Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου
Η Ιστορία του Ιερού Πολέμου
Χρυσοβαλάντης Κυριάκου,
Ιστορικός
«Η Ιστορία του Ιερού Πολέμου» («The History of the Holy Warre»), έργο του Αγγλικανού ιερέα Τόμας Φούλερ (Thomas Fuller, 1608–61) δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Κέιμπριτζ το 1639. Ο συγγραφέας, θεολόγος και ιστορικός, επιχείρησε να παρουσιάσει για πρώτη φορά στη χώρα του την ιστορία των σταυροφοριών, του δυτικοευρωπαϊκού μεσαιωνικού κινήματος για ένοπλη «απελευθέρωση» των Αγίων Τόπων από τους μουσουλμάνους, θέτοντας έτσι τις βάσεις της σύγχρονης βρετανικής ιστοριογραφικής παράδοσης για τις σταυροφορίες («Crusader Studies»). Ο Φούλερ έγραψε σε μια εποχή που στην Αγγλία άνθιζε το ενδιαφέρον για την Ανατολή, ιδιαιτέρως για τα εδάφη που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, με την οποία το αγγλικό στέμμα διατηρούσε οικονομικές, διπλωματικές και πολιτιστικές επαφές μέσω της Αγγλικής Εταιρείας της Ανατολής («The Levant Company»).
Η σελίδα τίτλου είναι περίτεχνα διακοσμημένη με χαρακτικό του Ουίλιαμ Μάρσαλ (William Marshall). Κάτω από τον τίτλο, η Ευρώπη απεικονίζεται συμβολικά ως αγγλικανική εκκλησία, από την οποία πορεύεται πλήθος κόσμου με κατεύθυνση τους Αγίους Τόπους: πρώτος στη σειρά ο ερημίτης Πέτρος, ιεροκήρυκας της Α΄ Σταυροφορίας· ακολουθούν τρεις έφιπποι βασιλείς, πεζοί ιππότες, Λατίνοι επίσκοποι με μίτρες και ποιμαντικές ράβδους, μοναχοί, πλήθος πεζών πολεμιστών, μια έφιππη κυρία, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, ζητιάνοι και παράλυτοι. Μαγνητισμένοι από τον θρησκευτικό ζήλο, χιλιάδες άνθρωποι ταξιδεύουν ως ένοπλοι προσκυνητές για τον Πανάγιο Τάφο, φανταστική απεικόνιση του οποίου βλέπουμε στο κάτω μέρος της σελίδας.
Στο δεξί μέρος της σελίδας τίτλου κυριαρχεί μια μακάβρια εικόνα, σε πλήρη αντίθεση με την ένδοξη, ελπιδοφόρα και γεμάτη θρησκευτική θέρμη πομπή των σταυροφόρων στ’ αριστερά της σελίδας. Πρόκειται για ένα μακελειό ανθρώπων: άλλοι πέφτουν νεκροί από την πύρινη ρομφαία του Αγγέλου του Θανάτου, άλλοι σωριάζονται αιμόρφυτοι ή ετοιμάζονται να αποκεφαλιστούν από το κυρτό σπαθί ενός Τούρκου, άλλους τους κατατρέχει ο ίδιος ο Θάνατος με τα βέλη του. Ελάχιστοι γλιτώνουν για να επιστρέψουν στην Ευρώπη· μια επιγραφή στα λατινικά δηλώνει: «vestigia pauca retrorsum» («λίγοι γυρίζουν πίσω»), ενώ δυο πουγκιά, ένα γεμάτο στ’ αριστερά της Ευρώπης κι ένα άδειο στα δεξιά, παραπέμπουν στη θλιβερή και επώδυνη κατάληξη των προσπαθειών της δυτικοευρωπαϊκής Χριστιανοσύνης για κατάληψη των Αγίων Τόπων.
Ο Φούλερ φαίνεται να είχε συλλάβει την τραγική ειρωνία του σταυροφορικού εγχειρήματος. Στο τέλος, όσο υψηλός κι αν είναι ο σκοπός, ο πόλεμος είναι πόλεμος· όσοι γυρίζουν πίσω είναι πάντοτε λιγότεροι απ’ όσους ξεκινούν για πολεμήσουν. Τέσσερεις αιώνες μετά την έκδοση του έργου του Φούλερ, η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμη μάθει αυτή την τόσο καίρια διδαχή της Ιστορίας.
Η πρώτη έκδοση της «Ιστορίας του Ιερού Πολέμου» του Τόμας Φούλερ απόκειται στη Συλλογή Χειρογράφων και Παλαιτύπων του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου (Β-212).