Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Από γενέσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας έχουμε μέχρι στιγμής την εκλογή επτά Προέδρων. Καμία γυναίκα Πρόεδρο. Ούτε καν γυναίκα υποψήφιο. Από το 1960 στην Κύπρο συνολικά επί όλων των κυβερνήσεων υπηρέτησαν 185 υπουργοί. Από αυτούς, μόνο οι 13 (ποσοστό 7%) ήταν γυναίκες. Το πρόβλημα είναι διαχρονικό με τις γυναίκες στην Κύπρο. Η πρώτη εκλογή γυναίκας σε ανώτατο πολιτειακό αξίωμα  πραγματοποιήθηκε στις 10 Ιουνίου 2021 όταν η Αννίτα Δημητρίου εξελέγη πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων. 

 

Η θέση της Κύπρου στον παγκόσμιο χάρτη σε σχέση με τη συμμετοχή των γυναικών στην Πολιτική είναι καταθλιπτική. Σύμφωνα με το χάρτη (1/1/20) της IPU "WOMEN IN POLITICS" η Κύπρος κατέχει την 117η  θέση παγκοσμίως σε ότι αφορά συμμετοχή γυναικών σε υπουργικές θέσεις και την 112η όσο αφορά συμμετοχή γυναικών στη Βουλή.  Οι λόγοι της ελλειματικής συμμετοχής  των γυναικών ειναι πολλοί, σίγουρα όμως δεν πρόκειται για έλλειψη προσοντούχων γυναικών, που υπάρχουν σε όλους τους τομείς! Δυστυχώς διαχρονικά τα θέματα ισότητας των φύλων δεν βρίσκονταν στην ατζέντα των ηγετών. Με αυτο τον τροπο διαιωνίζεται μέχρι σήμερα μια ανδροκρατουμενη κοινωνία και κράτος που αντανακλάται στους πλείστους τομείς λήψεως αποφάσεων!  

 

Κατά λάθος

Στις 5 Ιουνίου 1905 (05/06/1905, 18/06/1905) οι Κύπριες συμμετείχαν για πρώτη φορά σε ψηφοφορία με στόχο την ανάδειξη Εκπαιδευτικής Επιτροπής Λευκωσίας.  Ένα από τα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια του Αρχιεπισκοπικού ζητήματος (1900-1910), δηλαδή της διαμάχης ανάμεσα στους Κιτίου και Κυρυνείας Κύριλλο με επίκεντρο τη διαδοχή του αρχιεπισκοπικού θρόνου, ήταν πως ελλείψει Αρχιεπισκόπου, δεν ήταν δυνατή η διεξαγωγή εκλογών για την Εκπαιδευτική Επιτροπή Λευκωσίας. (Βλέπε λήμμα: Οι Γυναίκες ψηφίζουν

Να σημειωθεί ότι μέχρι τότε στις εκπαιδευτικές εκλογές ψήφιζαν όλοι οι άρρενες κάτοικοι. Ωστόσο, λόγω μιας απροσεξίας των νομικών της τοπικής κυβέρνησης, δεν έγινε η διευκρίνιση πως δικαίωμα ψήφου είχαν αποκλειστικά οι άνδρες. Έτσι, με τη διατύπωση του νέου νόμου απέκτησαν δικαίωμα ψήφου 900 και πλέον γυναίκες στη Λευκωσία, οδηγώντας σε μια πρωτοποριακή φεμινιστική κατάκτηση. Οι φορολογούμενες Λευκωσιάτισσες κλήθηκαν να ψηφίσουν στις εκλογές στις 18 Ιουνίου 1905 για ανάδειξη Εκπαιδευτικής Επιτροπής.

 

Ανεξαρτησία

Οι γυναίκες της Κύπρου απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα στο πλαίσιο της ανακήρυξης της Κύπρου ως ανεξάρτητου και κυρίαρχου κράτους στα 1960. Η τυπική ιδιότητα του πολίτη και το δικαίωμα του εκλέγειν (να ψηφίζεις) και εκλέγεσθαι (να θέτεις υποψηφιότητα) κατοχυρώθηκαν χωρίς διακρίσεις φύλου στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μέχρι την τελευταία στιγμή ωστόσο η κατάκτηση αυτή υπήρξε προϊόν αμφισβήτησης εξαιτίας επιφυλάξεων της ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Την πλάστιγγα τελικά έγειρε η επιμονή της Τουρκοκυπριακής πλευράς.

