Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Motacilla alba - Μ. cinerea - Μ. flava. Οικογένεια: Motacillidae.  Η επιστημονική της ονομασία Motacilla προέρχεται από τις λέξεις moto «κινώ», με σαφή αναφορά στη χαρακτηριστική κίνηση του οπισθίου τμήματος του πτηνού. Αυτό ισχύει και για την αγγλική ονομασία wagtail «κινώ την ουρά». Η ελληνική ονομασία «σουσουράδα» έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού προέρχεται από το ρήμα σείω, που σημαίνει κουνώ, ενώ η λόγια ονομασία είναι σεισοπυγίς, όπου «σείω τα οπίσθια».

Είναι πουλί που απαντάται σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, αναφέρεται δε σε αρχαία κείμενα και συγγράμματα: Ο Αριστοτέλης τον ονομάζει κίγχλον, κίχλον, κόχλον και κάποτε κίγηλον ή κίγκαλον. Οι Ησύχιος και Σουϊδας τον αναφέρουν ως βουκολίνην, κίλλουρον και σεισοπυγίδα. Ο Αιλιανός (xii. 9) παραθέτει το ακόλουθο κείμενο: πτηνόν ἐστι ασθενές τά κατόπιν, καί διά τοῦτό φασι μή ἰδίᾳ μηδέ καθ' ἑαυτόν δυνάμενον αὐτόν νεοττιάν συμπλέξαι, έν ταῖς ἄλλων δέ τίκτειν ἕνθεν τοι καί τούς πτωχούς κίγκλους ἐκάλουν αἱ τῶν ἀγροίκων παροιμίαι... κινεῑ δέ τά οὐραῖα πτερά ὥσπερ οὗν ὁ παρά τῷ Ἀρχιλόχῳ κηρύλος. Εξάλλου και πάλι ο Ησύχιος λέγει: κίγκλος ὄρνεον πυκνῶς τήν ούράν κινοῦν, ἀφ' οὗ καί τό κιγκλίζειν, ὅ ἐστι διασείεσθαι, τινές δέ σεισοπυγίδα. Ακόμη, ο διάσημος Άγγλος καθηγητής D’ Arcy W. Thompson στο βιβλίο του A Glossary of Greek Birds (1966), σ. 141, αναφέρει ότι εξημερωμένοι ζευκαλάτες βρίσκονται στα μαγειρεία των σπιτιών στη Μάλτα και αλλού για να μαζεύουν τις μύγες.

Οι ζευκαλάτες της Κύπρου

Στην Κύπρο έχουν καταγραφεί (μαζί με τα αποδημητικά) περίπου 410 είδη πουλιών, και αυτός ο αριθμός αυξάνεται κάθε χρόνο, με νέες καταγραφές. Πέντε από αυτά τα πουλιά αποτελούν οι γνωστές σε πολλούς σουσουράδες ή ζευκαλάτες. Πρόκειται για αποδημητικά και αποκλειστικά εντομοφάγα πουλιά και ανήκουν όλες στην οικογένεια Σεισοπυγίδες (Motacillidae). Ανά τον κόσμο υπάρχουν 65 διαφορετικά είδη της οικογένειας αυτής και τα συναντούμε σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Είναι αποκλειστικά εντομοφάγα πουλιά και τρέφονται με έντομα, με σκουλήκια, προνύμφες και αράχνες τα οποία  βρίσκουν κυρίως στο έδαφος όπου και αναζητούν την τροφή τους. Είναι εδαφόβια πουλιά και στα δέντρα ανεβαίνουν μόνο για να κουρνιάσουν το βράδυ, συνήθως ομαδικά σε δέντρα που βρίσκονται μέσα στις πόλεις. Εκατοντάδες σουσουράδες κουρνιάζουν τη νύχτα σε δέντρα στο κέντρο της Λευκωσίας κατά τους χειμερινούς μήνες. Έρχονται πολύ νωρίς το φθινόπωρο και αποτελούν προάγγελο του χειμώνα.

Κυρίως προτιμούν ανοιχτές πεδινές εκτάσεις, συνήθως κοντά σε λίμνες και νερά όπου βρίσκουν πολλά έντομα. Τις συναντούμε επίσης σε χαμηλές φυτείες, σε οργωμένα χωράφια, μέσα στις πόλεις, σε γήπεδα, σε πάρκα και σε όχθες δρόμων.

Είναι χαρακτηριστικό το περπάτημα αυτών των πουλιών καθώς είναι αεικίνητες και όταν περπατάνε κουνάνε τη μακριά τους ουρά πάνω-κάτω σαν να χορεύουν, και από τη συνήθειά τους αυτή πήραν το όνομα σουσουράδες. Σουσουράδες λέμε συνήθως τις ζωηρές, επιδεικτικές και κουνιστές γυναίκες.

Στην Κύπρο τις λέμε και ζευκαλάτες διότι παλιά είχαν το συνήθειο να ακολουθούν τα ζώα που όργωναν τα χωράφια, το λεγόμενο ζευκάρι, τρώγοντας τα σκουλήκια και έντομα που έβγαιναν στην επιφάνεια από το ανακάτεμα του χώματος, το οποίο κάνουν και σήμερα ακολουθώντας τα γεωργικά μηχανήματα (τρακτέρ). Πρόκειται για πολύ ωφέλιμα πουλιά για τον άνθρωπο καθώς καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες βλαβερών εντομών όπως ακρίδες.

