Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χαρακτηριστικό του πρώτου τέταρτου του 19^ου αιώνα είναι η εμφάνιση πολλών μυστικών επαναστατικών εταιρειών στη νότια και ανατολική Ευρώπη. Είναι η εποχή μετά τη συντριβή του Μεγάλου Ναπολέοντα και την επικράτηση των απολυταρχικών καθεστώτων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μια τέτοια μυστική εταιρεία είναι και η Φιλική Εταιρεία. Πριν από τη Φιλική Εταιρεία υπήρξαν και άλλες ελληνικές μυστικές οργανώσεις, οι οποίες υπηρετούσαν ποικίλους σκοπούς, πολιτιστικούς και μορφωτικούς.

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 στην Οδησσό από τους Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Εμμανουήλ Ξάνθο με στόχο την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και η  δράση της κάλυψε ολόκληρο τον ελληνισμό, τόσο τον υπόδουλο όσο και της διασποράς.

Η υπόδουλη Κύπρος δεν ήταν δυνατό να παραμείνει έξω από τη δραστηριότητα των Φιλικών. Ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός βρισκόταν σε επαφή με τη Φιλική Εταιρεία, αντιπρόσωποί της δε είχαν συναντήσεις μαζί του στη Λευκωσία τις παραμονές της έκρηξης της Ελληνικής Επανάστασης, όπως αποδεικνύεται από επιστολές του Δημητρίου Υψηλάντη κατ εντολή του αδελφού του Αλέξανδρου Υψηλάντη τόσο σε Φιλικούς όσο και προς τον ίδιο τον αρχιεπίσκοπο Κυπριανό.

Δύο Φιλικοί συνέδεσαν το όνομά τους με την Κύπρο. Ο ένας είναι ο Αντώνιος Πελοπίδας, από τους σημαντικούς αποστόλους της Φιλικής Εταιρείας. Ο δεύτερος είναι ο Δημήτριος Ίπατρος, και αυτός απόστολος της Εταιρείας, ο οποίος είχε αναλάβει πολλές αποστολές για μυήσεις και για εξασφάλιση οικονομικών πόρων. Συνελήφθη στα Ιωάννινα από τους Τούρκους ύστερα από προδοσία και εκτελέστηκε από τους συντρόφους του για αποφευχθεί ο κίνδυνος αποκάλυψης μυστικών της Εταιρείας. Σε επιστολή του προς τον Πελοπίδα στις 8 Οκτωβρίου του 1820 ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρος Υψηλάντης του δίνει οδηγίες να κατευθυνθεί στη Αίγυπτο για να παραλάβει όσα ενόρκως υποσχέθηκαν οι Έλληνες της εκεί παροικίας. Στην επιστροφή του να περάσει και από την Κύπρο «όπου εγχειρίζοντες το γράμμα προς τον Αρχιερέα, τον παρακινείτε να συνεισφέρη τα της υποσχέσεώς του». Με την αποστολή του Πελοπίδα υλοποιείται η απόφαση της Εταιρείας που λήφθηκε στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας στις αρχές Οκτωβρίου του 1820, σύμφωνα με την οποία η Κύπρος θα ενίχυε οικονομικά τον αγώνα. Σε δεύτερη επιστολή του ο Υψηλάντης, αυτή τη φορά προς τον ίδιο τον αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, του αναφέρει ότι ο Δημήτριος Ίπατρος τον εβεβαίωσε «περί της γενναίας συνεισφοράς, την οποίαν η υμετέρα Μακαριότης υπεσχέθη προς αυτόν δια το σχολείον της Πελοποννήσου». Στη συνθηματική γλώσσα των Φιλικών ο όρος «σχολείο» σήμαινε την επανάσταση. Στη συνέχεια αναφέρει ότι «ως γενικός έφορος του σχολείου τούτου, κρίνω χρέος μου απαραίτητον να ευχαριστήσω την Υμετέραν Μακαριότητα και να την ειδοποιήσω ότι η έναρξις του σχολείου εγγίζει». Ακολούθως τον προτρέπει «να εμβάση τόσον της υμετέρας Μακαριότητος τας συνεισφοράς, όσον και των λοιπών αυτού ομογενών».

Από τις πιο πάνω επιστολές είναι φανερό ότι ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός ήταν σε συνεχή επαφή με τη Φιλική Εταιρεία και πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι και η υπόλοιπη εκκλησιαστική ιεραρχία ήταν ενήμερη της δραστηριότητας αυτής. Μπορούμε επίσης να συναγάγουμε ότι και άλλοι Κύπριοι, προφανώς προύχοντες, είχαν μυηθεί στην Εταιρεία. Το περιεχόμενο των διαβουλεύσεων του Κυπριανού με τους Φιλικούς δεν παραδίδεται από καμιά πηγή. Αφού όμως στην απόφαση της Βεσσαραβίας αναφέρεται ότι η Κύπρος θα ενισχύσει οικονομικά τον αγώνα, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Κυπριανός θα υπέδειξε στους Φιλικούς τους κινδύνους από πιθανή εξέγερση των Κυπρίων. Η Κύπρος βρισκόταν πολύ κοντά στη Μικρά Ασία και ενδεχόμενη επανάσταση θα κατεπνίγετο στο αίμα. Επίσης οι Κύπριοι ήταν άοπλοι και άπειροι του πολέμου. Ακόμη η ηπειρωτική Ελλάδα ήταν πολύ μακριά για να παράχει ουσιαστική και έγκαιρη βοήθεια.

Η Κύπρος συνεισέφερε με πολλούς τρόπους στον αγώνα  του 1821. Εκτός από την οικονομική βοήθεια η μεγαλύτερη συμβολή της συνίσταται σε φόρο αίματος, τόσο με τις σφαγές του Ιουλίου του 1821 όσο και με τους εθελοντές που έλαβαν ενεργό μέρος στον αγώνα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η σχέση της Κύπρου με τη Φιλική Εταιρία θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι υπήρξε η γενεσιουργός αιτία του Ενωτικού Κινήματος στη χώρα.

Βιβλιογραφία

1. Εμμανουήλ Πρωτοψάλτη, Η Κύπρος εις τον Αγώνα του 1821, Αθήναι, 1971, Έκδοσις Ενώσεως Κυπρίων Ελλάδος, σελ. 13-15.
2. Sir George Hill, A History of Cyprus, Volume IV, The Ottoman Province-The British Colony 1571-1948, Cambridge University Press, σελ. 124.
3. Ιωάννου Χάκκετ, Ιστορία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Κύπρου, Τόμος Α΄ , Εν Αθήναις, 1923, σελ. 319.
4. Λήμμα «Ελληνική επανάσταση και Κύπρος», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 5, σελ. 69-70.
5. Λήμμα «Ίπατρος (ή Ύπατρος) Δημήτριος», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 6, σελ. 102-103.
6. Λήμμα «Πελοπίδας Αντώνιος», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 11, σελ. 253.
7. John T. A. Koumoulides, Cyprus and the War of Greek Independence 1821-1829, Athens, 1971.
8. Λοίζου Φιλίππου, Κύπριοι Αγωνισταί, Λευκωσία, 1953.