Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρκετά συχνά, τόσο στις δημοσιευμένες πηγές, όσο και σε αρχειακό υλικό για την Κύπρο, απαντούν στοιχεία για ασθένειες, επιδημίες, για την πανώλη που έπληξε το 1533 κυρίως την Αμμόχωστο  και τις γύρω περιοχές, αλλά και για γιατρούς, φαρμακοποιούς ή και νοσοκομεία. Aπό τις πηγές επίσης πληροφορούμαστε ότι  πολλοί  Βενετοί αξιωματούχοι  που έτυχε να υπηρετήσουν στην Κύπρο δεν άντεχαν  κυρίως την αλλαγή του κλίματος, τις υψηλές θερμοκρασίες  και τους πυρετούς και άφηναν εδώ την τελευταία τους πνοή. Το ίδιο συνέβαινε και με τους στρατιώτες που μεταφέρονταν στην Κύπρο από τη Γαληνοτάτη για επάνδρωση των ακτοφρουρών και των στρατιωτικών σωμάτων, για την άμυνα της απομακρυσμένης αποικίας τους. Πολλοί θάνατοι είχαν προκληθεί κατά καιρούς  κυρίως στην Αμμόχωστο από ελονοσία (μαλάρια) εξαιτίας των ελών που δημιουργούνταν από τα στάσιμα ύδατα, έξω από την πόλη. Αιτία ήταν η λίμνη Κωνσταντία, όπως απαντά στις βενετικές πηγές, γιατί εκεί κατά το θέρος  τα νερά της λίμνης  και όσα νερά κατέληγαν εκεί δημιουργούσαν έλη. Η λίμνη αυτή είναι γνωστή στις πηγές, όπως  προαναφέρθηκε, ως Lago di Costanza και  από τους Κυπρίους ως Λίμνη του Αγίου Λουκά.

        Τα έλη της Λίμνης Κωνσταντίας (Lago de Costanza) έπλητταν  και ταλάνιζαν τους κατοίκους της  Αμμοχώστου και των γύρω χωριών έως τις αρχές του 20ου αιώνα.  Οι Βενετοί κατά τον 16ο αιώνα επειδή οι απώλειες  των κατοίκων της περιοχής και  των στρατιωτών ήταν πολύ υψηλές  εξαιτίας της ελονοσίας, φρόντισαν να απαλλάξουν τον κόσμο από αυτό τον εφιάλτη. Η πόλη  μάλιστα της Αμμοχώστου  έφθασε  στο σημείο εξαιτίας των ελών να χαρακτηρίζεται σε μια ανέκδοτη πηγή  ως ‘νεκροταφείο̕ των Ιταλών, που έτυχε να ζουν σ΄αυτή την πόλη. Η Γαληνοτάτη μεταξύ των έργων ανάπτυξης  που είχε τότε πραγματοποιήσει ήταν και η αποξήρανση της Λίμνης Κωνσταντίας. Τα έργα  για την αποξήρανση της  λίμνης είχαν ξεκινήσει μόλις τέσσερα χρόνια πριν την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου,  δυστυχώς όμως  δε γνωρίζουμε εάν είχαν ολοκληρωθεί. Ένας διάσημος Βενετός μηχανικός και εφευρέτης έφτασε τότε στην Κύπρο, μετά από  έγκριση των βενετικών αρχών,  ως υπεύθυνος για τις εργασίες της  αποξήρανσης της λίμνης.

       Πολλοί γιατροί που υπηρέτησαν στην Κύπρο κατά τη Βενετοκρατία ήταν Βενετοί και γενικά Ιταλοί και με απόφαση των βενετικών αρχών διορίζονταν   εδώ για κάποιο χρονικό διάστημα. Επίσης διορίζονταν Κύπριοι γιατροί, που είχαν σπουδάσει κυρίως στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Η εισήγηση για τον διορισμό των Κύπριων ιατρών  υποβαλλόταν από τις κοινότητες είτε της Λευκωσίας είτε της Αμμοχώστου και στη συνέχεια επικυρωνόταν από τις βενετικές αρχές. Μεταξύ αυτών, για ν΄αναφέρουμε κάποια ονόματα, ήταν οι Ιταλοί Βαρθολομαίος da Faenza, Ιερώνυμος da Parenzο και οι Κύπριοι Ιωάννης de Rames, Ιωάννης Ούρρης, Alvise Δενόρες, Γάσπαρης Εμμανουήλ και άλλοι. Οι γιατροί, επειδή ακριβώς τότε ήταν δύο ή σε σπάνιες περιπτώσεις τρεις που διορίζονταν στην Κύπρο,  όφειλαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις δύο μεγάλες πόλεις, δηλαδή στην πρωτεύουσα Λευκωσία, αλλά και στην Αμμόχωστο, που ήταν μεγάλη πόλη, λιμάνι και στρατιωτικό κέντρο. Υπήρχαν βέβαια και οι πρακτικοί γιατροί που εξυπηρετούσαν συνήθως τα χωριά και γενικά την ύπαιθρο. Αυτοί συνήθως έκαναν αφαιμάξεις, μια μέθοδο που όπως φαίνεται χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά και για  τη θεραπεία πολλών ασθενειών. Οι γιατροί  του πανεπιστημίου, αλλά  και οι πρακτικοί, ελέγχονταν από τους νόμους με βάση τις γνωστές  Ασσίζες και γενικά τους νόμους που  ίσχυαν, επί Βενετοκρατίας στοιχεία που τεκμηριώνονται από τις πηγές.

