαλκού. Είναι άγνωστη η αιτία μετακίνησης κατοίκων του χωριού αυτού σε άλλη τοποθεσία και ίδρυσης της Ζωοπηγής. Φαίνεται πιθανό ότι η μετακίνηση αυτή έγινε εξαιτίας του νερού και της ύπαρξης πιο εύφορης γης στην περιοχή της Ζωοπηγής. Η ύπαρξη ρυακιού ή πηγής με νερό στη Ζωοπηγή δεν φαίνεται να είναι η αιτία της ονομασίας του χωριού (Ζωοπηγή, δηλαδή πηγή για ζώα) όπως μερικοί ισχυρίζονται. Φαίνεται σωστότερο ότι το χωριό είχε αρχικά ονομαστεί Ζωοδόχος Πηγή που αργότερα με την ένωση των δυο αυτών λέξεων σε μια, χάριν συντομίας, επεκράτησε να λέγεται Ζωοπηγή. Η εξήγηση αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι η εκκλησία του χωριού, γύρω από την οποία κτίστηκε κι αναπτύχθηκε ο οικισμός, είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή. 

Βλέπε λήμμα: Ζωοδόχος Πηγή

Το χωριό Ορόγγου, κοντά στη Ζωοπηγή, υφίστατο ακόμη μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, οπότε κι εγκαταλείφθηκε εντελώς, με τη μετακόμιση και των τελευταίων κατοίκων του στη Ζωοπηγή και στο Καλό Χωριό.

Μεταξύ του χωριού Ζωοπηγή και της τοποθεσίας όπου υφίστατο παλαιότερα η Ορόγγου, υπάρχει κορφή με την ονομασία Μούττη του Δκιά (Δία;).

Σύμφωνα προς πληροφορίες του Λοΐζου Φιλίππου (Τά ἑλληνικά γράμματα ἐν Κύπρω, Λευκωσία, 1930, σ. 265), στη Ζωοπηγή λειτούργησε αλληλοδιδακτικό σχολείο μεταξύ 1860 και 1865 με πρώτο δάσκαλο τον Στυλιανό Σέργη. Στο αλληλοδιδακτικό της Ζωοπηγής φοιτούσαν και μαθητές από γειτονικά χωριά. Μεταξύ των μαθητών του Σέργη ήταν και ο πολιτευτής Ιωάννης Κυριακίδης. Άλλος δάσκαλος που δίδαξε στη Ζωοπηγή κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν ο Γεωργάκης Γ. Γεωργιάδης από τη Ζωοπηγή, που ανέπτυξε εκπαιδευτική και εθνική δραστηριότητα σ' ολόκληρη την περιοχή.

Άλλη πληροφορία αναφέρει ότι το σχολείο στη Ζωοπηγή είχε στεγαστεί σε παλαιά εκκλησία αφιερωμένη στην αγία Μαρίνα κατά τη δεκαετία του 1930. Την πληροφορία δίνει ο Γκάννις, που σημειώνει ότι η χρησιμοποιούμενη ως σχολείο εκκλησία είναι του 18ου αιώνα και ότι ο ίδιος είδε στο εσωτερικό της ίχνη τοιχογραφιών.

Στη Ζωοπηγή βρισκόταν στις 30 Δεκεμβρίου 1956 μαζί με άντρες του ο ήρωας του απελευθερωτικού αγώνα Γρηγόρης Αυξεντίου, όπου και παγιδεύτηκε ύστερα από προδοσία. Πυροβολώντας, κατόρθωσε να διαφύγει, τραυματισμένος στο πόδι. Ένας από τους άντρες του, ο Μιχαήλ Γιωργάλλας, σκοτώθηκε στο χωριό αυτό.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια