Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο Άγιος Ανδρόνικος έχει πλούσια ιστορία και ως βασιλικό φέουδο συνδέθηκε με τρεις διάσημες βασίλισσες της Κύπρου, την Ελένη Παλαιολόγου, την Καρλόττα Lusignan και την Αικατερίνη Κορνάρομεταξουργία. Στις βενετικές πηγές απαντά ως Άγιος Ανδρόνικος της Κανακαρίας ενώ στα νεότερα χρόνια είναι γνωστός ως Άγιος Ανδρόνικος Καρπασίας. Έχει εύφορο έδαφος και έξοχη τοποθεσία. Γειτνιάζει με τη θάλασσα και είχε πλούσια, τουλάχιστον κάποτε, νερά. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται από την πληθώρα περιβολιών που είχε, τις απέραντες εκτάσεις με συκαμινιές και τις φυτεμένες με κολοκάσι, που αναφέρεται η καλλιέργειά του από τον Μεσαίωνα και η χρήση του στη διατροφή, αλλά και την ύπαρξη νερόμυλων. Έξι μύλοι είναι καταγεγραμμένοι στον Άγιο Ανδρόνικο στο Κτηματολόγιο κατά μήκος του ποταμού με την ονομασία Ποταμός τους Μύλους. Κοντά στη θάλασσα ήταν ο μύλος του Κουφού και πιο κοντά στο χωριό ο ποταμός του Χούρσιππου, γιατί ανήκε σε έναν Tουρκοκύπριο με το όνομα Χουρσίτ. Κάποτε υπήρχαν στον Άγιο Ανδρόνικο περισσότεροι από δέκα μύλοι. Και το νερό ως γνωστό αποτελεί κύριο παράγοντα στην ανάπτυξη της οικονομίας ενός τόπου και στην προκειμένη περίπτωση της μεταξουργίας.

Η ανάπτυξη της μεταξουργίας, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, μεταξύ αυτών και ο Aρχιμανδρίτης Κυπριανός, αναφέρουν ότι είχε αρχίσει από τον 18ο αιώνα. Ήδη από τον 16ο αιώνα η βαμβακοκαλλιέργεια και αργότερα η μεταξουργία είχαν εκτοπίσει την καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου.

Βλέπε λήμμα: Ζάχαρη- ζαχαροκάλαμο

Στον Άγιο Ανδρόνικο υπήρχε κατά τον μεσαίωνα σημαντική καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου όπως επίσης και στις περιοχές Αχέλειας, Λέμπας, Πεντάγυιας, Επισκοπής και Λαπήθου. Οι κάτοικοι του Αγίου Ανδρονίκου, ως επί το πλείστον γεωργοί, ανέπτυξαν τη μεταξουργία. Στην ουσία όμως η μεταξουργία υπήρξε μια καθαρά γυναικεία υπόθεση σε όλες τις εργασίες της παραγωγής μεταξιού έως την ύφανσή του στα περίφημα μεταξωτά, στους ιταρίδες, στα ταϊστά, στα μεταξοβαμβακερά, στα κουκουλάρικα κ.ά. Μόνο στην περίπτωση των μεταξάδων που έβγαζαν το μετάξι αναδείχθηκαν κάποιοι άνδρες, αλλά βέβαια υπήρχαν και γυναίκες που γνώριζαν όλη αυτή τη διαδικασία. Είναι γεγονός ότι ειδικά στον Άγιο Ανδρόνικο η εργασία του μεταξά σε κάποιες οικογένειες μεταδιδόταν από τον πατέρα στον γιο, από γενιά σε γενιά.

Έζησα τη διαδικασία, τόσο μικρή όσο και έφηβη, όλων των εργασιών που αφορούσαν τον μεταξοσκώληκα περισσότερο ως θεατής, αφού εμείς δεν είχαμε, δεν εταΐζαμεν καματερόν, αλλά είχαν οι γειτόνισσές μας. Κάθε 25η Μαρτίου οι γυναίκες του Αγίου Ανδρονίκου και των άλλων βέβαια χωριών που ασχολούνταν με τη σηροτροφία, έβαζαν στο στήθος τους μέσα σε σακουλάκι τον σπόρο του μεταξοσκώληκα για την επώασή του και μετά πήγαιναν στην εκκλησία, για να ευλογηθεί η επώαση και να βγάλουν ποσότητα και καλής ποιότητας μετάξι. Ύστερα ήταν το ανάγιωμα του καματερού, η συλλογή των φύλλων για να τραφεί ο μεταξοσκώληκας έως τη στιγμή που θα γινόταν κουκούλια επάνω στα θυμάρια ή στα λεούτια. Και ύστερα ο μεταξάς με τη δαιδαλώδη τέχνη και μαεστρία του έβγαζε το μετάξι και στη συνέχεια οι νοικοκυρές υφάντρες επιδίδονταν στο έργο τους. Είναι γνωστό ότι και ο μεταξοσκώληκας, όπως και τόσα άλλα, μας ήρθε από την Ανατολή και συγκεκριμένα από την Κίνα. Με επιδέξιο και έξυπνο τρόπο μεταφέρθηκε κρυμμένος σπόρος μεταξοσκώληκα από την Κίνα στο Βυζάντιο και από εκεί διαδόθηκε στην Ευρώπη.

