Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το χελιδόνι είναι στενά συνδεδεμένο με την έλευση της άνοιξης στην Ελλάδα και σε άλλες νότιες χώρες, καθώς αυτήν την εποχή μεταναστεύει σε περιοχές με μεσογειακό κλίμα. Χαρακτηριστική είναι η παροιμία που προειδοποιεί ότι ο άστατος καιρός δεν έχει τελειώσει με το που έρχεται το πρώτο χελιδόνι, όπως νομίζουν οι άνθρωποι: "Ένα μονάχα χελιδόνι δέν κάνει τήν άνοιξη" (αρχαία ελληνικά: Μία χελιδών έαρ ού ποιεί).

 

Πολλές είναι οι ιστορίες και οι παραδόσεις που συνδέονται με τα χελιδόνια. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ελληνικά έθιμα είναι τα χελιδονίσματα.

 

Για την αρχιτεκτονική των χελιδονιών κάνει αναφορά ο Αριστοτέλης.

Ο δε ρωμαίος συγγραφέας Κλαύδιος Αιλιανός γράφει ότι το χελιδόνι ήταν ιερό πουλί:

 

... Τιμᾶται δέ ἡ χελιδών θεοῖς μυχίοις καί  Ἀφροδίτῃ μυχίᾳ μέντοι καί αὕτη...

 

Στο έργο του Περί Περί Ζώων Ιδιότητος (Βιβλίο Ι. 52) ο Αιλιανός μιλά για τη αγάπη που μοιράζονται άνθρωποι και χελιδόνια:...

«Το χελιδόνι είναι το σημάδι ότι η καλύτερη εποχή του χρόνου έρχεται για να μείνει. Είναι φίλος της ανθρωπότητας και χαίρεται που μοιράζεται μια στέγη με τους συνανθρώπους του. Φτάνει απρόσκλητος και φεύγει στην καλή του ώρα όταν το διαλέξει . Και οι άνθρωποι το καλωσορίζουν σύμφωνα με τους νόμους του Ομήρου περί φιλοξενίας, οι οποίοι μας προτείνουν να αγαπάμε έναν επισκέπτη ενώ είναι μαζί μας και να τον επιταχύνουμε στο δρόμο του όταν αναχωρεί»

 

Ο Ησίοδος στο έπος του Έργα και Ημέραι δίνει συμβουλές στους γεωργούς. Στους στίχους 568-570 επισημαίνει ότι η επιστροφή των χελιδονιών φέρνει την άνοιξη, και καλό θα ήταν όσοι είχαν αμπέλια να ξεκινήσουν να τα κλαδεύουν. 

Ο τραγικός ποιητής Αριστοφάνης στην κωμωδία του Όρνιθες συμβουλεύει τους κατοίκους της πόλης: «Έρχεται το χελιδόνι – ώρα να πουλήσετε αυτά τα χειμωνιάτικα μάλλινα. Και αγοράστε κάτι πιο καλοκαιρινό».

 

Στους Ιππείς, ο Αριστοφάνης συνδέει άλλη μία φορά την εμφάνιση του πρώτου χελιδονιού με την άνοιξη.

 

Σ’ ένα απόσπασμα του  χαμένου ποιήματος Ορέστεια του λυρικού ποιητή Στησιχόρου μαθαίνουμε ότι το δυνατό τιτίβισμα του χελιδονιού είναι αυτό που φέρνει την άνοιξη. Παρομοίως, ο Σιμωνιδης ο Κείος σ’ ένα απόσπασμα από χαμένο από χαμένο επίγραμμά του αναφέρεται στο χελιδόνι "ως τον αγγελιαφόρο της άνοιξης που μοσχοβολά γλυκά".

 

 

Σε ένα ερυθρόμορφο αττικό αγγείο που χρονολογείται περίπου το 510 π.Χ. και βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, υπάρχει μία παράσταση που δείχνει δύο καθισμένους άνδρες και ένα όρθιο αγόρι. Και οι τρεις κοιτούν και δείχνουν ένα χελιδόνι που πετά από πάνω τους. Μία επιγραφή εμφανίζεται ακριβώς πάνω από τα κεφάλια τους. Είναι χωρισμένη σε μικρές φράσεις που είναι τα λόγια με τα οποία ο καθένας τους καλοσωρίζει το πρώτο χελιδόνι της άνοιξης: ΙΔΟ ΧΕΛΙΔΟΝ / ΝΕ ΤΟΝ ΗΕΡΑΚΛΕΑ / ΗΑΥΤΕΙ / ΕΑΡ ΕΔΕ (Ιδού το χελιδόνι, μα τον Ηρακλή,  έχει έλθει η άνοιξη)

 

 

Το χελιδόνι στη δημοτική ποίηση

Μέχρι και σήμερα τιμάται από τον λαό το χελιδόνι, θεωρείται δε ότι ο ερχομός του στα σπίτια στα οποία φωλιάζει σημαίνει ευτυχία κι ευημερία. Πιστευόταν ακόμη ότι όποιος έτρωγε το πουλί αυτό θα ετιμωρείτο.

 

Το μικρό χελιδόνι λέγεται στην Κύπρο σ'ελιονούιν (το) ή και σ'ιλιονούιν. Το χελιδόνι λέγεται και σ'ελιονάτζ'ιν, κι έτσι συνήθως απαντάται σε δημοτικά ή λαϊκά ποιήματα και παροιμίες, όπως λ.χ.:

 

Μεν σου γελάσει το θουπίν τζ'αι το σ'ελιονάτζ'ιν

τζ' αμ' μεν κλάψει ο ζίζιρος δεν εν καλοτζ'αιράτζ'ιν.

 

Η΄ ακόμη:

 

Πέμπω σου σ'αιρετίσματα με το σ'ελιονάτζ'ιν,

εσούνι πίννεις το νερόν μα 'γιώ πίννω φαρμάτζ'ιν.

 

Επίσης:

 

Αγαπώ σε τζ' αγαπάς με, θέλεις με τζ' αι θέλω σε,

πέμπω το σ'ελιονάτζ'ιν τζ'αι μηνώ τζ'αι φέρνω σε.

 

Και πάλι, σε άλλο ερωτικό δίστιχο:

 

Σ'ελιονάτζ'ιν να γινώ, στα σ'είλη σου να κάτσω,

να σε φιλήσω μιαν τζ'αι δκυό τζ'αι πάλε να πετάσω.

 

Γενικά, ως ερωτικό σύμβολο, το χελιδόνι απαντάται πολύ συχνά στη λαϊκή ποίηση της Κύπρου. Είναι δε πουλί γνωστότατο από τα αρχαία χρόνια αναφερόμενο από τον  Όμηρο, τον Θεόκριτο, τον Αριστοτέλη, τον Ησύχιο και άλλους συγγραφείς.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια