Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η τοποθεσία της Παλαιάς Πάφου αποτελεί το επίκεντρο ερευνών της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου από το 2002, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Μαρίας Ιακώβου. Μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις είναι η αναγνώριση της περιοχής 

Χατζηαπτουλλά ως η διοικητική ακρόπολη της πολιτείας στην Κυπρο-Κλασική περίοδο,. Στο πλαίσιο αυτό ανασκάπτεται από το 2009 το εργαστηριακό σύμπλεγμα του ανακτόρου ενώ στη Λαόνα, ένας μυστήριος τύμβος τεραστίων διαστάσεων καλύπτει ένα αρχαιότερο φρούριο της κλασικής περιόδου, το οποίο διατηρείται σε ύψος 6 μέτρων».

 

 Σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας της Κύπρου, το Πανεπιστήμιο Κύπρου εγκαινίασε έρευνα πεδίου στην περιοχή των Κουκλιών το 2002, με στόχο τη χαρτογράφηση των ορατών και μη θέσεων. Το πρόγραμμα κατάφερε να συγκεντρώσει τεράστιο αριθμό αρχαιο-πολιτισμικών πληροφοριών από μια έκταση περίπου 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων γύρω από τα Κούκλια. Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν σε μια ενιαία ψηφιακή βάση, τον «Αρχαιολογικό Άτλαντα της Παλαιπάφου». Μετά τις εργασίες του 2002, η ομάδα προχώρησε σε γεωφυσική επιφανειακή έρευνα το 2003, σε στοχευμένες περιοχές εντός του πυρήνα της Παλαιπάφου. Η δεύτερη φάση της γεωφυσικής επιφανειακής έρευνας ακολούθησε το 2007. Κατά τη διάρκειά της η ομάδα εφάρμοσε διάφορες τεχνικές, όπως για παράδειγμα ηλεκτρική αντίσταση, μαγνητικές μετρήσεις και ραντάρ, προκειμένου να σαρώσει 56.202 τετραγωνικά μέτρα εντός της περιοχής των Κουκλιών.

 

Από το 2006, το Πανεπιστήμιο Κύπρου επίσης ανέλαβε στοχευμένες ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή της Παλαιπάφου, στο πλαίσιο δύο αλληλένδετων ερευνητικών έργων. Το πρώτο ονομάζεται «A long-term response to the need to make modern development and the preservation of the archaeo-cultural record mutually compatible operations: Pilot application at Kouklia-Palaepaphos» (Πιλοτικό Πρόγραμμα Παλαιπάφου). Ο στόχος αυτού του τριετούς προγράμματος (2007-2010) ήταν να καθιερώσει ένα πλαίσιο αρχών για τη διαχείριση των αρχαιολογικών θέσεων, προκειμένου να διατηρηθεί ταυτόχρονα και η σύγχρονη ανάπτυξη. Το δεύτερο έργο που τιτλοφορείται «Παλαίπαφος: διερεύνηση του αστικού τοπίου», είναι ένα μακροπρόθεσμο ερευνητικό και ανασκαφικό πρόγραμμα που εγκαινιάστηκε το 2006 και έχει ως στόχο να διερευνήσει την εξέλιξη των αστικών δομών της Παλαιπάφου από την εποχή της ίδρυσής της μέχρι το τέλος της Αρχαιότητας. Και τα δύο έργα διευθύνονται από τη Μαρία Ιακώβου της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Οι ανασκαφές του Πανεπιστημίου Κύπρου στην περιοχή της Παλαιπάφου επικεντρώθηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές με στόχο να αποκαλύψουν περαιτέρω τα ορατά μνημεία. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 2006 στην τοποθεσία Μαρτσέλλο, βορείως της οχύρωσης που είχαν ερευνήσει η Βρετανική και Γερμανο-ελβετική Αποστολή. Η θέση ανασκάφηκε μεταξύ του 2006 και 2008. Η ομάδα του Πανεπιστημίου Κύπρου αποκάλυψε τη συνέχεια του βορειοδυτικού βραχίονα της μνημειώδους οχύρωσης του Μαρτσέλλου, σε μήκος 52 μέτρων, κατασκευασμένη από συμπαγή λιθοδομή. Η έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου έδειξε επίσης πως το αστικό κέντρο της Παλαιπάφου δεν θα μπορούσε να περιβάλλεται από ένα συνεχόμενο οχυρωματικό τείχος. Πιο πιθανό φαίνεται πως τα διατηρημένα τμήματα του τείχους, που είναι ορατά κυρίως στις τοποθεσίες Μαρτσέλλο και Χατζηαμπντουλλά, να αντιπροσωπεύουν το οχυρωματικό σύστημα ξεχωριστών ακροπόλεων.