 

Βλέπε λήμμα:

Η κατοχύρωση της ψήφου των Γυναικών

Η πρώτη γυναίκα υπουργός της Κυπριακής Δημοκρατίας υπήρξε η Στέλλα Σουλιώτη επί διακυβέρνησης Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Στα 17 χρόνια διακυβέρνησης του Αρχιεπισκόπου, ήταν η μόνη γυναίκα υπουργός. Υπηρέτησε ως υπουργός Δικαιοσύνης από τις 31 Αυγούστου 1960 έως και τις 30 Ιουνίου 1970. Επί των προεδριών Σπύρου Κυπριανού και Γιώργου Βασιλείου δεν διορίστηκε καμία γυναίκα υπουργός. Η δεύτερη γυναίκα υπουργός διορίστηκε 23 χρόνια μετά την παραίτηση της κυρίας Στέλλας Σουλιώτη, και αυτή ήταν η εκπαιδευτικός Κλαίρη Αγγελίδη, η οποία επί προεδρίας Γλαύκου Κληρίδη διορίστηκε υπουργός Παιδείας. Υπηρέτησε από τις 28 Φεβρουαρίου 1993 έως και τις 8 Απριλίου 1997. Στη δεύτερή του θητεία, ο Γλαύκος Κληρίδης δεν διόρισε γυναίκα, οπότε χρειάστηκε να περάσουν άλλα 6 χρόνια μετά την κ. Αγγελίδου, για να διοριστεί αυτή τη φορά η Ντίνα Ακκελίδου στη θέση της υπουργού Υγείας επί προεδρίας Τάσσου Παπαδόπουλου. Η κ. Ακκελίδου ήταν η τρίτη υπουργός από γενέσεως Κυπριακής Δημοκρατίας και υπηρέτησε από την 1η Μαρτίου 2003 έως ότου παραιτήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 2004. Προς το τέλος της θητείας του Τάσσου Παπαδόπουλου προστέθηκαν στο Υπουργικό, και συγκεκριμένα στις 16 Ιουλίου 2007, η τέταρτη και η πέμπτη γυναίκα υπουργοί. Συγκεκριμένα, διορίστηκε η Μαρία Μαλαχτού-Παμπαλλή στο Συγκοινωνιών και Έργων στις 16 Ιουλίου 2007 έως και τις 28 Φεβρουαρίου 2008. Ακριβώς την ίδια μέρα τοποθετήθηκε υπουργός Εξωτερικών η διπλωμάτις Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή. Η κ. Μαρκουλλή συνέχισε ως υπουργός επί προεδρίας Δημήτρη Χριστόφια: Από το 2008 έως το 2011 υπηρέτησε ως υπουργός Συγκοινωνιών και από το 2011 έως το 2013 επανήλθε ως υπουργός Εξωτερικών. Η έκτη Κύπρια υπουργός, επί όλων των κυβερνήσεων, ήταν η κ. Πραξούλα Κυριακού-Αντωνιάδου στο Υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας. Διορίστηκε στις 5 Αυγούστου 2011 επί προεδρίας Δημήτρης Χριστόφια και υπηρέτησε έως και τις 20 Μαρτίου 2012.

Επί προεδρίας Χριστόφια είναι γεγονός ότι υπήρξε αύξηση στους διορισμούς γυναικών- υπουργών. Στην πραγματικότητα, ο Δημήτρης Χριστόφιας διόρισε τις περισσότερες γυναίκες στο Υπουργικό. Πέραν της κ. Μαρκουλλή, διορίστηκαν η κ. Σωτηρούλλα Χαραλάμπους ( η έβδομη γυναίκα) από τις 29 Φεβρουαρίου έως και τις 2 Φεβρουαρίου 2008 στη θέση της υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, και επίσης οι κυρίες Ανδρούλλα Αγρότου (η όγδοη) υπουργός Υγείας από τις 15 Οκτωβρίου 2012 έως της 28 Φεβρουαρίου 2013, και η Ελένη Μαύρου (η ένατη) υπουργός Εσωτερικών από τις 20 Μαρτίου 2012 έως και τις 28 Φεβρουαρίου 2013.

