Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στα βορειοανατολικά της Νήσου, σε χαμηλό λόφο, βρίσκεται υπόγεια εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Ευτύχιο, τοπικό άγιο της περιοχής. Η εκκλησία στην οποία ο επισκέπτης κατεβαίνει με έξι σκαλοπάτια έχει συνολικό μήκος 11 μ. Το ανατολικό τμήμα της εκκλησίας μήκους 6,95 μ. είναι λαξευτό μέσα στον μαλακό ασβεστόλιθο και είναι τραπεζιόσχημο. Στο ανατολικό τμήμα, κοντά στον διαχωριστικό τοίχο του βήματος, έχει πλάτος 2,96 μ. ενώ στο δυτικό άκρο έχει πλάτος 2,57 μ. Το ύψος του λαξευτού τμήματος της εκκλησίας είναι ακανόνιστο. Η ανατολική πλευρά του λαξευτού τμήματος είναι καμπύλη. Τμήμα μήκους 1,65 μ. χωρίζεται με μεταγενέστερο τοίχο πάχους 0,20 μ., στο μέσο του οποίου υπάρχει θύρα πλάτους 0,85 μ. που καλύπτεται με χαμηλωμένο τόξο. Το τμήμα αυτό χρησιμεύει σαν ιερό βήμα.

Επειδή ο βόρειος και ο νότιος τοίχος του λαξευτού τμήματος δεν ήσαν κατακόρυφοι, κτίστηκαν με πωρόλιθους. Στον βόρειο τοίχο κτίστηκαν τυφλά ημικυκλικά τόξα που στηρίζονταν σε παραστάδες. Τα τόξα είχαν διαφορετικό πλάτος και διαφορετικό ύψος. Σήμερα σώζονται τα δυο από τα τρία τόξα, ενώ το ανατολικό σώζεται μόνο κατά το ήμισυ. Το δυτικότερο από τα τόξα αυτά είχε πλάτος 1,32 μ. και ύψος 2,26 μ. Το μέσο είχε πλάτος 0,96 μ. και ύψος 2 μ. Το ανατολικό τόξο φαίνεται ότι είχε πλάτος 1,10 μ. αν κρίνουμε από το σωζόμενο πλάτος (0,55 μ.), και ύψος 2 μ.

Στον νότιο τοίχο σώζονται δυο από τα τυφλά τόξα, όχι όμως και οι παραστάδες στις οποίες στηρίζονταν, και τμήμα του δυτικότερου τόξου. Το ανατολικό τόξο του νότιου τοίχου είχε πλάτος 0,74 μ. και το μέσο 0,78 μ. Το ύψος και των δυο αυτών τόξων ήταν 1,80 μ. Το δυτικότερο τόξο ήταν πολύ ευρύτερο και ψηλότερο, αν κρίνουμε από το σωζόμενο μικρό τμήμα του. Σώζεται πολύ καλά η δυτική παραστάς στην οποία στηριζόταν το τόξο αυτό.  

Έτσι το ανατολικό τμήμα της εκκλησίας έμοιαζε με καμαροσκέπαστη εκκλησία, της οποίας ο βόρειος και ο νότιος τοίχος είχαν τυφλά τόξα, όπως για παράδειγμα οι εκκλησίες Αγίου Φίλωνος των Αγριδιών, Αγίας Μαύρης στο Ριζοκάρπασο, Αγίων Σεργίου και Βάκχου κοντά στη Νέτα κ.α. Στην περίπτωση της εκκλησίας του Αγίου Ευτυχίου τμήμα του βράχου της οροφής έχει καταρρεύσει με αποτέλεσμα να είναι ακανόνιστου σχήματος. Αν και μεγάλο τμήμα της οροφής είναι επίπεδο σήμερα, δεν αποκλείεται να ήταν αρχικά λαξευμένο σαν καμάρα.

Το δάπεδο του ανατολικού τμήματος της εκκλησίας του Αγίου Ευτυχίου είναι στρωμένο με μεγάλες ακανόνιστες λίθινες πλάκες και βρίσκεται σε βάθος 1,50 μ. από το ύψος της εισόδου. Στο μέσο περίπου του δαπέδου βρίσκεται η σαρκοφάγος που θεωρείται τάφος του αγίου Ευτυχίου. Το κάτω τμήμα της σαρκοφάγου βρίσκεται χαμηλότερα από το δάπεδο. Το κάλυμμα της σαρκοφάγου, με ακρωτήρα, έχει μήκος2,03 μ. και πλάτος 0,85 μ. Η σαρκοφάγος είναι τοποθετημένη με κατεύθυνση βορρά - νότου.

Το δυτικό τμήμα της εκκλησίας του Αγίου Ευτυχίου είναι κτιστό μέσα σε όρυγμα και καλύπτεται με οξυκόρυφη καμάρα. Το τμήμα αυτό αποτελείται από δυο τμήματα που χωρίζονται με οξυκόρυφο σφενδόνιο που στηρίζεται σε λίθινους κιλλίβαντες τεταρτοκυκλικούς. Το σφενδόνιο αυτό που είναι κτισμένο με πωρόλιθους, έχει πλάτος 0,50 μ. και ύψος 0,30 μ. Το ανατολικό τμήμα έχει μήκος 1,65 μ. και καλύπτεται χαμηλότερα κατά 0,60 μ. από το δυτικό που έχει μήκος 1,36 μ. Στην κορυφή της οξυκόρυφης καμάρας του ανατολικού τμήματος υπάρχει κυκλικός φωταγωγός που έχει καλυφθεί σήμερα.

Τα δυο τμήματα της εκκλησίας χωρίζονται από οξυκόρυφο τόξο πλάτους 2,21 μ. Τόσο είναι και το πλάτος του δυτικού τμήματος. Στην εκκλησία κατεβαίνει κανείς από είσοδο πλάτους 0,96 μ. με οξυκόρυφο τόξο ύψους 1,60 μ.

Από τα πιο πάνω φαίνεται ότι η σημερινή εκκλησία είναι το αποτέλεσμα τεσσάρων φάσεων. Το αρχικό είναι το ανατολικό τμήμα που είναι λαξευτό στο βράχο κι ήταν πιθανότατα λαξευτός τάφος, η είσοδος του οποίου κατεστράφη και αντικατεστάθη κατά την Φραγκοκρατία από το τόξο που διαχωρίζει το ανατολικό από το δυτικό τμήμα. Το δυτικό τμήμα, στο οποίο βρίσκονται τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην εκκλησία, ήταν ο δρόμος του τάφου. Τον 12ο αιώνα, το αργότερο, κτίστηκαν τα ημικυκλικά τυφλά τόξα στον βόρειο και τον νότιο τοίχο του τάφου. Κατά την Φραγκοκρατία τμήμα του δρόμου του τάφου καλύφθηκε με οξυκόρυφη καμάρα. Σε νεότερους χρόνους, ίσως επί Τουρκοκρατίας, καλύφθηκε και το υπόλοιπο τμήμα του δρόμου με οξυκόρυφη καμάρα κατά 0,60 μ. ψηλότερα για να είναι δυνατή η άνετη κάθοδος στον τάφο από τα σκαλοπάτια που ανακατασκευάστηκαν.

Δυστυχώς η καταστροφή του εσωτερικού του τάφου και τα νεότερα ασβεστοχρίσματα κατέστρεψαν τις τοιχογραφίες που κάποτε διακοσμούσαν τον τάφο. Ίχνη τοιχογραφιών σώζονταν μέχρι προ σαράντα ετών.