 

Το Πανεπιστήμιο Κύπρου διεξήγαγε ανασκαφές στο λόφο του Χατζηαμπντουλλά μεταξύ του 2009 και 2010. Οι έρευνες στην κορυφή του ανδήρου επαναλήφθηκαν το 2013 και συνεχίζονται έκτοτε. Στην περιοχή που βρίσκεται νοτίως του μνημειώδους διοικητικού κτηρίου της κλασικής περιόδου («ανάκτορο»), περισυλλέγησαν σημαντικές ποσότητες κεραμικής της Ύστερη Εποχής του Χαλκού, ανάμεσά τους μεγάλα αποθηκευτικά και χρηστικά αγγεία, που πιθανότατα αντιπροσωπεύουν οικιστικά στρώματα. Η θέση Χατζηαμπντουλλά εντάχθηκε από τότε (μετά τις ανακαλύψεις αυτές) στον κατάλογο των οικισμών της Παλαιπάφου της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Ανασκαφές στην περιοχή βόρεια και βορειοδυτικά του «ανακτόρου» αποκάλυψαν τμήμα του μνημειώδους τείχους που προστάτευε τη θέση Χατζηαμπντουλλά κατά μήκος της βόρειας πλευράς του λόφου.

 

Το πρόγραμμα «Palaepaphos Urban Landscape Project» πραγματοποίησε επίσης μικρής έκτασης ανασκαφές στις θέσεις Αρκάλου (2010) και Μάντισσα (2012). Στον ανθρωπογενή λόφο της Λαόνας, μεταξύ των θέσεων Χατζηαμπντουλλά και Μαρτσέλλου, οι αρχαιολογικές έρευνες της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου συνεχίζονται.

 

Μέρος του προγράμματος «Palaepaphos Urban Landscape Project» αποτελεί επίσης το τετραετούς διάρκειας ερευνητικό έργο ARIEL (αρχικά τού «Archaeological Investigations of the Extra-urban and Urban Landscape: Α case-study at Palaepaphos, Cyprus») που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση – πρόγραμμα Marie Curie, επίσης υπό την αιγίδα της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας. Το πρόγραμμα σκοπεύει να ορίσει τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που είχαν ως αποτέλεσμα την ίδρυση της Παλαιπάφου, καθώς επίσης και να μελετήσει τους αστικούς και περιαστικούς σχηματισμούς αυτής της Ύστερης Κυπριακής πολιτείας.

 

Σημαντικές ανακαλύψεις- Όστρακο με επιγραφή

 

Οι ανασκαφές 2019 διεξήχθησαν μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου 2019, και επικεντρώθηκαν στο οροπέδιο του Χατζηαπτουλλά, ένα χιλιόμετρο ανατολικά του ιερού της Αφροδίτης στα Κούκλια, το οποίο σύμφωνα με τα στοιχεία που ήρθαν στο φως, ήταν η ακρόπολη, δηλαδή το διοικητικό-οικονομικό κέντρο της βασιλικής δυναστείας της Πάφου στην Κυπρο-Κλασική περίοδο (5ος – 4ος αιώνας π.Χ.).Το σημαντικότερο εύρημα των ανασκαφών του 2019  ήταν  η επιγραφή, η οποία εντοπίστηκε πάνω σε ένα μικρό και, κατά τα άλλα, ασήμαντο όστρακο. Γραμμένη στο ελληνικό συλλαβάριο της Κύπρου με μελανή χρωστική ουσία, η επιγραφή, η οποία διαβάστηκε από τη Δρα Άρτεμη Καρναβά, αποτελεί κατάλογο με ποσότητες προϊόντων και επιβεβαιώνει την τήρηση οικονομικών λογαριασμών. Μέχρι σήμερα, η τήρηση οικονομικού αρχείου από πολιτειακό κέντρο (πόλη-βασίλειο) της Αρχαίας Κύπρου, είχε τεκμηριωθεί μόνο στην περίπτωση του ανακτόρου του Ιδαλίου, στο οποίο η ανασκαφέας Δρ Μαρία Χατζηκωστή εντόπισε περί της 700 επιγραφές σε φοινικικό αλφάβητο. Το όστρακο της Παλαιπάφου θα επαναπροσδιορίσει πολλά ιστορικά δεδομένα που αφορούν στο διαχειριστικό σύστημα των πολιτειών της Αρχαίας Κύπρου.

