Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρχειακό υλικό μάς προσφέρει στοιχεία από τις περιπέτειες των Κυπρίων μετά την κατάκτηση της μεγαλονήσου από τους Οθωμανούς. Όσοι επέζησαν από τον πόλεμο 1570-1571 και αιχμαλωτίστηκαν, αφού βίωσαν αμέτρητα δεινά, κάποιοι από αυτούς κατάφεραν να απελευθερωθούν με λύτρα και στη συνέχεια κατέληξαν στη Βενετία. Τις ιστορίες κάποιων από αυτούς που κατάφεραν στο τέλος να απελευθερωθούν, μετά από προσπάθειες των δικών τους, παραθέτουμε στη συνέχεια.

Το 1574, ο Κύπριος ιατρός Ματθαίος Αγαπητός και γιος του εύπορου Έκτορα Αγαπητού, από τη γνωστή και μεγάλη οικογένεια της Κύπρου, υπέβαλε αίτημα στις βενετικές αρχές σχετικά με την αιχμάλωτη αδελφή του Κατερίνα. Η αδελφή του ήταν χήρα του Galeazo Φιλάρετου και είχε αιχμαλωτιστεί μαζί με τα παιδιά της, Φιλάρετο και Αγνή, από τους Οθωμανούς, όταν κυρίευσαν τη Λευκωσία. Ο Ματθαίος, με το αίτημά του ζητούσε να αναγνωριστεί από τις βενετικές αρχές ως κηδεμόνας και διαχειριστής της περιουσίας της αιχμάλωτης αδελφής του Κατερίνας και των παιδιών της. Οι βενετικές αρχές ενέκριναν τα αιτήματα του Ματθαίου Αγαπητού, ωστόσο όταν είδαν τα τεκμήρια τα οποία υπέβαλε ακύρωσαν την έγκριση. Αιτία της ακύρωσης υπήρξε ένα τεκμήριο στο οποίο επιβεβαιωνόταν ότι η αδελφή του και τα ανίψια του ήταν κληρονόμοι του ενός τρίτου μίας μεγάλης κληρονομιάς ενός Κυπρίου μεγαλέμπορα, στενού συγγενή τους, που είχε μεγάλο εμπορικό γραφείο στην Τρίπολη της Συρίας. Ας σημειωθεί επίσης ότι ο Ματθαίος είχε και μια άλλη αδελφή αιχμάλωτη, που ήταν σύζυγος του ιατρού Ιωάννη Bertelli. Ο ιατρός αυτός είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του σε πληγωμένους κατά τη διάρκεια του πολέμου 1570-1571, όπου έχασε και ο ίδιος τη ζωή του.

Προυτέντζα Αντωνίου Βακλά

Η Προυτέντζα (ιταλική εκδοχή της Σωφρονίας ή Ανδραγάθης), μία Κύπρια αρχοντοπούλα, ήταν θυγατέρα του Αντωνίου Βακλά και της Αγνής Μουσκόρνου. Οι γονείς της, όπως μαρτυρείται στις πηγές, προέρχονταν από δύο πολύ γνωστές οικογένειες της κυπριακής κοινωνίας. Η Προυτέντζα αιχμαλωτίστηκε όταν έπεσε το 1570 η Λευκωσία. Ο ετεροθαλής αδελφός της, Ιωάννης του Γεωργίου Μουσκόρνος, θέλησε να την ελευθερώσει από την αιχμαλωσία, γι’ αυτό φρόντισε το 1575 να κάνει μια συμφωνία με έναν άλλο συμπατριώτη του. Επρόκειτο για τον Εμμανουήλ, γιο του Ιωάννη Catti, ο οποίος ασχολείτο με το εμπόριο και θα μετέβαινε γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ιωάννης Μουσκόρνος συμφώνησε να του δώσει τριακόσια πενήντα δουκάτα με τα οποία ο Εμμανουήλ Κάττης θα είχε την ευχέρεια να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη και να πληρώσει λύτρα για την απελευθέρωση της ετεροθαλούς αδελφής του. Σε περίπτωση που θα επαρκούσαν τα χρήματα και του έμενε ίσως κάποιο υπόλοιπο από το ως άνω ποσό, τότε μπορούσε να το αξιοποιήσει διενεργώντας εμπόριο, ή όπως διαφορετικά επιθυμούσε. Ο Κάττης ή Καττής, επίσης, όπως είχε δηλώσει στο συμφωνητικό με τον Ιωάννη Μουσκόρνο, αναλάμβανε την υποχρέωση να νυμφευθεί την Προυτέντζα, εάν κατόρθωνε να την ελευθερώσει. Έτσι, το πιο πάνω συμφωνητικό αποτελούσε ένα πραγματικό συμβόλαιο γάμου. Για την πιο πάνω συμφωνία παρουσιάστηκαν και υπέγραψαν ως μάρτυρες τρεις γνωστοί Κύπριοι, οι εξής: Θεοφάνης Λογαράς, Λεονάρδος Σουλουάνης και Ιούλιος Ιωάννης Μουσκόρνος.

