Ελη
Σε παλαιότερες εποχές και μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα η Κύπρος είχε πολλές ελώδεις περιοχές και αντιμετώπιζε και τα προβλήματα και τις ασθένειες που επροκαλούντο. Τέτοιες ελώδεις περιοχές εσχηματίζοντο από τα νερά της βροχής και τους ποταμούς, που πλημμύριζαν κάθε τόσο πεδινές εκτάσεις και κοιλότητες και δεν είχαν διέξοδο. Σχημάτιζαν έτσι λίμνες των οποίων τα στάσιμα νερά κατέληγαν να προκαλούν όχι μόνο δυσοσμία και βρομιά αλλά να είναι και εστίες κουνουπιών και άλλων εντόμων και να προκαλούν μολύνσεις και ασθένειες. Ιδίως υπέφεραν οι πόλεις Λευκωσία και Αμμόχωστος, επειδή έλη εσχηματίζοντο στις εκτάσεις έξω από τα τείχη τους, όπου υπήρχε και στις δύο περιπτώσεις η έκταση της μεσαιωνικής τάφρου. Αλλά επίσης ελώδεις περιοχές απαντώντο και κατά μήκος της πεδινής πορείας των ποταμών, κυρίως του Πηδκιά και του Γιαλιά. Διάφορα είδη ζωής απαντώντο σε τέτοιες ελώδεις εκτάσεις, εκτός των εντόμων, όπως πλήθη βατράχων, καβούρια του γλυκού νερού, νερόφιδα, χέλια, ψάρια του γλυκού νερού, παρυδάτια πουλιά.
Ελώδεις εκτάσεις σχηματίζονταν από νερά της βροχής σε πεδινές περιοχές, όπως στην περιοχή Ορόκλινης κοντά στη Λάρνακα, καθώς και σε περιοχές όπου και σήμερα ακόμη σχηματίζονται λίμνες από νερά των ποταμών, όπως στο Παραλίμνι (απ' όπου και η ονομασία του), και στην περιοχή της συνοικίας του Αγίου Λουκά κοντά στην Αμμόχωστό. Βαλτώδεις περιοχές σχηματίζονται επίσης στην περιοχή του Συριανοχωρίου, καθώς και στο Φασούρι Λεμεσού, που αποτελούν και σημαντικούς βιότοπους.
Υποθέτουμε ότι τέτοιες ελώδεις περιοχές εσχηματίζοντο από τα αρχαία χρόνια. Συγκεκριμένες όμως αναφορές έχουμε σε μεταγενέστερα κείμενα, ιδίως σε κείμενα ξένων επισκεπτών των περιόδων της Φραγκοκρατίας, Βενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας. Τέτοιες αναφορές κάνουν λόγο για σκουπιδότοπους, λιμνάζοντα νερά, μόνιμη δυσοσμία, μόνιμες ασθένειες και μεγάλες ενοχλήσεις από μύγες και κουνούπια. Ιδιαίτερα οξύ ήταν το πρόβλημα κατά την μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας (1570 – 1878), λόγω παντελούς έλλειψης φροντίδας και λήψης μέτρων εκ μέρους των αρχών.
Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει την ύπαρξη εκτενούς έλους κοντά στην Αμμόχωστο, στην περιοχή των εκβολών των ποταμών Πηδκιά και Γιαλιά, το οποίο χαρακτηρίζει ως «πολύ βλαβερό» για την πόλη. Για μεγάλη ελώδη περιοχή κοντά στη Λευκωσία κάνει επίσης λόγο ο ίδιος συγγραφέας, καθώς και για βάλτους όπου φύτρωναν καλάμια και διάφορα βότανα. Προσπάθειες αποξήρανσης των ελών είχαν καταβληθεί τουλάχιστον από τους Βενετούς (1489 – 1570). Ο Φλώριος Βουστρώνιος γράφει ότι το μεγάλο έλος κοντά στην Αμμόχωστο, που ανέδυε «αναθυμιάσεις μολυσμένες από τη βρόμικη λάσπη» και από όπου «η άσχημη μυρωδιά μόλυνε τους κατοίκους», είχε σχετικά αντιμετωπιστεί: «...εδώ και μερικά χρόνια», γράφει ο Φλώριος, «το έχουν αποξηράνει και έχουν κατασκευάσει εκβολή για τα νερά του, και είναι τώρα λιγότερο βλαβερό από όσο ήταν κάποτε...»
Ελώδεις εκτάσεις εσχηματίζοντο και σε εκτάσεις κοντά στη Λάρνακα και τη Λεμεσό. Πάντως συστηματικές και, τελικά, αποτελεσματικές προσπάθειες αποξήρανσης των ελών, παντού στην Κύπρο, κατέβαλαν οι Άγγλοι αμέσως μόλις πήραν το νησί, από το 1878 και εξής. Μεταξύ άλλων, οι Άγγλοι εισήγαγαν στην Κύπρο χιλιάδες δενδρύλλια ευκαλύπτου (δέντρο άγνωστο έως τότε στο νησί), που φυτεύτηκαν στις ελώδεις περιοχές. Ο ευκάλυπτος είναι δέντρο που απορροφά μεγάλες ποσότητες νερού. Έως και σήμερα, συστάδες από ευκαλύπτους σε διάφορα μέρη, υποδεικνύουν περιοχές στις οποίες παλαιότερα υπήρχαν έλη.
Α. ΠΑΥΛΙΔΗΣ