Κατά τις ανασκαφές του 2019 εντοπίστηκε λεκάνη μύλου από μαλακό ασβεστόλιθο. Στο χώρο αποκαλύφθηκε ένα εξαιρετικά καλοδιατηρημένο δάπεδο από επίχρισμα, το οποίο είχε κοπεί εσκεμμένα για τη δημιουργία 6 αβαθών στρογγυλών κοιλοτήτων. Στο βόριο τμήμα της είναι τοποθετημένη μεγάλη λεκάνη μύλου διαμέτρου 1,5μ. Στο κέντρο της διακρίνεται το σημείο στο οποίο θα στηριζόταν άξονας που θα κρατούσε ζεύγος αντικριστών κάθετων κυλίνδρων. Ένα περίπου μέτρο νότια της λεκάνης εντοπίσθηκε πιθάρι ύψους 1.5μ., το οποίο είναι εξολοκλήρου βυθισμένο κάτω από το δάπεδο . Είναι πολύ πιθανόν ο χώρος αυτός  να ήταν μονάδα ελαιοπαραγωγής, στην οποία διεξάγεται το πρώτο στάδιο, δηλαδή η σύνθλιψη - από ελαιόκαρπο σε ενιαία μάζα ελαιοπολτού. Οι ανασκαφές επιβεβαιώνουν την παραγωγή λαδιού και τις εμπορικές δραστηριότητες του κέντρου καθώς εντοπίστηκε μεγάλος αριθμός θραυσμάτων που ανήκουν σε εγχώριους και εισηγμένους αμφορείς (κυρίως κρασιού), οι οποίοι φανερώνουν το εύρος των εμπορικών επαφών της Αρχαίας Πάφου από την αρχή της Κυπρο-Κλασικής περιόδου (τέλος 6ου αι. π.Χ.) με τη Καρχηδόνα, την Αίγυπτο, τις ακτές του Λιβάνου, τη Συρία, το Αιγαίο (Θάσος, Κως, Μένδη, Ρόδος, Χίος) και της Μικρασιατικές ακτές (Έφεσος, Σάμος, Μίλητος), ιδιαίτερα από τον 4ο ως τον 2ο αιώνα π.Χ.

 

Επίσης το 2019 ολοκληρώθηκε η ανασκαφή σε συγκεκριμένο χώρο με εμβαδόν 11 τ.μ., στην οποία είχε βρεθεί από το 2016 μεγάλη ποσότητα κογχυλιών πορφύρας. Οι σωροί της πορφύρας ήταν τοποθετημένοι σε δάπεδο από μεγάλες πλίνθους που είχαν κατασκευασθεί σε μήτρα. Το συνολικό βάρος των κογχυλιών που είχαν αποθηκευθεί σε άλλη μονάδα για δευτερογενή επεξεργασία, ανέρχεται σε 430 κιλά. Αν και η παραγωγή της εξαιρετικά πολύτιμης χρωστικής ουσίας της πορφύρας τεκμηριώνεται από την Εποχή του Χαλκού, τα στάδια της βιομηχανικής της παραγωγής δεν έχουν τύχει επαρκούς τεκμηρίωσης. Η μελέτη των κοχυλιών από την ειδική επιστήμονα Δρ Δήμητρα Μυλωνά επιβεβαίωσε ότι ενώ η εξαγωγή της πολύτιμης χρωστικής από τον αδένα των κογχυλιών είχε ολοκληρωθεί σε παρακείμενες εγκαταστάσεις, που αναζητούνται, τα κογχύλια είχαν συγκεντρωθεί για δευτερογενή επεξεργασία και χρήση – π.χ. για την παρασκευή υδατοστεγών επιχρισμάτων.

 

Νέες αποκαλύψεις- 2020

 

Η 15η έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου  που έγινε το 2020 διεξήγε τρεις επιχειρήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος διερεύνησης του αστικού τοπίου της αρχαίας Πάφου.