Η μεταξουργία στην Κύπρο αναπτύχθηκε ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, από την εποχή του Μεσαίωνα και πολλές είναι οι πηγές στις οποίες γίνεται αναφορά κατά τη Φραγκοκρατία, για την παραγωγή μεταξιού και στα φημισμένα υφαντά μεταξωτά της Κύπρου. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι κατά τον Μεσαίωνα η Κύπρος ήταν περίφημη για το χρυσό νήμα της, όπως ονομαζόταν, γνωστό στις δυτικές πηγές ως filato di Cipro, με το οποίο κυρίως κεντούσαν στα ρούχα τους οι ιππότες, οι ευγενείς και οι τιτλούχοι τα οικόσημά τους. Και το χρυσό αυτό νήμα δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μεταξωτή κλωστή αρίστης βέβαια ποιότητας, για να αποκτήσει τέτοια φήμη. Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι η περίφημη συγγραφέας Χριστίνα της Πίζας (Christine de Pisan) κατέκρινε την υπερβολή μιας γυναίκας ενός Παρισινού εμπόρου, που είχε καταβάλει ένα υπέρογκο ποσό για να στολίσει το υπνοδωμάτιό της με κεντητά παραπετάσματα πλούσια κοσμημένα με το οικόσημό της από χρυσό νήμα της Κύπρου.

Η μεταξουργία ήταν στον Άγιο Ανδρόνικο πραγματικά ένας τρόπος ζωής και το κάθε σπίτι, φτωχό ή καλύτερης οικονομικής κατάστασης, ήταν ένα εργαστήρι εκτροφής μεταξοσκώληκα και υφαντουργίας πρωτίστως για τα μεταξωτά. Και βέβαια η μεταξουργία εντάσσεται στον λαϊκό πολιτισμό αφού συνδέεται με έθιμα, προλήψεις και παραδόσεις του λαού. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες με τη μεταξωτή κλωστή έδεναν κάθε κακό. Αρρώστια, φόβο ή φθόνο. Επίσης η μεταξωτή κλωστή είχε αποτρεπτική σημασία γι’ αυτό έραβαν το κρεβάτι του γάμου με κόκκινη μεταξωτή κλωστή. Αναφέρονται και άγιοι που προστάτευαν τη μεταξουργία, όπως η αγία Αικατερίνη, ο Άγιος Αναστάσιος κ.ά. Τα παλιά χρόνια υπήρχε η συνήθεια το αντρόγυνο που θα παντρευόταν να μεταφέρεται στην εκκλησία με καρέτα που την έσερναν βόδια και για εορταστικούς σκοπούς συνήθιζαν να δένουν στα κέρατα των βοδιών κόκκινα μεταξωτά μαντήλια. Επίσης πέρα από το μεταξωτό φόρεμα που φορούσε η νύφη ή τη σαγιά με το μεταξωτό πουκάμισο και το μεταξωτό σαλβάρι, δηλαδή τα μακριά καρπασίτικα βρακιά, φορούσε και ο γαμπρός μεταξωτό μαντήλι κεντημένο στις άκρες με γαζί. Αλλά και τα προικιά της νύφης εκείνα τα χρόνια και κυρίως τα μεταξωτά και τα κουκουλάρικα τα άπλωναν στο σπίτι του αντρογύνου, για να τα θαυμάσει ο κόσμος.

Όμως το μεταξωτό υφαντό που ύφαιναν οι γυναίκες του Αγίου Ανδρονίκου με όλες αυτές τις εργασίες, την όλη αυτή τελετουργία θα έλεγα, από την επώαση του σπόρου στο στήθος τους, το μάζεμα των φύλλων, το τάισμα του καματερού, τη νηστεία του ώσπου να γίνει κουκούλι στα κλαδιά της λεουτιάς, την επιδέξια εργασία του μεταξά, του τεχνίτη μεταξά, το παράγωγο και απότοκο όλων αυτών των εργασιών χρησίμευε και για πολλές άλλες χρήσεις. Δεν υπήρχαν τότε πορτοφόλια, αλλά κατασκευάζονταν αφού ράβονταν πουγκιά με μετάξι για τα χρήματα, ράβονταν μαντήλια για τον λαιμό και για τις τσέπες, για άνδρες και για γυναίκες, φορέματα μεταξωτά, ή μεταξωτά πουκάμισα για τους άνδρες και κουκουλάρικα παντελόνια. Όσοι είχαν οικονομική άνεση η κυπριακή ενδυμασία τους, δηλαδή η βράκα την οποία φορούσαν, έφερε ζώστρα μεταξωτή. Αλλά και ένα μεταξωτό μαντήλι είχε τους συμβολισμούς του. Εάν για παράδειγμα κάποιος νέος χάριζε σε μια νέα ένα μαντήλι μεταξωτό και γύρω ωραία με γαζάκι κεντημένο, αυτό σήμαινε αγάπη, έρωτα και ουσιαστικά πρόταση γάμου. Άλλωστε δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στα δημώδη ερωτικά άσματά μας απαντά πληθώρα στίχων με αναφορά στο μεταξωτό μαντήλι.

Ήταν οπωσδήποτε και τα περίτεχνα κάδρα με κουκούλια που στόλιζαν τα σπίτια με οικογενειακές φωτογραφίες στο κέντρο. Με τα κουκούλια έφτιαχναν ακόμη και περίτεχνα στέφανα του γάμου. H σημασία και η σχέση της μεταξουργίας με τους κατοίκους του Αγίου Ανδρονίκου και γενικά της χερσονήσου Καρπασίας, που ασχολούνταν με τη σηροτροφία, διατρανώνεται και με τη λέξη σαγιά. Σαγιά ονομάζεται το παραδοσιακό ένδυμα, η λαϊκή ενδυμασία της Καρπασίας και η λέξη σαγιά δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά μετάξι. Η ονομασία σαγιά είναι και αυτή κατάλοιπο της μακράς φραγκικής κυριαρχίας στην Κύπρο, αφού η γαλλική λέξη soie, δηλαδή μετάξι, μετατράπηκε σε σαγιά.

ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