 

Ο έβδομος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης, με την εκλογή του το 2013 ξεκίνησε με μια μόνο υπουργό. Η κ. Ζέτα Αιμιλιανίδου (η δέκατη) είναι υπουργός Εργασίας από το 2013 έως και σήμερα. Στη δεύτερη θητεία Νίκου Αναστασιάδη, και συγκεκριμένα την 1η Μαρτίου 2018, διορίστηκε υπουργός Μεταφορών η κ. Βασιλική Αναστασιάδου (η εντέκατη) έως και τις 2 Δεκεμβρίου 2019. Μετά τον τελευταίο ανασχηματισμό του Ιουνίου του 2020, στο Υπουργικό Συμβούλιο εισέρχονται ακόμα δύο γυναίκες. Οι κυρίες Νατάσα Πηλείδου (η δωδέκατη) στο Υπουργείο Εμπορίου (διετέλεσε και υφυπουργός Ναυτιλίας από το 2018) και η Έμιλυ Γιολίτη (η δέκατη τρίτη) στο Υπουργείο Δικαιοσύνης.  Στις 9 Ιουλίου 2021 η Αναστασία Ανθούση διορίστηκε  ως Υφυπουργός Πρόνοιας στο νεοσύστατο υφυπουργείο που διαχωρίστηκε από το Υπουργείο Εργασίας.

 

Στην κυβέρνηση του όγδοου Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη διορίστηκαν  6 γυναίκες. Πρόκειται για την υπουργό Παιδείας Αθηνά Μιχαηλίδου, την υπουργό Δικαιοσύνης Άννα Κουκίδη-Προκοπίου, την υπουργό Υγείας Πόπη Κανάρη, την υφυπουργό παρά τω Προέδρω με αρμοδιότητα τον συντονισμό και επιτήρηση υλοποίησης του κυβερνητικού έργου Ειρήνη Πική, την υφυπουργό Ναυτιλίας Μαρίνα Χατζημανώλη και την υφυπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας Μαριλένα Ευαγγέλου.

 

Ευρωβουλή

Η Κύπρος έχει στείλει στην Ευρωβουλή συνολικά 3 γυναίκες. Την Ελένη Θεοχάρους την Αντιγόνη Παπαδοπούλου (2009) και την Ελένη Σταύρου στις 2 Νοεμβρίου 2022. Η κ. Σταύρου ανέλαβε ευρωβουλεύτρια ως πρώτη επιλαχούσα του ΔΗΣΥ και σε αντικατάσταση του κ. Λευτέρη Χριστοφόρου ο οποίος ορίστηκε μέλος του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, με συνέπεια η έδρα που κατείχε να κενωθεί.

 

Βουλή 

Ούτε στη Βουλή των Αντιπροσώπων είχαμε ποτέ σοβαρή εκπροσώπηση γυναικών. Ούτε βεβαίως γυναίκα στην προεδρία της Βουλής. μέχρι τις 10 Ιουνίου 2021 όταν η Αννίτα Δημητρίου προτάθηκε από το ΔΗΣΥ και εξελέγη Πρόεδρος του Κοινοβουλίου, καταρρίπτοντας ακόμα ένα ρεκόρ. Είναι η νεαρότερη πρόεδρος της Βουλής, καταλαμβάνοντας τη θέση σε ηλικία 36 ετών. 

Το κυπριακό Κοινοβούλιο ξεκίνησε τη λειτουργία του επί Κυπριακής Δημοκρατίας με τις εκλογές της 31ης Ιουλίου 1960. Στις Εκλογές αυτές η μόνη γυναίκα που έθεσε υποψηφιότητα ως Ανεξάρτητη ήταν η δικηγόρος από τη Λεμεσό, Καλλισθένη Μαούνη, αλλά στην ουσία εξαναγκάστηκε σε παραίτηση μετά από αφόρητες πιέσεις. 

