Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία του Αγίου Ευσταθίου είναι κτισμένη στο νότιο άκρο του χωριού Κολόσσι. Στη σημερινή της μορφή είναι αποτέλεσμα διαφόρων επεμβάσεων που άλλαξαν τελείως τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της. Η διαφορετική τοιχοδομία των διαφόρων τμημάτων της εκκλησίας, η σχέση των υψών των καμαρών μεταξύ τους και με τον τρούλλο, βοηθούν στη διακρίβωση της αρχικής μορφής της εκκλησίας και του χαρακτήρα της. Σήμερα είναι φανερή η δυσαναλογία ανάμεσα στο ύψος των τριών παραλλήλων καμάρων που καλύπτουν το δυτικό τμήμα της εκκλησίας και στο ύψος των εγκαρσίων καμάρων και της συνεπτυγμένης ανατολικής καμάρας (μήκους μόλις 1 μ.). Φανερή επίσης είναι η δυσαναλογία του ύψους των τριών καμαρών με εκείνο του τρούλλου, το δυτικό παράθυρο του οποίου καλύπτεται από την υπερυψωμένη κεντρική δυτική καμάρα. Διαφορετική επίσης είναι η μορφή των τριών δυτικών καμάρων από τις άλλες καμάρες. Η τοιχοδομία επίσης του ανατολικού τμήματος και του τρούλλου της εκκλησίας είναι διαφορετική από εκείνη των τριών παραλλήλων δυτικών καμάρων. Οι πωρόλιθοι με τους οποίους είναι κτισμένο το ανατολικό τμήμα κι ο τρούλλος είναι μεγαλύτερου μεγέθους από τους πωρόλιθους με τους οποίους είναι κτισμένο το δυτικό τμήμα. Οι πωρόλιθοι του ανατολικού τμήματος της εκκλησίας είναι αδρά κατεργασμένοι, ενώ εκείνοι του δυτικού τμήματος είναι σχεδόν ακατέργαστοι. Μόνοι οι πωρόλιθοι των ορθοστατών και των τόξων των θυρών του δυτικού τμήματος είναι κατεργασμένοι. Η κάλυψη, τέλος, των δυτικών καμάρων γίνεται με κεραμίδια ευρωπαϊκού τύπου, ενώ οι άλλες καμάρες και ο τρούλλος καλύπτονται με κορασάνι.

Ενώ δηλαδή σήμερα η εκκλησία του Αγίου Ευσταθίου παρουσιάζεται σαν τρίκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος και τρούλλο, με εσωτερικές διαστάσεις 8,15 Χ 8,20, στην αρχική της μορφή είχε τη μορφή σταυρόσχημου ναού με τρούλλο. Το ανατολικό σκέλος του σταυρού είχε μήκος μόλις 1 μ. και είχε τη μορφή τόξου παρά καμάρας. Στο σκέλος αυτό του σταυρού ήταν προσαρτημένη η αψίδα που είχε χορδή 2,50 μ. και βέλος 1,50 μ. Το βόρειο και το νότιο σκέλος του σταυρού είχαν πλάτος 2,65 μ. και μήκος 2,70 μ. Από το δυτικό σκέλος που ήταν πιο μακρύ και είχε μήκος 5,60 μ. και πλάτος 2,70 μ. σώζεται μόνο ένα μικρό τμήμα μήκους 1 μ. Το μακρύ δυτικό σκέλος κατεδαφίστηκε όταν κτίστηκαν τα τρία σημερινά δυτικά κλίτη. Τα τρία αυτά κλίτη έχουν έντονα οξυκόρυφη καμάρα. Το ύψος της κλειδός των τριών δυτικών καμάρων από το έδαφος είναι 5,75 μ. ενώ το ύψος της κλειδός των άλλων καμάρων είναι 4,25 μ. Στον τρούλλο υπάρχουν τέσσερα μικρά παράθυρα με ημικυκλικά τόξα μονόλιθα. Άλλο μικρό παράθυρο υπάρχει στην αψίδα, ενώ στο μέσο του τύμπανου του νότιου σκέλους της εκκλησίας υπάρχει στενή σχισμή πλάτους 20 εκ. Σήμερα η εκκλησία έχει μια θύρα στο μέσο του δυτικού τοίχου πλάτους 1,20 μ. Μια άλλη θύρα υπάρχει στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου πλάτους 1,10 μ. Και οι δυο θύρες έχουν οξυκόρυφα τόξα.

Στην εκκλησία σώζονται δυο στρώματα τοιχογραφιών. Μικρό τμήμα του αρχικού στρώματος διακρίνεται κάτω από το δεύτερο στρώμα στο σωζόμενο τμήμα της αρχικής καμάρας του δυτικού σκέλους της εκκλησίας. Οι τοιχογραφίες που φαίνονται σήμερα και είναι σε αρκετά κακή κατάσταση ανήκουν στο δεύτερο στρώμα. Ολόκληρο τον βόρειο τοίχο του βόρειου σκέλους του σταυρού καλύπτει τοιχογραφία του αγίου Ευσταθίου, ο οποίος εικονίζεται έφιππος σε υπερφυσικό μέγεθος και σχεδόν μετωπικός. Το κάτω τμήμα της τοιχογραφίας είναι κατεστραμμένο. Στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλλου εικονίζονται οι ευαγγελιστές. Σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση τρεις. Ο ευαγγελιστής που είναι ζωγραφισμένος στο νοτιοανατολικό σφαιρικό τρίγωνο έχει υποστεί πολλή φθορά από την υγρασία. Στο κέντρο του τρούλλου εικονίζεται ο Παντοκράτωρ, αρκετά φθαρμένος. Γύρω από τον Παντοκράτορα υπάρχει πλατιά ζώνη στην οποία εικονίζεται ο Θρόνος της Ετοιμασίας με την Παναγία όρθια στ' αριστερά και τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο όρθιο στα δεξιά, σε στάση δέησης. Πίσω από την Παναγία και τον Πρόδρομο εικονίζονται καθισμένοι σε έδρανα οι απόστολοι, ανά έξι, ενώ πίσω από τα έδρανα διακρίνονται όρθιοι άγγελοι. Η εικονογραφία του τρούλλου είναι επομένως έντονα εσχατολογική. Είναι δηλαδή μια μεταφορά στον τρούλλο της σκηνής της Δευτέρας Παρουσίας, συνεπτυγμένης βέβαια. Πιο κάτω ανάμεσα στα παράθυρα του τρούλλου εικονίζονται όρθιοι προφήτες, μερικοί από τους οποίους έχουν υποστεί πολλή φθορά. Αν και οι τοιχογραφίες δεν είναι χρονολογημένες, μπορούμε με βεβαιότητα να τις τοποθετήσουμε στα τέλη του 15ου ή τις αρχές του 16ου αιώνα. Τόσο η εικονογραφία (μορφή Θρόνου Ετοιμασίας, ένθρονοι απόστολοι μέσα στον τρούλλο) όσο και η τεχνοτροπία είναι της εποχής αυτής. Η αρχική όμως εκκλησία είναι πολύ παλαιότερη, ίσως του 12ου αιώνα, ενώ η σημερινή της μορφή είναι των τελευταίων χρόνων της Τουρκοκρατίας.