Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου
Τα νυχτερινά ταξίδια ενός κουρσάρου
Χρυσοβαλάντης Κυριάκου,
Ιστορικός
Τη νύχτα η θάλασσα είναι σκοτεινή. Ο στρατιώτης, κουρασμένος από τον κάματο της μέρας, βυθίζει τις σκέψεις του στο υγρό σκοτάδι: αυτή είναι η ώρα για ανασυγκρότηση και περισυλλογή, η ώρα που καθορίζει την έκβαση της μάχης την επόμενη μέρα. Είναι η ώρα του ταξιδιού, ενός εσωτερικού ταξιδιού που διώχνει μακριά τον ύπνο. Η ώρα της επαγρύπνισης, της προετοιμασίας, του ακονίσματος των σπαθιών της σκέψης.
Το 1580, ο καπετάνιος Francesco Ferretti εξέδωσε στην Αγκώνα ένα μικρό βιβλίο με το όνομα Diporti Notturni, δηλαδή «Νυχτερινά Ταξίδια». Στις συλλογές του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου μπορεί κανείς να βρει τη δεύτερη έκδοση του έργου (Αγκώνα, 1604), με τίτλο Dialoghi Notturni, «Νυχτερινοί Διάλογοι». Και οι δύο εκδόσεις περιλαμβάνουν 28 χάρτες από τον χαράκτη Michel’ Angelo Marrelli (ένα Σιενέζο που, αν και ύποπτος για τον φόνο του Gerolamo Modanese στα 1577, κατάφερε, μόλις το επόμενο έτος, να γίνει μέλος της Ποντιφικής Ακαδημίας των Virtuosi al Pantheon στη Ρώμη).
Το βιβλίο του Ferretti είναι ένα isolario, μια συλλογή από ναυτικούς χάρτες των νησιών της Μεσογείου. Έχοντας κυκλοφορήσει σχεδόν δέκα χρόνια μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς και την ήττα του οθωμανικού στόλου από τον συνασπισμένο χριστιανικό στη Ναύπακτο (Λεπάντο), το isolario του Ferretti αντικατοπτρίζει τους σχεδιασμούς τον δυτικοευρωπαϊκών ναυτικών δυνάμεων για πολεμική διείσδυση στην Ανατολή ή και ανακατάληψη του τουρκοκρατούμενου ελληνικού χώρου. Οι χάρτες του Marrelli συνοδεύονται από κείμενα του Ferretti, υπό τη μορφή νυχτερινών διαλόγων μεταξύ του ίδιου του συγγραφέα και του Angelo Rigni. Οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από φιλοσοφικά ζητήματα, τη στρατιωτική ζωή, τη χωρογραφία, τη γεωγραφία και την κοσμογραφία· το βιβλίο συμπληρώνεται με χάρτες και σύντομη περιγραφή των νησιών της Μεσογείου.
Ο Ferretti, επαγγελματίας στρατιώτης και ναυτικός, ήταν μέλος του Τάγματος του Αγίου Στεφάνου, ενός σταυροφορικού σώματος με έδρα το Λιβόρνο, ιδρυμένου από τους Μεδίκους, τους μεγάλους δούκες της Τοσκάνης. Στόχος των Ιπποτών του Αγίου Στεφάνου ήταν η ανάσχεση των Οθωμανών κουρσάρων και η διείσδυση (μέσω επιδρομών και άλλων κουρσαρικών επιχειρήσεων) στα νερά της Ανατολικής Μεσογείου. Το 1607, τρία χρόνια μετά τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του Ferretti, οι Αγιοστεφανίτες Ιππότες προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν την Αμμόχωστο. Μας είναι άγνωστο αν ο Ferretti, ο οποίος στο βιβλίο του αναφέρει την Κύπρο ως «χριστιανικότατη χώρα» που τώρα πέρασε στον «αλαζονικότατο και άπιστο μεγάλο αφέντη των Τούρκων», πολέμησε τους Οθωμανούς στα τείχη της Αμμοχώστου.
Το isolario αφήνει στον αναγνώστη την αίσθηση μιας εποχής ταραγμένης και επικίνδυνης. Αφήνει, όμως, και κάτι άλλο: τον απόηχο της στιβαρής, μετρημένης και στωικής παρουσίας του καπετάνιου Ferretti, που -άγρυπνος στο κατάστρωμα της γαλέρας του- ταξιδεύει στις σκοτεινές θάλασσες της Μεσογείου, έχοντας εμάς, τους αναγνώστες, συνομιλητές του.