Η πρώτη γυναίκα βουλευτής στην ιστορία του κυπριακού κοινοβουλευτισμού ήταν η Αϊλά Χαλίτ Κιαζίμ.  Ήταν νυμφευμένη με τον Σιεμσιεντίν Χαλίτ Κιαζίμ ο οποίος εξελέγη βουλευτής στις βουλευτικές εκλογές του 1960 στην Εκλογική Περιφέρεια Πάφου για την Α΄ Κοινοβουλευτική Περίοδο.  Στις 24 Σεπτεμβρίου 1963 ο συζυγος της σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα. Τη θέση του στη βουλή πήρε η Αϊλά Χαλίτ Κιαζίμ, η οποία ανέλαβε καθήκοντα βουλευτή στις 25 Οκτωβρίου 1963 ενταγμένη στην Ανεξάρτητη Τουρκική Ομάδα. Παρέμεινε στη θέση του βουλευτή  για 2 μήνες έως τον Δεκέμβριο του 1963 που οι Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν από την κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η πρώτη Ελληνοκύπρια που μπήκε στη Βουλή ήταν η  Ρήνα Κατσελλή. Εξελέγη μόλις το 1981 (24 Μαϊου) στην εκλογική περιφέρεια Κερύνειας με το ψηφοδέλτιο του ΔΗΚΟ. Στις βουλευτικές του 1960 δεν εξελέγη καμία γυναίκα βουλευτής, ούτε από την ελληνοκυπριακή, ούτε από την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Οι επόμενες εκλογές, λόγω των διακοινοτικών ταραχών του 1963/4, πραγματοποιήθηκαν με μακρά αναβολή στις 5 Ιουλίου 1970 με συμμετοχή μόνο ε/κ κομμάτων. Και πάλιν δεν εξελέγη καμιά γυναίκα στη Βουλή. Λόγω της εισβολής του 1974, οι επόμενες βουλευτικές πραγματοποιήθηκαν το 1976, χωρίς και πάλιν γυναικεία αντιπροσώπευση. Στις βουλευτικές του 1981, όπως προαναφέρθηκε, είχαμε την εκλογή της κ. Ρήνας Κατσελλή, η οποία και πάλιν μόνη επανεξελέγη στις βουλευτικές του 1985. Στις βουλευτικές του 1991 εξελέγησαν τρεις γυναίκες βουλευτές. Η Ρήνα Κατσελλή με το ΔΗΚΟ, η Κλαίρη Αγγελίδου (η δεύτερη γυναίκα στην ιστορία του κυπριακού Κοινοβουλίου) με τον ΔΗΣΥ, και επίσης με τον ΔΗΣΥ η Καίτη Κληρίδου (η τρίτη γυναίκα -βουλευτής). Στις βουλευτικές εκλογές του 1996 η κατάσταση παρέμεινε  θλιβερή με τρεις και πάλιν γυναίκες στη Βουλή: Την Κλαίρη Αγγεκλίδου την Καίτη Κληρίδη από τον ΔΗΣΥ και την Αντρούλλα Βασιλείου (η τέταρτη) από τους ΕΔΗ. Στη συνέχεια μπήκε στο Κοινοβούλιο και η Λία Γεωργιάδου (η πέμπτη) ως αναπληρωματική, αφού υπουργοποιήθηκε ο βουλευτής Κερύνειας Σωκράτης Χάσικος.

 

Τα πράγματα για τις γυναίκες άρχισαν να βελτιώνονται ελαφρά στη συνέχεια:

 

• Βουλευτικές 2001: 7 γυναίκες στο Κοινοβούλιο
• Βουλευτικές 2006: 8 γυναίκες στο Κοινοβούλιο
• Βουλευτικές 2011: 6 γυναίκες στο Κοινοβούλιο
• Βουλευτικές 2016: 11 γυναίκες στο Κοινοβούλιο
• Βουλευτικές 2021: 8 γυναίκες στο Κοινοβούλιο

 

Κοινοτικές Συνελεύσεις 

Στις 7 Αυγούστου 1960  πραγματοποιήθηκαν εκλογές για την ανάδειξη των μελών της Ελληνικής και της Τουρκικής Κοινοτικής Συνέλευσης. Οι εκλογές αποφεύχθηκαν παντού εκτός από την Κερύνεια. Στους 8 κοινούς υποψηφίους της επαρχίας Λευκωσίας περιλαμβανόταν και μία γυναίκα, η δικηγόρος Κωνσταντία Βάρδα που υποδείχθηκε από το ΑΚΕΛ. Η Κωνσταντία Βάρδα εκλέχθηκε χωρίς ψηφοφορία μέλος της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης και υπήρξε η πρώτη Ελληνοκύπρια που αναδεικνυόταν σε αιρετό πολιτειακό αξίωμα. Λίγες μέρες πριν, στις 28 Ιουλίου, η Kadriye Hulusi Hacibulgur εκλέχθηκε μέλος της Τουρκικής Κοινοτικής Συνέλευσης και υπήρξε η πρώτη Τουρκοκύπρια αιρετή αξιωματούχος.