Περίπου μετά από δεκατέσσερις μήνες, όταν η Προυτέντζα το 1576 είχε πληροφορηθεί ότι το συμβόλαιο γάμου είχε ήδη υπογραφεί μεταξύ του αδελφού της και του Εμμανουήλ Κάττη, πριν από την απελευθέρωσή της, συμφώνησε και η ίδια και δέχθηκε να παντρευτεί τον άνθρωπο που την είχε ελευθερώσει. Κατά τη σύνταξη του πιο πάνω εγγράφου, με την οποία εκφραζόταν η συναίνεση της Προυτέντζας, χρέη μεταφραστού ανέλαβε ο Κύπριος ευγενής Ιωάννης Μαρία Sanson, που είχε ζήσει και αυτός για ένα διάστημα αιχμάλωτος στα χέρια των Οθωμανών.

Αναζητώντας τον εγγονό της

Η Κύπρια Έλενα, χήρα σε δεύτερο γάμο του Θωμά Surian, ζήτησε από δύο συμπατριώτες της στη Βενετία να πιστοποιήσουν με μαρτυρία τους στοιχεία για την ταυτότητά της. Επρόκειτο για τους Βαλιάνο Σωζόμενο, γιο του Ιωάννη, και τον Calseran Δενόρες του Ιάσονα, οι οποίοι αφού ορκίστηκαν δήλωσαν ενώπιον του Βενετού νοτάριου ότι γνώριζαν πολύ καλά την Κύπρια ευγενή (nobildonna) Έλενα Surian. H Έλενα, όπως διαβεβαίωσαν, είχε ένα εγγονό περίπου δεκατεσσάρων χρόνων με το όνομα Ανδρέας, που είχε αιχμαλωτιστεί από τους Οθωμανούς, όταν έπεσε η Λευκωσία το 1570. Ο Ανδρέας, εγγονός της Έλενας Surian, ήταν γιος του Astolfo Audet, που είχε η ίδια αποκτήσει από τον πρώτο της γάμο. Ο έφηβος Ανδρέας βρισκόταν αιχμάλωτος στα χέρια του Musselim Chielebi, επιστάτη (proto maestro) στο οπλοστάσιο του σουλτάνου. Τα λύτρα για την εξαγορά του Ανδρέα ανέρχονταν στα τριακόσια τσεκίνια. Οι μάρτυρες δήλωναν ότι ο σύζυγος της Έλενας είχε οικονομική άνεση και εάν δεν συνέβαιναν όσα συνέβησαν με τον πόλεμο της Κύπρου και ο ίδιος εάν ζούσε, θα κατέβαλλε τα λύτρα για να ελευθερωθεί ο Ανδρέας. Τα πιο πάνω χρειάστηκε να καταγραφούν σ’ ένα νοταριακό έγγραφο για να μπορέσει η γιαγιά Έλενα να ζητήσει βοήθεια από τις βενετικές αρχές, για την ελευθέρωση του εγγονού της.