Η πρώτη φάση διεξήχθη τον Ιούνιο 2020 στο οροπέδιο του Χατζηαπτουλλά, την ακρόπολη της Κυπρο-Κλασικής περιόδου, και είχε ως στόχο τη χωρική σύνδεση του ανακτόρου (Ανατολικό σύμπλεγμα, το οποίο είχε ανασκαφεί μερικώς το 1950-1955 από Βρετανική αποστολή) με το εκτεταμένο εργαστηριακό σύμπλεγμα στα δυτικά (Δυτικό σύμπλεγμα), που εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2009 από το πρόγραμμα Παλαιπάφου. Μετά την αφαίρεση της παλαιάς περίφραξης και τον περιμετρικό και εσωτερικό καθαρισμό του ανακτόρου, επιβεβαιώθηκε ότι η Βρετανική αποστολή είχε διερευνήσει το νότιο εν τρίτο του μνημείου, οι συνολικές διαστάσεις του οποίου είναι 40μ. Χ 32 μέτρα. Η έρευνα στη βάση θεμελίωσης των λαξευτών λίθων του εντυπωσιακού νότιου τοίχου, και η υψομετρική της διαφορά σε σχέση με άλλα σημεία του φυσικού βράχου, απεκάλυψαν ότι το ανάκτορο είχε ανεγερθεί στο ψηλότερο σημείο της ακρόπολης. Τα δάπεδα των αιθουσών του ανακτόρου είναι 2,5μ. ψηλότερα από τα δάπεδα του εργαστηριακού συμπλέγματος, το οποίο αποτελεί μια εξολοκλήρου ανεξάρτητη εγκατάσταση κατά μήκος της βόρειας πλευράς του οροπεδίου.

 

Στη δεύτερη φάση που διεξήχθη το Σεπτέμβριο 2020, η αποστολή επικεντρώθηκε στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στα δυο μνημεία και προσδιόρισε τα δυτικά όρια του ανακτόρου, ενώ στο εργαστηριακό σύμπλεγμα ανέσκαψε ακόμη μια μονάδα στα ανατολικά, την ένατη μέχρι στιγμής. Με την ανασκαφή της Μονάδας 9 έχουν αποκαλυφθεί 970 τ.μ. του Δυτικού συμπλέγματος (65χ15μ) που αντιπροσωπεύουν γύρω στα 35% της συνολικής έκτασης του μνημείου .

Στις εργασίες της δεύτερης φάσης συμπεριλαμβάνεται και η ανασκαφή της κορυφής του Κυπρο-Κλασικού φρουρίου, το οποίο είναι σύγχρονο του ανακτόρου και διατηρείται σε ύψος 6μ. κάτω από τα φερτά χώματα ανέγερσης του τύμβου της Λαόνας. Η εσωτερική όψη του φρουρίου, είναι κατασκευασμένη με πλίνθους και αργή λιθοδομία. Αποκαλύφθηκε σε ύψος 1.20μ.

 

Το 2021 ολοκληρώθηκε και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Geoarchaeology, η μελέτη που αφορά στη μέθοδο και τα στάδια ανέγερσής του τύμβου, με την οποία επιβεβαιώνεται ότι πρόκειται για έργο έμπειρων μηχανικών με στόχο τη δημιουργία ενός μνημείου που θα παρέμενε άφθαρτο στο πέρασμα του χρόνου (Μ. Gkouma, P. Karkanas and M. Iacovou (2021), A geoarchaeological study of the construction of the Laona tumulus at Palaepaphos, Cyprus. DOI: 10.1002/gea.21850).

 

Ανασκαφές 2022- Απρόσμενα ευρήματα

Τύμβοι μνημειακών διαστάσεων, όπως π.χ. οι Μακεδονικοί, ήταν μέχρι πρόσφατα άγνωστοι στην Κύπρο. Το 2011, ο λόφος Λαόνας, ένα χιλιόμετρο ΒΑ του ιερού της Αφροδίτης αναγνωρίστηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ανάλυσης τοπίου του PULP ως ανθρωπογενής τύμβος τεραστίων διαστάσεων, πολύ μεγαλύτερος του τύμβου της Σαλαμίνας, ο οποίος είχε ανεγερθεί πάνω από το καλούμενο «κενοτάφιο του Νικοκρέοντα». Εδώ και μια δεκαετία, ο τύμβος Λαόνας τυγχάνει εξειδικευμένων μελετών, αποτύπωσης με ψηφιακά μέσα, και σταδιακής ανασκαφής. Η πρώτη έκπληξη των ερευνών ήταν ότι ο τύμβος, που φαίνεται να ανήκει χρονολογικά στο τέλος του 4ου ή τις αρχές του 3ου αι. π.Χ., είχε ανεγερθεί πάνω από αρχαιότερο αμυντικό μνημείο (οχυρό) της Κυπρο-Κλασικής περιόδου. Η αποκάλυψη της ανατολικής όψης του οχυρού με τις δυο αντικριστές κλίμακες, έγινε παράλληλα με τη δημιουργία μεγάλων τομών που επέτρεψαν τη μικρομορφολογική ανάλυση των στρωμάτων κατασκευής του τύμβου.

