Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Δρ. Χρυσοβαλάντης Κυριάκου,

Ιστορικός

Οι τέσσερις σελίδες του εύθραυστες και κιτρινισμένες. Γραφή ισπανική, τυπωμένη στην Μεδίνα ντελ Κάμπο το 1572. Αράδες πυκνές, αποτελούμενες από όρθιους γοτθικούς χαρακτήρες, φάλαγγες γραμμάτων στρογγυλεμένες αλλά και άκαμπτες, με υψωμένες κάπου κάπου τις κεραίες, σαν λόγχες πάνω από κεφάλια στρατιωτών. Την ίδια εποχή, ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες επέστρεφε στην στρατιωτική του υπηρεσία στις θάλασσες της Μεσογείου, μετά τον τραυματισμό του στη ναυμαχία της Ναυπάκτου τον Οκτώβριο του 1571. Δεν ξέρουμε αν ο μελλοντικός συγγραφέας του Δον Κιχώτη κράτησε στο δεξί του χέρι (το αριστερό αχρηστεύθηκε στη Ναύπακτο, στον πόλεμο κατά των Οθωμανών) μια παρόμοια φυλλάδα. Ας τον φανταστούμε, περήφανα ευθυτενή όπως ο λογοτεχνικός ήρωας του, να σηκώνει το χαρτί στο φως και να διαβάζει τις ειδήσεις, αφήνοντας το μυαλό του να καλπάσει σε μάχες και περιπέτειες.

Διαβάζουμε κι εμείς μαζί του. Τον Αύγουστο του 1571 ο οθωμανικός στρατός ολοκληρώνει την κατάκτηση της Κύπρου κι οι τουρκικές γαλέρες γεμίζουν από χριστιανούς αιχμαλώτους. Ο Θερβάντες κοιτά τη ξυλογραφία που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της πρώτης σελίδας του ενημερωτικού φυλλαδίου: ένα τρικάταρτο γαλιόνι μ’ ανοιχτά τα πανιά, φουσκωμένα από ούριο άνεμο, σκίζει τα νερά της Μεσογείου, ενώ ο Αρίωνας καθισμένος στη ράχη ενός δελφινιού, παίζει την κιθάρα του εξυμνώντας τον Απόλλωνα. Ο Θερβάντες μπορεί να αποκρυπτογραφήσει το άρρητο νόημα των εικόνων  ̶  ο Αρίων και το δελφίνι είναι σύμβολα του καλού, του φωτεινού, του πολιτισμένου κόσμου που μάχεται το σκοτάδι, τη βαρβαρότητα, την απανθρωπιά, την αδικία.

Συνεχίζουμε να διαβάζουμε μαζί με τον Θερβάντες. Σε μια από τις οθωμανικές γαλέρες που άφησαν πίσω τους την καπνισμένη Κύπρο το 1571, επέβαιναν δυο πρώην χριστιανοί, ένας Ισπανός και ένας Προβηγκιανός, που είχαν ασπαστεί το Ισλάμ και τώρα πολεμούσαν για τους Οθωμανούς. «Ας σκοτώσουμε τον Τούρκο καπετάνιο και τους Τούρκους στρατιώτες με τη βοήθεια των χριστιανών καταδίκων που κωπηλατούν», είπαν μεταξύ τους. «Μπορούμε να πάρουμε το καράβι και να επιστρέψουμε στην ελευθερία». Στις 24 Δεκεμβρίου του 1571, λίγες ώρες πριν τα Χριστούγεννα, οι δυο πρώην χριστιανοί απελευθέρωσαν τους χριστιανούς σκλάβους και, αφού σκότωσαν την τουρκική φρουρά, οδήγησαν το καράβι στη βενετοκρατούμενη Κρήτη. Σ’ αυτό το σημείο ο Θερβάντες σταματά να διαβάζει, διπλώνει τη φυλλάδα στα δυο και τη φυλάει στο χιτώνιό του. Από το κατάστρωμα της πολεμικής γαλέρας όπου στέκεται, ατενίζει μακριά τη θάλασσα και χαμογελά: του φαίνεται πως διακρίνει τον Αρίωνα ανεβασμένο στο δελφίνι.

Μπορεί ο Θερβάντες να μη διάβασε ποτέ στ’ αλήθεια το συγκεκριμένο ενημερωτικό φυλλάδιο. Όμως τα γεγονότα που περιγράφονται είναι πραγματικά κι ένα αντίγραφο της φυλλάδας (με το γαλιόνι και τον Αρίωνα στη ράχη του δελφινιού να κοσμούν την πρώτη σελίδα) απόκειται στη Συλλογή Χειρογράφων και Παλαιτύπων του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου, περιμένοντας τον αναγνώστη-επισκέπτη για να διηγηθεί τις δικές του, μακρινές ιστορίες.