Μια Κύπρια, πολύ φτωχή όπως φαίνεται, μόλις απελευθερώθηκε άρχισε να εργάζεται στην οικία του Φραγκίσκου Σοδερίνη, στη Βενετία. Ο Σοδερίνης, αν και αιχμαλωτίστηκε και έμεινε αρκετά χρόνια στην αιχμαλωσία, όταν απελευθερώθηκε κατέφυγε στη Βενετία και κατόρθωσε πολύ σύντομα να ορθοποδήσει. Στο γεγονός αυτό συνέτεινε και η περιουσία που είχε ο πατέρας του στην πόλη των τεναγών, πριν την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Η Κυπριοπούλα αυτή με το όνομα Αννεζίνα ή Μελουζίνα, θυγατέρα ενός Ιάκωβου, ράφτη (sarto) από τις Αλυκές, έμεινε σχεδόν μια δεκαετία στην οικία του Φραγκίσκου Σοδερίνη και τον υπηρετούσε. Είχε ωστόσο νοσταλγήσει την πατρίδα της έστω και κάτω από τους Οθωμανούς. Έτσι ζήτησε από τον αφέντη της να της δώσει όσα χρήματα της όφειλε χωρίς να διεκδικήσει οτιδήποτε άλλο. Ο Φραγκίσκος Σοδερίνης δεν έφερε αντίρρηση στην πιστή υπηρέτριά του και έδωσε πενήντα δουκάτα στον Κύπριο Βλασίνη Ζαχαρή που θα τη συνόδευε στην Κύπρο και όταν θα παντρευόταν να της τα δώσει. Επίσης, της χάρισε και κάποια ρούχα ως δώρο εις ένδειξη αγάπης.

Ένας πρακτικός γιατρός (chirurgo)

Το 1583 είχε ελευθερωθεί από την αιχμαλωσία ένας Κύπριος πρακτικός γιατρός με το όνομα Φραγκίσκος, χωρίς να μας παραδίδεται το επίθετό του. Απλώς γνωρίζουμε ότι ήταν πρακτικός γιατρός (chirurgo) και αιχμαλωτίστηκε μαζί με έναν άλλο Κύπριο της οικογένειας Κουππά (Cuppa), που oνομαζόταν Αλφόνσος και ήταν γιος του Audet Κουππά. Είχαν πέσει στα χέρια των Οθωμανών και οι δύο όταν κυριεύθηκε η Λευκωσία και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Όλα όσα είχαν βιώσει θέλησαν να τα καταγράψουν σ’ ένα νοταριακό έγγραφο, ώστε να μπορέσουν να πάρουν κάποια ενίσχυση, γιατί βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση. Οι δύο Κύπριοι, ο πρακτικός γιατρός Φραγκίσκος και ο Αλφόνσος του Audet Κουππά, αφού μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη επιλέχθηκαν μεταξύ άλλων για να υπηρετήσουν ως σπαχήδες, με μισθό είκοσι άσπρα ημερησίως για τη διατροφή τους. Οι δύο Κύπριοι αιχμάλωτοι, όπως ομολογούσαν στο έγγραφο που φρόντισαν να συνταχθεί στη Βενετία, επιθυμούσαν να ζήσουν σε χώρα χριστιανική, γι’ αυτό φρόντισαν να δραπετεύσουν κρυφά και ιδού με ποιο τρόπο. Όταν έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο πρέσβης Ιάκωβος Soranzo, είχαν παρακαλέσει τον Φραγκισκανό Paolo della Rocca, μοναχό στη μονή της Pergola να τους βοηθήσει. Ο μοναχός με μεγάλη προθυμία τους βοήθησε τόσο αυτούς όσο και δυο Ιταλούς σκλάβους, ώστε δραπέτευσαν κρυφά μαζί με τη συνοδεία του πρέσβη Soranzo και έτσι χωρίς να τους αντιληφθεί κανείς έφθασαν έως τη Σόφια. Στη Σόφια, δυστυχώς, ο πρέσβης Soranzo ασθένησε βαριά και ο μοναχός έκανε το παν ώστε οι τέσσερις πρώην αιχμάλωτοι να αφιχθούν σώοι σε χριστιανική χώρα. Έτσι φρόντισε να τους φυγαδεύσει και έφθασαν χωρίς να τους αντιληφθεί κανείς έως το Κάτταρο. Από το Κάτταρο πέρασαν στην Ιταλία όπου ο μοναχός μπόρεσε να εξασφαλίσει βοήθεια από τον πάπα καθώς και χρήματα ώστε να συνεχίσουν το ταξίδι τους έως τη Βενετία. Οι δύο Κύπριοι, μη έχοντας άλλο τρόπο να ξεπληρώσουν τόσες ευεργεσίες, επιθυμούσαν τουλάχιστον να εκφράσουν και να μνημονεύσουν γραπτώς την τόση καλοσύνη που είχαν εισπράξει από τον Φραγκισκανό μοναχό και τον πάπα.

