Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η λέξη han (χάνι) στην τουρκική σημαίνει πανδοχείο. Το Μπουγιούκ Χάνι (Μεγάλο Χάνι) βρίσκεται στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας και κτίστηκε από τον πρώτο τούρκο διοικητή της Κύπρου Muzaffer Pasha στη θέση μεγάλου μεσαιωνικού κτιρίου, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα είχε υποστεί ζημιές κατά την πολιορκία της Λευκωσίας από τους Οθωμανούς Τούρκους. Η κατασκευή του άρχισε αμέσως μετά την κατάληψη της Λευκωσίας από τους Τούρκους το 1571 και ολοκληρώθηκε το 1572.

Εγκαταστάσεις για διαμονή ταξιδιωτών υπήρχαν στην Αρχαία Ελλάδα και στη Ρωμαική Αυτοκρατορία. Μαρτυρείται ακόμα ότι υπήρχαν και στη μεσαιωνική Κύπρο.

Τα χάνια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν σημαντικός παράγων ασφαλούς διεξαγωγής του εμπορίου, γιατί παρείχαν στους εμπορευομένους αλλά και στους ταξιδιώτες προστασία από ληστές, ειδικά σε απομονωμένες περιοχές. Αποτελούνταν από δωμάτια για τους ταξιδιώτες, χώρο για προσευχή, μπάνιο και στάβλους για τα ζώα. Τα χάνια είναι τετράγωνα κτίρια που εξωτερικά δίνουν την εντύπωση φρουρίου για προστασία από τους κλέφτες. Γύρω από την εσωτερική τετράγωνη αυλή υπήρχαν αποθήκες και καταστήματα.

Την περίοδο της Οθωμανοκρατίας (1571-1878) κτίστηκαν πολλά χάνια σε ολόκληρη την Κύπρο, πολλά από αυτά στην παλιά Λευκωσία. Το σημαντικότερο απ’ όλα ήταν το Μπουγιούκ Χάνι. Λεγόταν και χάνι των Αλλαγιωτών, γιατί εχρησιμοποιείτο κυρίως από εμπόρους από την Αλλαγία της Μικράς Ασίας. Ο περιηγητής Giovanni Mariti, ο οποίος βρισκόταν στην Κύπρο το 1760, αναφέρει στο έργο του Travels in the Island of Cyprus ότι ο διοικητής Muzaffer Pasha είχε επιβάλει φόρο δύο παράδων σε κάθε Κύπριο για το κτίσιμο του Μπουγιούκ Χάν. Το ποσό θεωρήθηκε υπερβολικό, γι’ αυτό και ο κόσμος ξεσηκώθηκε με αποτέλεσμα τον αποκεφαλισμό του.

Το Μπουγιούκ Χάνι βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνία της Asmaatlι Square. Είναι τετράγωνο κτίριο που αποτελείται από ισόγειο και όροφο. Ως δωμάτια για τη διαμονή των ταξιδιωτών εχρησιμοποιούντο μόνο τα δωμάτια του πρώτου ορόφου, τα οποία ήταν 68. Τα δωμάτια του ισογείου ήταν αποθήκες και καταστήματα, όπως συνέβαινε σε πολλά χάνια της Ανατολής. Σε πολλά από τα δωμάτια υπήρχαν τζάκια. Σήμερα σώζονται τέσσερις οκταγωνικές πετρόκτιστες καπνοδόχες με κωνικά καλύμματα, κάτι ασυνήθιστο στην Κύπρο.   Στο κέντρο της τετραγωνικής αυλής υπάρχει μικρό οκταγωνικό τέμενος με τρούλο και βρύσες γύρω-γύρω.

Όταν η Κύπρος περιήλθε στην κατοχή των Άγγλων (1878) μετέτρεψαν το Μπουγιούκ Χάνι σε φυλακή. Ήταν η κεντρική φυλακή του νησιού μέχρι το 1893. Το 1960 είχαν αρχίσει εργασίες για αποκατάσταση του κτιρίου που διακόπηκαν το 1963. Ξανάρχισαν  μετά το 1974 και τώρα έχουν αποπερατωθεί. Σήμερα το Μπουγιούκ Χάνι χρησιμοποιείται ως μουσείο. Διαθέτει επίσης καταστήματα, καφενείο και εστιατόριο στο ισόγειο. 

Βιβλιογραφία 

1. Λήμμα «Khan» (Ν. Elisseeff), The Encyclopaedia of Islam (New Edition), Leiden, E. L. Brill, 1990, p. 1010-1017.
2. Rupert Gunnis, Historic Cyprus. A Guide to its Towns and Villages, Monasteries and Castles, London, 1936, p. 46-47.
3. Giovanni Mariti, Travels in the Island of Cyprus, Reprinted in London, 1971, p. 43-44.     
4. G. Jeffery, A description of the Historic Monuments of Cyprus, Nicosia, 1918, p. 98-99.
5. Λήμμα «χάνια», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Εκδόσεις Φιλόκυπρος, τόμος 13, σελ. 357-360.