      Πολλοί γιατροί  με τις γνώσεις που κατείχαν και για τα φάρμακα ήταν υποχρεωμένοι να επιθεωρούν και τα φαρμακεία τα αναφερόμενα ως σπετσαρίες. Στη Βενετία,άλλωστε, την ίδια εποχή η άσκηση της φαρμακευτικής  γινόταν ελεύθερα  και από τους γιατρούς, αλλά και οι φαρμακοποιοί ασκούσαν ιατρικά καθήκοντα. Ο προϊστάμενος  του φαρμακείου ονομαζόταν Aromatarius και η φαρμακευτική τέχνη Arte Aromataria. Τέτοια περίπτωση γιατρού που είχε υπηρετήσει στην Κύπρο αφορά στον ιατρό Πέτρο Αντώνιο de Miranis,  ο οποίος σύμφωνα με το διορισμό του έπρεπε να εξυπηρετεί όλη την Κύπρο ως γιατρός, αλλά είχε επίσης  υποχρέωση να προσφέρει υπηρεσίες και ως φαρμακοποιός. Μια άλλη υποχρέωσή του ήταν επίσης η δωρεάν περίθαλψη στους  μισθοφόρους  στρατιώτες που υπηρετούσαν στην Κύπρο, κάτω από τη σημαία του Αγίου Μάρκου. Επίσης μια άλλη   ενδιαφέρουσα είδηση για την επιθεώρηση των φαρμακείων της Κύπρου, κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας, αφορά σε έναν άλλο γιατρό  που αναφέρεται όχι μόνο ως επαρκέστατος γιατρός με γνώσεις της φαρμακευτικής, αλλά πρέπει να ήταν και λόγιος αφού κατείχε σημαντικά  χειρόγραφα και βιβλία. Σύμφωνα με αίτημα των εκπροσώπων της Κύπρου ο ιατρός Γεώργιος Αιγύπτιος με το διορισμό του θα έπρεπε να  εξυπηρετεί κυρίως τη λαϊκή τάξη. Επίσης όφειλε  επιπρόσθετα να επιθεωρεί μαζί με άλλους γιατρούς και δικαστές τα φαρμακεία  για να ελέγχεται η γνησιότητα των παρασκευασμάτων  και ταυτόχρονα η αισχροκέρδια. Πολύ συχνά, όπως σημειώνεται στο έγγραφο, ένα μπουκάλι με κανονοκό νερό μπορούσε να πωληθεί ως ροδόσταγμα στον ανυποψίαστο και αθώο καταναλωτή.  Η Γαληνοτάτη, ωστόσο, φαίνεται εύλογα να ενδιαφερόταν πιο πολύ για την περίθαλψη των μελών της άρχουσας τάξης με την οποία συνεργαζόταν. Έτσι, ενώ επικύρωνε τον διορισμό του ιατρού Γεώργιου Αιγυπτίου, τόνιζε  ότι ο ιατρός αυτός και κάθε γιατρός ήταν υποχρεωμένος να προσφέρει πρωτίστως τις ιατρικές του υπηρεσίες στους ιππότες, στους φεουδάρχες, στους αστούς και τέλος στους ανθρώπους του λαού.