 

Τα αποτελέσματα των ερευνών 2022 ανέτρεψαν την αντίληψη που είχε δημιουργηθεί για την πορεία του οχυρού και απεκάλυψαν τις επεμβάσεις που δέχτηκε στο πλαίσιο ανέγερσης του τύμβου. Αντί για την αναμενόμενη δυτική στροφή κάτω από την κορυφή του τύμβου (στα 114μ. από την επιφάνεια της θάλασσας), το αμυντικό μνημείο ακολουθεί μια απρόσμενη πορεία. Διασχίζει διαγωνίως τη βόρεια πλευρά του τύμβου, κάτω από τον οποίο διατηρείται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση. Αυτή η εξέλιξη επαναπροσδιορίζει τους υπολογισμούς που αφορούν τόσο στις διαστάσεις του τύμβου όσο και στο εμβαδόν του οχυρού, του οποίου η δυτική πλευρά θα αναζητηθεί στη συνέχεια.

Οι ανασκαφές αναπτύχθηκε εντός 20 τετραγώνων συνολικού εμβαδού 525 τ.μ. Μαζί με το ανατολικό τμήμα του οχυρού, το συνολικό ορατό μήκος αυτού του σπάνιου μνημείου ξεπερνά σήμερα τα 160 μέτρα, ενώ το εμβαδόν του θα ήταν τουλάχιστον 1,740 τ.μ. Το πλάτος του οχυρού προσδιορίζεται στα 5μ. Η μέθοδος κατασκευής βασίζεται σε εναλλασσόμενα στρώματα λίθων και πλίνθων. Κατασκευασμένοι σε μήτρα, οι ομοιόμορφοι πλίνθοι τοποθετούνται ανάμεσα σε παράλληλες σειρές λίθων. Στην εσωτερική όψη του μνημείου οι πλίνθοι επενδύονται με αργούς λίθους, ενώ στις γωνίες του τείχους γίνεται χρήση κατεργασμένων λίθων. Τμήματα του δαπέδου χρήσης του οχυρού, που εντοπίστηκαν κοντά στα θεμέλια του τείχους, δείχνουν ότι ο φυσικός βράχος (καφκάλλα) έτυχε επεξεργασίας ώστε να είναι σχετικά επίπεδος. Πάνω στην επίπεδη καφκάλλα τοποθετήθηκε πρώτα πυκνή στρώση ποταμίσιων βοτσάλων και στη συνέχεια συμπυκνωμένο κόκκινο χώμα, το οποίο περιέχει μεγάλο αριθμό κεραμικών οστράκων.

Πέραν των δυο αντικριστών κλιμάκων που είχαν ανασκαφεί κατά μήκος του ανατολικού τομέα, μια τρίτη κλίμακα εντοπίστηκε φέτος στο ψηλότερο διατηρημένο τμήμα του οχυρού. Το μέγιστο τεκμηριωμένο ύψος του οχυρού στο σημείο της κορυφής της βόρειας κλίμακας προσδιορίζεται στα 8μ.

Η Λαόνα συνδυάζει δυο μνημεία μοναδικά στην αρχαιολογία της Κύπρου. Η κατασκευή του οχυρού ανάγεται, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα πορίσματα, στον 5ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί έργο της ελληνικής βασιλικής δυναστείας της Πάφου. Το οχυρό είναι σύγχρονο, και φαίνεται να συνδέεται λειτουργικά, με τα μνημεία (ανάκτορο και εργαστηριακό σύμπλεγμα) που εντοπίστηκαν στην ακρόπολη του Χατζηαπτουλλά, μόλις 70μ. προς νότο. Ο σπάνιος και μυστηριώδης τύμβος, ο οποίος μέχρι πρόσφατα, έκρυβε την ύπαρξη του οχυρού, είναι ένα μνημείο που η υλοποίησή του απαιτούσε την κινητοποίηση τεράστιου ανθρώπινου δυναμικού υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένων μηχανικών. Βασικό ζητούμενο της έρευνας που συνεχίζεται, είναι να επιβεβαιώσει τον ταφικό του χαρακτήρα και να προσδιορίσει την πολιτική προσωπικότητα που διέταξε την κατασκευή του.