Το 1580 χρειάστηκε και πάλι μία πιστοποίηση για μια άλλη Κύπρια, που είχε απελευθερωθεί και κατέφυγε, σχεδόν όπως όλοι οι αιχμάλωτοι του πολέμου της Κύπρου, στη Βενετία. Ήταν η Φλωρεντία (Fiorenza), θυγατέρα του Audet Κουππά, στον αδελφό της οποίας, Αλφόνσο Κουππά, αναφερθήκαμε προηγουμένως. Η Φλωρεντία κάλεσε τρεις συμπατριώτες της ως μάρτυρες για να πιστοποιήσουν τα στοιχεία της καθώς επίσης κάτω από ποιες συνθήκες είχε βρεθεί στη Βενετία, μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Οι τρεις Κύπριοι μάρτυρες, Άγγελος Polo, γιος του Καίσαρα, Λοΐζος Macchies και Αννίβας του Ιερώνυμου Cadit, ευγενείς από την Κύπρο, δήλωσαν τα εξής: Η Φλωρεντία, όπως ανέφεραν, η θυγατέρα του Audet Κουππά, χήρα του Μπερνάρδου Cermetano, αιχμαλωτίστηκε κατά την πτώση της Λευκωσίας το 1570, μαζί με τους αδελφούς της Αλφόνσο και Ιωάννη και τη μητέρα της Αννέτα (Agneta). Η Φλωρεντία κατόρθωσε να ελευθερωθεί αλλά, όπως επιβεβαίωναν οι μάρτυρες, οι δύο αδελφοί της εξακολουθούσαν να είναι αιχμάλωτοι στην Κωνσταντινούπολη ενώ η μητέρα της ήταν σκλάβα στη Χαλκίδα (Negroponte). To πιο πάνω έγγραφο είχε συνταχθεί κατά τον Μάρτιο μήνα του έτους 1580, πριν ελευθερωθεί ο αδελφός της Φλωρεντίας Αλφόνσος. Πολύ σύντομα όμως ο Αλφόνσος Κουππάς απέκτησε την ελευθερία του, αφού τον Ιούλιο του ιδίου έτους είχε αφιχθεί στη Βενετία μαζί με τον Κύπριο πρακτικό γιατρό Φραγκίσκο. Όπως προαναφέρθηκε απέκτησαν την ελευθερία τους χάρη στη βοήθεια που τους προσέφερε ο Φραγκισκανός μοναχός, Paolo della Rocca.

Τα νοταριακά έγγραφα που συντάχθηκαν από Κυπρίους μετά την απελευθέρωσή τους από την αιχμαλωσία ή ακόμη από συγγενείς τους, στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν να ελευθερωθούν, μας παρέχουν την ιστορία του καθενός ξεχωριστά και τι βίωσε ή πώς ελευθερώθηκε ή εάν εξακολουθούσε να βρίσκεται σκλάβος. Μας γνωστοποιήθηκαν έτσι νέα στοιχεία για την Κατερίνα Αγαπητού Φιλάρετου, για τον Ανδρέα, εγγονό της Έλενας Surian, για την Προυτέντζα, θυγατέρα του Αντωνίου Βακλά, για την Αννεζίνα, υπηρέτρια στην οικία του εμπόρου Φραγκίσκου Σοδερίνη, για τον Φραγκίσκο, πρακτικό γιατρό, για τον Αλφόνσο και τη Φλωρεντία, παιδιά του Audet Κουππά. Όλα τα πιο πάνω δεν είναι τίποτα άλλο παρά ιστορίες Κυπρίων αιχμαλώτων…

ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