Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρχαία πόλη και βασίλειο στα νότια παράλια της Κύπρου, πρωτεύουσα ομώνυμης επαρχίας  κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή, και έδρα ομώνυμης επισκοπής.

Διάφορες αρχαιολογικές ενδείξεις οδηγούν στην υπόθεση ότι η πόλη πρέπει να ιδρύθηκε κατά την Πρωτογεωμετρική Περίοδο (πρώτη χιλιετηρίδα π.Χ.), ενώ υπάρχουν και άλλες ενδείξεις ότι η γύρω τουλάχιστον περιοχή εκατοικείτο κατά τη Νεολιθική Εποχή και την Εποχή του Χαλκού. Δεν περιλαμβάνεται μεταξύ των κυπριακών πόλεων που ιδρύθηκαν από Έλληνες αποίκους και φαίνεται να είναι νεώτερη από αυτές. Τούτο οδήγησε στη θεωρία ότι η πόλη χτίστηκε από τους αυτόχθονες Κυπρίους, τους λεγόμενους Ετεοκυπρίους, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν εδώ μετά την άφιξη των Ελλήνων αποίκων και τη μη προσαρμογή τους με τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε.

Εκτός από τη θεωρία των Ετεοκυπρίων, προς την οποία μερικοί σύγχρονοι επιστήμονες δεν συμφωνούν πια, υπάρχει και η θεωρία ότι την πόλη ίδρυσαν Φοίνικες (θεωρία Lang), κατά την τελευταία φάση της Γεωμετρικής Περιόδου (850-750 π.Χ.).

Πάντως η πόλη υφίστατο όταν ο βασιλιάς των Ασσυρίων Σαργών Β' υπέταξε τα βασίλεια της Κύπρου, μεταξύ των οποίων αναφέρεται και η Αμαθούς, στο γνωστό «πρίσμα» του Εσσαρχαδώνος (673 π.Χ.) μαζί με άλλες 9 κυπριακές πόλεις, που είναι: Ιδάλιον, Χύτροι, Πάφος, Κούριον, Ταμασσός, Κίτιον, Σαλαμίς, Σόλοι και Λήδρα. Σύμφωνα προς τις ενδείξεις, η κυριαρχία των Ασσυρίων στην Κύπρο κάλυψε την περίοδο 709-669 π.Χ., και στα επόμενα 100 περίπου χρόνια το νησί παρέμεινε ανεξάρτητο, τα δε κυπριακά βασίλεια -πόλεις γνώρισαν μεγάλη ακμή και ευημερία. Κατά την περίοδο αυτή, καθώς και τη σύντομη περίοδο της αιγυπτιακής κυριαρχίας που ακολούθησε, η Αμαθούς ανέπτυξε αξιόλογες εμπορικές και άλλες σχέσεις με τη Συρία, την Αίγυπτο και άλλες γειτονικές χώρες, καθώς και με την Ελλάδα, όπως αποδεικνύεται από τον πολύ μεγάλο αριθμό αγγείων από τη Ρόδο, την Κόρινθο και την Αττική που βρέθηκαν στην Αμαθούντα.

Κατά τη διάρκεια της περσικής κατοχής, η Αμαθούς τήρησε φιλοπερσική στάση κι εναντιώθηκε στις προσπάθειες του Ονήσιλου και, αργότερα, του Ευαγόρα Α' γι’ αποτίναξη του περσικού ζυγού.

Κατά την περίοδο της διαμάχης μεταξύ των Επιγόνων, που ακολούθησε το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Αμαθούς τάχθηκε με τους Πτολεμαίους. Στη διάρκεια της κυριαρχίας των Πτολεμαίων στην Κύπρο, η Αμαθούς φαίνεται ότι διατήρησε τη σπουδαιότητά της, όπως μαρτυρείται από επιγραφές που αναφέρουν την παρουσία σ' αυτήν ξένων μισθοφόρων.

Στα ρωμαϊκά χρόνια που ακολούθησαν, η Αμαθούς έγινε πρωτεύουσα μιας των τεσσάρων επαρχιών στις οποίες είχε διαιρεθεί το νησί, της Αμαθουσίας. Στα χρόνια των Βυζαντινών, ήταν έδρα ομώνυμης επισκοπής.

Η πόλη φαίνεται πως άρχισε σταδιακά να εγκαταλείπεται κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών (649 μ.Χ. κ.ε.).