Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πώς επηρέασαν με την παραμονή και τις αποφάσεις τους τη μεγαλόνησο ο Vitale Michiel, ο Λεονάρδος Dona, ο Μάρκος Αντώνιος Trevisan, ο Σεβαστιανός Venier, ο Andrea Gritti και ο Alvise Mocenigo.

Αρκετοί δόγηδες συνέδεσαν το όνομά τους με τη μεγαλόνησο Κύπρο. Κάποιοι από αυτούς πριν ανέλθουν στο ύπατο αξίωμα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου, είτε είχαν υπηρετήσει σε διοικητικές θέσεις είτε επισκέφθηκαν ή έζησαν στην Κύπρο είτε από την υψηλή θέση που κατείχαν έτυχε να πάρουν κάποιες αποφάσεις, οι οποίες είχαν σχέση με τη μεγαλόνησο. Για παράδειγμα, ο δόγης Vitale Michiel επισκέφθηκε την αγία νήσο καθ’ οδόν προς τους Αγίους Τόπους, ενώ ο Λεονάρδος Dona έζησε στην Κύπρο για δύο χρόνια, όταν ο πατέρας του υπηρετούσε εδώ ως τοποτηρητής. Επίσης, ο δόγης Μάρκος Αντώνιος Trevisan υπηρέτησε στην Κύπρο ως τοποτηρητής (luogotenente) και ο Σεβαστιανός Venier ως γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου. Επιπρόσθετα, ο δόγης Ανδρέας Gritti φρόντισε για την κωδικοποίηση των Ασσιζών, δηλαδή των νόμων της αποικίας. Με την Κύπρο επίσης σχετίζεται και ο δόγης Alvise Mocenigo αφού ο αδελφός του Φίλιππος Mocenigo υπήρξε ο τελευταίος επί Βενετοκρατίας Λατίνος αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας. Η παραμονή του Φιλίππου Mocenigo στην Κύπρο υπήρξε μάλιστα επεισοδιακή αφού θέλησε να καθυποτάξει ολοκληρωτικά την Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά βρήκε σθεναρό αντίπαλο τον ορθόδοξο επίσκοπο (αρχιεπίσκοπο) Νεόφυτο Λογαρά. Ας υπομνησθεί, επίσης, ότι ενώπιον του δόγη Alvise Mocenigo είχε εκφωνήσει ένα λόγο ο Κύπριος Ιωάννης Ποδοκάθαρος μόλις απελευθερώθηκε από την αιχμαλωσία, ώστε να ενισχύσει τους Κύπριους πρόσφυγες των οποίων η πατρίδα περιήλθε στην εξουσία των Οθωμανών.

Vitale Michiel και Ανδρέας Gritti

To 1123 o δόγης Vitale Michiel όταν έλαβε μέρος σε εκστρατεία στους Αγίους Τόπους στάθμευσε στην Κύπρο. Θρυλείται λοιπόν ένεκα αυτού του γεγονότος ότι η τάξη των Κυπρίων, γνωστή με το όνομα Λευκοί Βενετοί, ήταν απόγονοι των στρατιωτών και των μελών της ακολουθίας του δόγη, οι οποίοι όταν επισκέφθηκαν μαζί του την Κύπρο αποφάσισαν να εγκατασταθούν εδώ. Η τάξη των Λευκών Βενετών στην Κύπρο ως πολίτες της Γαληνοτάτης απολάμβαναν σχετικά προνόμια. Οι Λευκοί Βενετοί, ωστόσο, δεν ήταν καταγωγής βενετικής, αλλά κατάγονταν από την Ανατολή και ήταν συριακής καταγωγής. Σε έγγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας σημειώνεται ότι όντως κατάγονταν από την Ανατολή (di origine levantina).

Ενδιαφέρουσα προσωπικότητα ήταν και ο δόγης Ανδρέας Gritti, ο οποίος φρόντισε για την κωδικοποίηση των νόμων της Κύπρου, των γνωστών Ασσιζών, καθώς και για τη μετάφρασή τους στην ιταλική από τη γαλλική. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο εν λόγω δόγης εκτιμούσε και αγαπούσε τους Έλληνες. Η εκτίμηση του Gritti προς τους Έλληνες πήγαζε από τα εξής γεγονότα: Ένας Έλληνας και ένδοξος διοικητής του ελαφρού ιππικού, ο Θεόδωρος Παλαιολόγος, τον έσωσε από βέβαιο θάνατο, όταν σε κάποια μάχη τού δάνεισε το άλογό του, γιατί το δικό του είχε σκοτωθεί. Επίσης, ο Ανδρέας Gritti είχε αποκτήσει οικογένεια με μια Ελληνίδα όταν ζούσε στην Κωνσταντινούπολη. O Gritti ήταν εγκατεστημένος στην Πόλη γιατί είχε υπ’ ευθύνη του τις εμπορικές υποθέσεις της οικογένειάς του. Εκεί, γνώρισε μια Ελληνίδα (di un compagna greca) και συνδέθηκε μαζί της. Με την Ελληνίδα αυτή απέκτησε τρεις γιους. Ένας μάλιστα από αυτούς, ο Alvise, υπήρξε υψηλόβαθμος υπάλληλος του σουλτάνου και κατοικούσε στους λόφους με τους αμπελώνες που γειτνίαζαν με τη συνοικία του Γαλατά. Έως σήμερα η περιοχή στην Κωνσταντινούπολη όπου κατοικούσε ο γιος του δόγη Ανδρέα Gritti ονομάζεται Beyoglu, που σημαίνει στην τουρκική γιος του μπέη. Ο Ανδρέας Gritti χαρακτηρίζεται δηλαδή ως μπέης.

