Αντώνιος άγιος, Κυθρέα
Το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου ήταν ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια της Κύπρου και υφίστατο ήδη στην επισκοπική περιφέρεια των Χύτρων (περιοχή Κυθρέας) κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών (7ος-10ος αιώνας). Το μοναστήρι θα πρέπει να καταστράφηκε ολοκληρωτικά αρκετά νωρίς, γιατί τούτο δεν αναφέρεται από κανένα συγγραφέα και σε κανένα έγγραφο της εποχής της Φραγκοκρατίας (1191 κ.ε.).
Βλέπε λήμματα: Αραβικές επιδρομές και Χύτροι
Η κυριότερη αναφορά για το μοναστήρι υπάρχει στο Βίο του αγίου Δημητριανού, επισκόπου Χύτρων:....,, ὂρος δέ τοῦτον ἡλίβατον ὑποδέχεται, ἐν ὧ μοναστήριον ὑπῆρχεν τοῦ μεγάλου φωστῆρος τῆς οἰκουμένης Ἀντωνίου, οὗ πολλῶν μέν ἐν τούτῳ ἀσκουμένων, διά τό λίαν τραχύ τοῦ τόπου καί ἀπαράκλητον, πάντων μέν ὃμως τελείων ἀνδρῶν καί ἐν μηδενί λειπομένων τῶν τῆς ἀρετής πλεονεκτημάτων...
Από το χωρίον τούτο του Βίου του αγίου Δημητριανού προκύπτει ότι το μοναστήρι πρέπει να βρισκόταν σε κάποια πολύ απότομη και ψηλή κορφή της οροσειράς του Πενταδάκτυλου, όπου το τοπίο ήταν λίαν τραχύ, κι εκεί υπηρετούσε μικρός αριθμός μοναχών. Το μοναστήρι θα πρέπει να βρισκόταν στην ακμή του την εποχή που έζησε ο άγιος Δημητριανός ο οποίος, όπως αναφέρεται, γεννήθηκε στην κωμόπολη Συκαί της επισκοπικής περιφέρειας Χύτρων «στην αρχή της βασιλείας του Θεοφίλου». Ο Θεόφιλος, Βυζαντινός αυτοκράτορας, βρισκόταν στο θρόνο από το 829 μέχρι το 842.
Ο άγιος Δημητριανός, σύμφωνα πάντα προς τον Βίο του, διατηρούσε στενές σχέσεις με τους μοναχούς του Αγίου Αντωνίου και με δική τους προτροπή ασπάστηκε κι ο ίδιος το μοναχικό σχήμα, αργότερα δε υπηρέτησε και ως ηγούμενος του μοναστηριού, μέχρι την άνοδό του στον θρόνο της επισκοπής Χύτρων περί το 885, διαδεχόμενος τον επίσκοπο Ευστάθιο.
Βλέπε λήμμα: Επισκοπές
Δεν υπάρχει καμιά πληροφορία για το ιστορικό ίδρυσης του μοναστηριού, ούτε και για το πότε και πώς καταστράφηκε. Ο ερευνητής Πέτρος Στυλιανού, που κατάγεται από την Κυθρέα, επεσήμανε απομεινάρια κάποιου κτίσματος στην τοποθεσία Φουρτουλίσια, μισό περίπου χιλιόμετρο πάνω από τον κεφαλόβρυσο της Κυθρέας, κι υποθέτει ότι εκεί υφίστατο το μοναστήρι. Περαιτέρω έρευνες δεν έγιναν, επειδή η περιοχή είναι από το 1974 κατεχόμενη από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια