Επιστημονάρχης
Αξίωμα στα μοναστήρια της Κύπρου (Μαχαιράς, Άγιος Νεόφυτος κ.α.) στα μεσαιωνικά χρόνια. Κατά το κεφ. ΜΕ' της Τυπικῆς Διαθήκης του Νείλου, ιδρυτή του μοναστηριού Μαχαιρά, ο ἐπιστημονάρχης και ο κανδηλάπτης αφού μάθουν την ώρα από τον ἐκκλησιάρχη πάνε στον προεστώτα. Αφού πάρουν από αυτόν την ευχή, ο κανδηλάπτης κρούει τήν βαρέαν, ενώ ο επιστημονάρχης γυρίζει τα κελλιά των αδελφών και τους ξυπνά για λειτουργία λέγοντάς τους με προσηνή φωνή το Εὐλόγησον, πάτερ ἃγιε, τό μεσονυκτικόν.
Στο βυζαντινό εκκλησιαστικό δίκαιον ο όρος επιστημονάρχης σημαίνει τον επιστάτη και ρυθμιστή της εκκλησιαστικής τάξεως, που ενεργεί συνοδικαῖς γνώμαις, νομοθετεῖ βίῳ καί πολιτείᾳ τῶν τοῦ βήματος... καί δίκαις ἐπισκόπων καί κληρικῶν... ἐνάγει δέ καί ἀπό ἐλάττοντος τιμῆς εις μείζονα, δηλ. ἀπό Ἐπισκοπῶν εἰς Μητρόπολιν... Τέτοιες εξουσίες έχει μόνο ο βασιλιάς του Βυζαντίου σύμφωνα προς τους κανονολόγους, και από αυτές εκπήγαζε η απονομή από αυτόν δικαιοσύνης σε εφεσείοντες προς αυτόν Κυπρίους επισκόπους, παρά το αυτοκέφαλον της Κυπριακής Εκκλησίας, όπως π.χ. ο Αμαθούντος Ιωάννης μεταξύ 1157 και 1170 (βλ. Κυπρ. Σπουδ., ΙΗ', 1954 [1955], σσ. λη' - με').