 

 

Το οχυρό της Αρχαίας Πάφου

Εξολοκλήρου αφιερωμένη στην ανασκαφή της μνημειακής φρουριακής εγκατάστασης της Κυπρο-Κλασικής περιόδου (5ος–4ος αι. π.Χ.), που εντοπίστηκε θαμμένη κάτω από τον τύμβο της Λαόνας, ήταν η έρευνα στην Παλαίπαφο το 2023. Στη διάρκεια των εργασειών αφαιρέθηκαν στρώματα του τύμβου που άπτονται της εσωτερικής όψης του μνημείου, ώστε να αναδυθεί και να αναδειχθεί το οχυρό σε ύψος περίπου 3 μέτρων. Με βάση την έρευνα που διεξήχθη για τον εντοπισμό της φυσικής επιφάνειας της Λαόνας (κυμαίνεται μεταξύ 105,5–107μ. από την επιφάνεια της θάλασσας) πάνω στην οποία αναγέρθηκε το οχυρό, το μέγιστο ύψος διατήρησης του μνημείου κάτω από την κορυφή του τύμβου (114μ.) αναμένεται ότι μπορεί να φτάσει τα 7 μέτρα.

Τα προηγούμενα χρόνια, με βάση τη ψηφιακή διαίρεση του τύμβου σε ανασκαφικά τετράγωνα (4×4μ.), διερευνήθηκαν περί τα 500 τ.μ. από τα φερτά και ανθρωπογενή στρώματα του τύμβου, χωρίς να προκύψει μέχρι στιγμής ένδειξη για την ύπαρξη ταφικού θαλάμου. Αν και η προς τα δυτικά πορεία του οχυρού εξακολουθεί να μην είναι ορατή, το μήκος του ορατού τμήματος του τείχους της Λαόνας ξεπέρασε φέτος τα 135μ. Στη βόρεια πλευρά διερευνήθηκε η κατασκευή του τείχους στην επικλινή επιφάνεια και επιβεβαιώθηκε ότι είναι εξ ολοκλήρου κτιστή. Σε μεγάλο κατεργασμένο λίθο της εξωτερικής βάσης του οχυρού αναγνωρίστηκε από την Άρτεμη Καρναβά το συλλαβόγραμμα ‘Ε’, που μάλλον αντιπροσωπεύει το αρχικό του ονόματος του λιθοξόου. Η προς νότο ανάπτυξη του μνημειακού αμυντικού συγκροτήματος της Λαόνας, αν και διακόπτεται βίαια (λόγω εκτεταμένης διάβρωσης που προκλήθηκε από μηχανικές επεμβάσεις ισοπέδωσης γεωργικών τεμαχίων), έχει μειώσει την απόσταση από το οροπέδιο Χατζηαπτουλλά στα 30μ. και προβλέπεται ότι θα συνδεθεί με το τείχος που προστατεύει την ανατολική πλευρά του ανακτόρου στο Χατζηαπτουλλά.

Αν η προσεχής ανασκαφική περίοδος (2024), επιβεβαιώσει αυτή την πρόβλεψη, η Λαόνα και ο Χατζηαπτουλλάς θα αποτελούν ενιαίο τμήμα της ακρόπολης της Αρχαίας Πάφου. Υπενθυμίζεται ότι στο Χατζηαπτουλλά, η αποστολή του Πανεπιστημίου Κύπρου εντόπισε και ανέσκαψε εκτεταμένο εργαστηριακό σύμπλεγμα που άπτεται της δυτικής όψης του ανακτόρου. Τα Κούκλια-Παλαιπάφου διαθέτουν σήμερα το εκτενέστερο και μνημειακότερο βασιλικό-διοικητικό τοπίο της Κυπρο-Κλασικής περιόδου. Η ολοκλήρωση της απαλλοτρίωσης των τεμαχίων ανάμεσα στη Λαόνα και το Χατζηαπτουλλά επιτρέπει στο Τμήμα Αρχαιοτήτων να προσβλέπει στη δημιουργία ενός προστατευμένου αρχαιολογικού χώρου.