H σχέση του δόγη Ανδρέα Gritti με την Κύπρο, όπως προαναφέρθηκε, ήταν η συμβολή του στην κωδικοποίηση των Ασσιζών. Η Βενετία, ως γνωστόν, σεβάστηκε τους νόμους της Κύπρου με σκοπό βέβαια να αποκτήσει την εύνοια των Κυπρίων αρχόντων ώστε να έχει την αρωγή τους για τη διαχείριση των κυπριακών υποθέσεων. Η χρονική περίοδος κατά την οποία ο Gritti υπήρξε δόγης χαρακτηρίζεται πράγματι από μια προσπάθεια γενικής ανανέωσης του βενετικού δικαίου. Ο ίδιος ο δόγης με δική του πρωτοβουλία στις 2 Μαρτίου 1531 απηύθυνε μια σχετική επιστολή όπου μεταξύ άλλων ανέφερε ότι οι δικαστές όφειλαν να γνωρίζουν το δίκαιο του βασιλείου της Κύπρου, γιατί αυτοί ουσιαστικά εισηγούνταν τις εφέσεις που εκδικάζονταν τελεσίδικα στη Βενετία. Στη συνέχεια συγκροτήθηκε μια τριμελής επιτροπή με τρεις Κύπριους άρχοντες: τους κόμη Ιωάννη Δενόρες, κόμη της Τρίπολης, Φραγκίσκο Αττάρ και Alvise Κορνάρο. Φροντίδα και των τριών ήταν σε διάστημα μίας εβδομάδας να συγκεντρώσουν όλα τα χειρόγραφα των Ασσιζών που υπήρχαν, να επιλέξουν τα πιο κατάλληλα και κάποιος ακολούθως γραμματέας να τα μεταφράσει. Ο Φλώριος Βουστρώνιος, το λαμπρό πνεύμα της βενετοκρατούμενης Κύπρου, θα εργαστεί για τη μετάφραση των Ασσιζών και θα την ολοκληρώσει το 1534. Ένας άλλος μετέπειτα δόγης, ο Μάρκος Αντώνιος Trevisan και τότε τοποτηρητής, θα καταθέσει τα δύο χειρόγραφα του ιταλικού κειμένου στο συμβούλιο των Δέκα και το επόμενο έτος θα τυπωθούν οι Ασσίζες στη Βενετία. Για την έκδοση είχε γίνει μία επιλογή από τα βασικά χειρόγραφα των Ασσιζών. Ο Gritti είχε πράγματι ενδιαφερθεί για τους νόμους της Κύπρου.

Μαρκαντώνιος Τrevisan και Σεβαστιανός Venier

O Mάρκος Αντώνιος Trevisan υπηρέτησε ως τοποτηρητής Κύπρου για μία διετία (1532-1534). Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι πριν διοριστεί σε αυτή τη θέση στη μεγαλόνησο είχε υπηρετήσει κατά τα έτη 1525-1527 εδώ ως σύμβουλος. Ο Trevisan είχε συντάξει δύο εκθέσεις για την Κύπρο κατά τα έτη της εδώ υπηρεσίας του. Η πρώτη είχε γίνει σε συνεργασία με τον συνάδελφό του Πέτρο Valier, επίσης σύμβουλο της βενετικής διοίκησης και η δεύτερη είναι μία λεπτομερής έκθεση για την Κύπρο, με πολλά στοιχεία για τα οικονομικά, τις εκμισθώσεις χωριών και άλλα. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του ως τοποτηρητή είχε αντιμετωπίσει την επιδημία πανώλης που έπληξε την Αμμόχωστο και τα γύρω χωριά. Η επιδημία είχε μεταφερθεί στο λιμάνι της Αμμοχώστου από κάποιο λιμάνι της Συρίας.