 

Οι αναφορές στις συζύγους των ηγετών
Η πρώτη αναφορά σε γυναίκες, που γίνεται σε εφημερίδες την ημέρα των εκλογών, εντοπίζεται το 1996, ωστόσο, από το ολοσέλιδο αφιέρωμα, το μεγαλύτερο μέρος αναλώνεται στις συζύγους τριών πολιτικών προσώπων και μάλιστα με τρόπο που δυστυχώς, διατρανώνει ότι τότε οι πλείστοι θεωρούσαν τη γυναίκα κατώτερη.

Ενδεικτικοί τίτλοι σε εφημερίδα, ήταν «ξεκίνησε τη μέρα σιδερώνοντας». Το συγκεκριμένο κομμάτι, αναφερόταν στην σύζυγο του τότε γενικού γραμματέα του ΑΚΕΛ Δημήτρη Χριστόφια, Έλση. 

Σε άλλο σημείο, έγραφε, «οικογενειακές στιγμές μες τον εκλογικό πυρετό» και αναφερόταν στη σύζυγο του Γιαννάκη Μάτση Ρούλα.

Αναφορά γινόταν και στη σύζυγο του Γιώργου Βασιλείου, Ανδρούλα, με τίτλο «η Αντρούλα με ολόλευκο φόρεμα».

Ανεξάρτητοι-Δημόσιοι υπάλληλοι

Τα πράγματα τα τελευταία 20 χρόνια βελτιώνονται σε ό,τι αφορά την εκπροσώπηση γυναικών σε ανεξάρτητα σώματα και θέσεις. Γυναίκες έχουν κατ' επανάληψη τα τελευταία χρόνια αναλάβει θέσεις επιτρόπου Διοικήσεως, επιτρόπου Νομοθεσίας, επιτρόπου Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, επιτρόπου Προστασίας του Παιδιού, γενικής ελέγκτριας, γενικής λογίστριας του κράτους, γενικές διευθύνσεις υπουργείων, προέδρου Κεφαλαιαγοράς, προέδρου Αρχής Ραδιοτηλεόρασης, ενώ σημαντικός αριθμός γυναικών συμμετέχει στα δ.σ. των ημικρατικών οργανισμών. Μερικές γυναίκες επίσης έχουν υπηρετήσει και υπηρετούν ως γενικές διευθύντριες υπουργείων,  Έχουμε δει επίσης γυναίκες να εκλέγονται σε θέσεις δημάρχων και κυρίως κοινοταρχών σε μεγάλες κοινότητες της χώρας. Διαπιστώνουμε επίσης μια συνεχή και αυξανόμενη βελτίωση των ποσοστών των γυναικών στη δημόσια υπηρεσία με συμμετοχή και στις θέσεις προαγωγής. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση, οι γυναίκες δασκάλες και καθηγήτριες αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία του εκπαιδευτικού κόσμου της Κύπρου.
Στον ιδιωτικό τομέα, επίσης υπάρχουν αρκετές και πολύ σημαντικές γυναίκες στις θέσεις των εκτελεστικών διευθυντριών σε μεγάλες επιχειρήσεις.

 

Το πρόβλημα

Όσο κι αν βελτιώθηκε η κατάσταση βέβαια τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα της εκπροσώπησης γυναικών, κυρίως στην πολιτική, παραμένει. Οι γυναίκες αποτελούν το 51% του πληθυσμού της Κύπρου. Στις Βουλευτικές εκλογές της 30ης Μαιου 2021 οι γυναίκες βουλευτές από 11 το 2016 μειώθηκαν στις 8. Ενθαρρυντική ήταν η πρόταση του ΔΗΣΥ για την υποβολή της υποψηφιότητας της Αννίτας Δημητρίου για την προεδρία της Βουλής, κάτι που επετεύχθη στις 10 Ιουνίου 2021. Η Αννίτα Δημητρίου την 11η Μαρτίου 2023 εξελέγη Πρόεδρος του ΔΗΣΥ σε ηλικία 38 ετών. 

 

Δ. Διονυσίου

Φιλόλογος-Δημοσιογράφος