Από τα πέντε αυτά είδη, μόνο μερικά ζευγάρια σταχτοσουσουράδας αναπαράγονται στον τόπο μας. Όλα τα είδη φτιάχνουν τη φωλιά τους στο έδαφος και γεννούν μέχρι και έξι αβγά.

Τα πέντε είδη σουσουράδων που συναντούμε στην Κύπρο είναι:

1) Ικτεροζευκαλάτης - κιτροσουσουράδα - Citrine Wagtail (Motacilla citreola)

Αποτελεί το πιο σπάνιο είδος σουσουράδας για τον τόπο μας με μόνο μερικές αναφορές τον χρόνο. Έρχεται κατά τις περιόδους της μετανάστευσης που γίνεται το φθινόπωρο και την άνοιξη, μένει μερικές μέρες και συνεχίζει τον δρόμο της. Συχνάζει σε υγρούς τόπους όπως λίμνες, βάλτους και ρυάκια. Αναπαράγεται στην Κεντρική Ασία σε υγρές περιοχές φτιάχνοντας τη φωλιά της στο έδαφος.

2) Κιτρινοσουσουράδα - σεισοπυγίς η κίτρινη - Western Yellow Wagtail (Motacilla flava)

Είναι κοινό είδος για τον τόπο μας και τη συναντάμε και αυτή κατά τις περιόδους μετανάστευσης για λίγες μέρες, κυρίως σε κοπάδια σε υγρές περιοχές, σε οργωμένα χωράφια, σε χαμηλές φυτείες και φρεσκοκομμένα τριφύλλια, όπου αναζητά την τροφή της. Γεννά στη Σκανδιναβία, Βρετανία, Ιρλανδία στη Ν. και Α. Ευρώπη και στη Β. Αφρική. Ανά τον κόσμο συναντούμε 17 υποείδη αυτού του είδους. Στην Κύπρο συναντούμε μερικά υποείδη του είδους αυτού.

3) Σταχτοσουσουράδα - Grey Wagtail (Motacilla cinerea)

Τη συναντούμε σε υγρούς τόπους όπως λίμνες, βάλτους και ρυάκια και μερικά πουλιά διαχειμάζουν στον τόπο μας. Αναπαράγονται στην Κύπρο μόνο μερικά ζευγάρια στην οροσειρά του Τροόδους κοντά σε ποταμούς με ολόχρονη ροή νερού και φτιάχνει τη φωλιά της συνήθως ανάμεσα σε πέτρες και ρίζες δέντρων. Πρόκειται για πουλί που έχει εδαφική επικράτεια και όταν εισβάλει άλλο πουλί του ιδίου είδους στην περιοχή του γίνονται σκληρές μάχες.

4) Λευκοσουσουράδα - ζευκαλάτη - White Wagtail (Motacilla alba)

Πρόκειται για το πιο κοινό είδος από όλα στην Κύπρο και το συναντούμε παντού. Είναι η μόνη σουσουράδα από όλες τις άλλες που συναντούμε στον τόπο μας που δεν έχει κίτρινο χρώμα. Μας έρχεται νωρίς το φθινόπωρο και διαχειμάζει στον τόπο μας μέχρι την άνοιξη. Ανά τον κόσμο συναντούμε 11 υποείδη του είδους αυτού. Δεν αναπαράγεται στην Κύπρο αλλά αναπαράγεται σε πάρα πολλές περιοχές του πλανήτη. Στην Ευρώπη απαντά ως καλοκαιρινός αναπαραγόμενος επισκέπτης, σε όλη την ήπειρο, ακόμη και στην Ισλανδία, ενώ φθάνει μέχρι και τις ανατολικές ακτές της Γροιλανδίας.

5) Μαυροκέφαλη κιτρινοσουσουράδα - Black-headed Wagtail (Motacilla flava feldegg)

Αποτελεί ένα από τα 17 υποείδη της κιτρινοσουσουράδας Western Yellow Wagtail (Motacilla flava) αλλά έχει προταθεί από πολλούς ερευνητές πουλιών για να γίνει ξεχωριστό είδος. Είναι ίσως το ομορφότερο από όλα τα είδη σουσουράδων που έρχονται στην Κύπρο.

Σουσουράδα - East Siberian White.

Εχθροί των πουλιών αυτών στην Κύπρο αποτελούν τα αρπαχτικά πουλιά και οι ασυνείδητοι κυνηγοί που πολλές φορές τα σκοτώνουν κατά δεκάδες, αν και πρόκειται για αυστηρά προστατευόμενα πουλιά από τον νόμο.

Τον Απρίλιο του 2018 προς μεγάλη έκπληξη όλων των παρατηρητών πτηνών εμφανίστηκε στους υγροτόπους στο Φασούρι η πολύ σπάνια για την Κύπρο σουσουράδα East Siberian White Wagtail (Motacilla alba ocularis) που αποτελεί ένα από τα 11 υποείδη της λευκοσουσουράδας - White Wagtail (Motacilla alba) και αποτελεί επίσης για την Κύπρο την πρώτη αναφορά στα χρονικά. Το είδος αυτό αναπαράγεται στην Αλάσκα. Έμεινε στο Φασούρι περίπου για μία βδομάδα και έφυγε. Το ίδιο πουλί εμφανίστηκε στην ίδια περιοχή και την ίδια εποχή το 2019.