             Αρκετές πληροφορίες έχουμε για γιατρούς με έδρα κυρίως τη Λευκωσία και την Αμμόχωστο, αλλά φαίνεται ότι τουλάχιστον  τότε για τη μικρή  και ολιγάνθρωπη πόλη της Κερύνειας υπήρχαν προβλήματα για την περίθαλψη των κατοίκων της. Δε διέθετε κανένα γιατρό, και όπως οι κάτοικοί της δήλωναν, οι πόλεις στις οποίες υπηρετούσαν γιατροί μισθοδοτούμενοι από το Δημόσιο  ήταν  μακριά από την πόλη τους.  Επίσης οι γιατροί δεν έδειχναν ενδιαφέρον να μεταβούν στην πόλη τους για να περιθάλψουν κάποιο ασθενή που δεν είχε οικονομικές δυνατότητες. Άντίθετα, όμως, έσπευδαν  στην Κερύνεια για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, εάν ο ασθενής είχε οικονομική ευρωστία. Οι κάτοικοι της Κερύνειας έως τότε δεν είχαν πετύχει το διορισμό κάποιου γιατρού στην πόλη τους, αν και ο ετήσιος μισθός του δεν θα υπερέβαινε τα εκατό δουκάτα.

Νοσοκομεία στη Λευκωσία και Αμμόχωστο

Αναφορές για ύπαρξη νοσοκομείου στη Λευκωσία γίνονται ήδη από τη Φραγκοκρατία.  Συγκεκριμένα γίνεται μνεία για το νοσοκομείου του Αγίου Αυγουστίνου, το οποίο είχε ευεργετηθεί και από τη βασίλισσα Καρλόττα των Βουρβώνων, στις αρχές του 15ου αιώνα. Ακριβώς στα μέσα του 16ου αιώνα το νοσοκομείο που διέθετε η Λευκωσία φαίνεται, είτε να είχε παρακμάσει, είτε οι κάτοικοί της πόλης να ήθελαν  να ιδρύσουν ένα πιο μεγάλο, γι΄αυτό υπέβαλαν σχετικό αίτημα στη Βενετία. Ζητούσαν όπως από το Δημόσιο Ταμείο της Κύπρου παραχωρείται  ένα ποσό για την ίδρυση ενός νοσοκομείου στην πρωτεύουσα. Ευτυχής συγκυρία για την ίδρυση νισοκομείου στη Λευκωσία υπήρξε το 1556 και η διαθήκη του λατίνου αρχιεπισκόπου Λευκωσίας, του γνωστού ουμανιστή Λίβιου Ποδοκάθαρου. Στη διαθήκη του όριζε, μεταξύ άλλων, από ένα μεγάλο  ποσό που κληροδοτούσε, όχι μόνο να σπουδάζουν κύπριοι στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας, αλλά προνοούσε και για την ίδρυση και ενίσχυση του μεγάλου νοσοκομείου της Λευκωσίας (hospitale principal di Nicosia).  Η κοινότητα, μέσω του βενετού τοποτηρητή, ζήτησε το 1559  όπως επενδυθεί το ποσό που άφηνε ο αρχιεπίσκοπος για το μεγάλο νοσοκομείο της πόλης. Το 1563, τέσσερα χρόνια μετά, σε μια επιστολή αναφερόταν ότι το νοσοκομείο πλησίαζε να ολοκληρωθεί και η κοινότητα ζητούσε ενίσχυση  από το κληροδότημα του αείμνηστου Λίβιου Ποδοκάθαρου.                         

                Έπίσης τον 16ο αιώνα απαντούν πληροφορίες για το νοσοκομείο που υπήρχε  στην Αμμόχωστο για περίθαλψη των κατοίκων της, των φτωχών και των ασθενών, αλλά και των στρατιωτών και των ξένων που έφθαναν στην πόλη. Επειδή, όμως, αυτό  το νοσομείο ήταν πολύ μικρό,  ο βενετός διοικητής της  Αμμοχώστου  αγόρασε  μερικά  γειτονικά  οικόπεδα και  έκτισε  νέες  αίθουσες  και  οικήματα. Στη συνέχεια η κοινότητα της πόλης, για ενίσχυση του νοσοκομείου ζητούσε όπως της παραχωρηθεί ένα ετήσιο επίδομα εξήντα δουκάτων για την αγορά κρεβατιών, κλινοσκεπασμάτων και ότιδήποτε άλλο ήταν χρήσιμο για τους ασθενείς. Για την καλύτερη, επίσης, λειτουργία του νοσοκομείου είχε υποβληθεί αίτημα, όπως διοριστούν δύο επίτροποι, τους οποίους θα εκλέγει το συμβούλιο και μαζί με τον βενετό καπιτάνο της πόλης να είναι υπεύθνοι για τα οικονομικά του.