Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η γνωστή στην Ελλάδα καρδερίνα. Carduelis carduelis. Οικογένεια: Ακανθιλιδών (Fringillidae). Είναι το ωραιότερο και πιο πολύχρωμο από τα ενδημικά πουλιά της Κύπρου, και το πιο γλυκόφωνο της οικογένειάς του. Είναι πουλί ενδημικό, αλλά στην Κύπρο έρχονται και πολλά του είδους από την Ευρώπη για να διαχειμάσουν. Από τη Σιβηρία πολύ συχνά και πάντοτε κατά τον χειμώνα, έρχεται στην Κύπρο ένα υποείδος ζαρτιλιού που είναι πολύ πιο μεγαλόσωμο από το κυπριακό και με περισσότερο φανταχτερά χρώματα, ιδίως το κόκκινο της κεφαλής.

Με την ονομασία ζαρτίλιν ή ζγαρτίλιν, το πουλί αυτό είναι γνωστό μόνο στην Κύπρο απ' όλα τα μέρη του Ελληνισμού. Πιθανότατα η κυπριακή του ονομασία καθιερώθηκε κατά την εποχή της Βενετοκρατίας και προήλθε από την ιταλική ονομασία του πουλιού: Cardellino. Στην Δυτική Ελλάδα ονομάζεται γαρδέλι.

Στη ράχη και στα πλευρά το χρώμα του είναι καφέ ανοικτό. Στις πλευρές της κεφαλής, στην κοιλιά και στο τέλος της ράχης, είναι άσπρο. Η ψαλιδωτή ουρά του είναι μαύρη, με άσπρα στίγματα στην άκρη. Το πάνω μέρος της κεφαλής του είναι μαύρο, και μια άσπρη ταινία περνά από το πίσω μέρος των ματιών του, σχηματίζοντας άσπρο κολάρο στον λαιμό. Μεταξύ των ματιών και της βάσης της μύτης του, κόκκινα πτίλα σχηματίζουν κύκλο που στο αρσενικό προεκτείνεται και πέρα από τα μάτια. Η χρωματική αυτή προέκταση, καθώς και η μεγαλύτερη ζωηρότητα του κόκκινου χρώματος, μαζί με το κελάηδημα, είναι τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν το αρσενικό από το θηλυκό. Οι φτερούγες του είναι μαύρες και στο μέσο έχουν βαθύ κίτρινο χρώμα, που όταν πετά είναι πολύ ευδιάκριτο. Στην άκρη των φτερών της κάθε φτερούγας έχει άσπρο στίγμα. Τα μικρά ζαρτίλια κατά τους πρώτους έξι μήνες της ζωής τους έχουν χρώμα γκριζοκαφέ με μαύρα στίγματα, δηλαδή είναι άπλουμα (=χωρίς πλουμιά, δηλαδή στολίδια) όπως τα λένε στην Κύπρο. Μετά αρχίζουν να παρουσιάζονται τα ωραία τους χρώματα.

Το ζαρτίλιν κτίζει τη φωλιά του σε δέντρα, χρησιμοποιώντας ξηρά χόρτα και τρίχες, εσωτερικά δε την επενδύει με βαμβάκι και πούπουλα. Γεννά 4-6 αυγά σταχτοπράσινα με καφέ στίγματα. Τρέφεται με σπόρους, κυρίως των αγκαθιών, όπως και όλα τα πουλιά της οικογένειας των Ακανθιλιδών, και ιδίως της τρισατζ΄ίδας και του πουμπουρόκαβλου. Πρβλ. και το άσμα του Κωνσταντά:

...Πάνω στο τζ'εφαλάγκαθθον κάθεται το ζαρτίλιν,

γλυτζ΄ιά γλυτζ΄ιά ’φιλούσασιν τζ’άκουες έναμ’ μίλιν...

Τρέφεται επίσης με σπόρους λουλουδιών από κήπους, όπως οι ζίνιες, οι κατιφέδες, οι κούκοι και τα λιοστρόφια. Παλαιότερα, όταν στην Κύπρο εκαλλιεργείτο εκτεταμένα το λινάρι, ο σπόρος του ήταν λιχουδιά για τα ζαρτίλια και για άλλα πουλιά. Μάλιστα ο κυπριακός λιναρόσπορος επωλείτο στις αγορές της Ευρώπης για τη διατροφή των ωδικών πουλιών, γιατί ήταν ο πιο αδρός. Στα διαφημιστικά φυλλάδια εταιρειών που ασχολούνταν με το εμπόριο τέτοιων τροφών, αναγραφόταν: Linseed Best Quality (Cyprus).

To ζαρτίλιν ζει και στο κλουβί, ζευγαρώνει μάλιστα και με το καναρίνι όπως και με τα άλλα πουλιά της οικογένειάς του. Τα πουλιά από τέτοιες διασταυρώσεις είναι πολύ καλλίφωνα.

Το μέγεθος του ζαρτιλιού φθάνει τα 13 εκατοστόμετρα.

Το πουλί αυτό, με τα ωραία χρώματα και το όμορφο κελάηδημα, δεν ήταν δυνατό παρά να προσεχθεί και από τους Κυπρίους λαϊκούς ποιητές:

Πάνω σ' ψιντρές βασιλιτζ΄ές ζαρτίλια

τζ΄ελαδούσιν,

ζωήν τζ΄αι γρόνια νά ΄χουσιν όσοι

τζ'άν τ' αγρικούσιν.

Ή πάλι:

Τζ'αι πολοάτ' η νιόνυφφη απού το

παραθύριν

τζ' έλαμναν τα σ 'ειλούδκια της σαν λά-

μνει το ζαρτίλιν...