Ένας άλλος δόγης ο οποίος δοξάστηκε ίσως όσο κανείς άλλος ήταν ο Σεβαστιανός Venier, για τον θρίαμβο που κέρδισε στη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, με την ήττα του οθωμανικού στόλου. Μέχρι πρότινος ήταν άγνωστη η στενή σχέση του με την Κύπρο. Όπως έχουμε ήδη δημοσιεύσει σε μελέτες μας είχε υπηρετήσει για δύο χρόνια (τέλη 1557 – αρχές 1559) ως γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου. Μία δέσμη εγγράφων που έχουμε στη διάθεσή μας -αν και πρόκειται για χειρόγραφα σε πολύ κακή κατάσταση- περιλαμβάνει το έργο το οποίο είχε επιτελέσει στην Κύπρο ο Venier όταν κατείχε το προαναφερθέν αξίωμα. Ιδιαίτερη φροντίδα επέδειξε για έργα ανάπτυξης στις Αλυκές και για την αναδιοργάνωση των στρατιωτικών σωμάτων.

Άξιο μνείας επίσης είναι το γεγονός ότι ο γενικός αυτός προνοητής και σύνδικος Κύπρου είχε επηρεαστεί από τη λατρεία του απλού κόσμου στον θαυματουργό, προστάτη και πολιούχο των κατοίκων των Αλυκών και της Λάρνακας άγιο Λάζαρο. Οι κάτοικοι της περιοχής είχαν την πεποίθηση ότι η πλημμύρα τότε στις Αλυκές και η καταστροφή της παραγωγής του άλατος οφειλόταν στο γεγονός ότι μετά από αρκετά χρόνια η εκκλησία του Αγίου Λαζάρου ήταν ερειπωμένη και δεν είχε επισκευαστεί. Ο Venier απευθύνθηκε τότε στον δόγη με αίτημα να επισκευαστεί ο ναός του Αγίου Λαζάρου, ο οποίος για χρόνια ήταν ερειπωμένος σημειώνοντας και τα πιστεύω του λαού της περιοχής για τον θαυματουργό άγιο. Βέβαια, όταν πλέον είχαν γίνει οι επισκευές, ο Venier ήδη είχε επιστρέψει στη Βενετία. Το έργο για την επισκευή του Αγίου Λαζάρου είχε αναλάβει ο διάδοχός του και όταν ολοκληρώθηκαν οι εργασίες τον Αύγουστο του 1559 εψάλη επισήμως μια δοξολογία στον ανακαινισμένο ναό και ύστερα δόθηκε εντολή να αρχίσει η συγκομιδή του άλατος.

Ο Σεβαστιανός Venier είχε διοριστεί εκ νέου γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου στις 17 Ιουνίου 1569, μετά τον θάνατο του Λαυρέντιου Bembo. Δεν πρόλαβε όμως να φθάσει στη μεγαλόνησο γιατί ήδη ο οθωμανικός στόλος βάδισε εναντίον της και πολύ σύντομα τα στρατεύματα είχαν αποβιβαστεί.

Λεονάρδος Dona

Ο Λεονάρδος Dona στις χειρόγραφες σημειώσεις του, όσες έχουν διασωθεί και τις οποίες είχε κρατήσει όταν περιηγήθηκε την Κύπρο κατά την περίοδο που έζησε εδώ, διαφυλάσσει σημαντικότατες πληροφορίες για την ιστορία μας. Έζησε στη μεγαλόνησο ακολουθώντας τον πατέρα του που είχε διοριστεί από τη Δημοκρατία της Βενετίας ως τοποτηρητής, για την περίοδο 1556-1558. Tα χειρόγραφά του περιέχουν πολύτιμα στοιχεία κυρίως για τη Λάρνακα, την Αμμόχωστο, τη χερσόνησο της Καρπασίας, τα φρούρια του Πενταδακτύλου, αλλά και για την απομακρυσμένη περιοχή της Αλεξανδρέττας, γνωστή αργότερα στα νεότερα χρόνια ως Τηλλυρία. Διαφύλαξε στα γραπτά του ειδήσεις που εάν δεν τις κατέγραφε θα είχαν χαθεί ανεπιστρεπτί. Ποιος άλλος αλήθεια αναφέρθηκε στο ναυπηγείο της Αλεξανδρέττας, ποιος Κύπριος επίσης φεουδάρχης κατείχε τα κτήματα στους πρόποδες του Αγίου Ιλαρίωνα, ποιος άλλος εκτός από τον Donα έσκυψε με τόσο ενδιαφέρον στις αρχαιότητες της Κύπρου, όταν ακόμη δεν είχε γεννηθεί η ίδια η επιστήμη της αρχαιολογίας; Ακόμη και τη βρύση της Κρεμαστής στις βόρειες ακτές του Ριζοκαρπάσου, αλλά και τη Σελενιά το φέουδο των Καντακουζηνών μνημονεύει ο φωτισμένος Βενετός, που έμελλε να ανέλθει σε υψηλές θέσεις και τέλος να εκλεγεί δόγης.

ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