Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο όρος «άυλη πολιτιστική κληρονομιά» αναφέρεται σε παραδόσεις ή ζωντανές εκφράσεις που έχουν κληροδοτηθεί από τους προγόνους μας, όπως προφορικές παραδόσεις, παραστατικές τέχνες, κοινωνικές πρακτικές, γιορτές και τελετές, γνώσεις και πρακτικές που σχετίζονται με τη φύση και το σύμπαν ή γνώσεις και τεχνικές για δημιουργία χειροποίητων κατασκευών.

Η προστασία της άυλης κληρονομιάς αποτελεί σημαντικό παράγοντα διατήρησης της πολιτιστικής ποικιλομορφίας μπροστά στην τάση ομογενοποίησης που προκύπτει από την παγκοσμιοποίηση. Η κατανόηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς διαφορετικών κοινοτήτων ενισχύει το διαπολιτισμικό διάλογο και ενθαρρύνει τον αμοιβαίο σεβασμό για διαφορετικούς τρόπους ζωής, ενώ παράλληλα εμπλουτίζει τη γνώση και τα προσόντα που μεταβιβάζονται μέσω του πολιτισμού από τη μια γενιά στην άλλη. Η διατήρηση της άυλης κληρονομιάς είναι πιο δυσχερής από τη διατήρηση φυσικών/απτών αντικειμένων.

Στοιχείο Άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να είναι κάτι: Παραδοσιακό, σύγχρονο και ζωντανό: άυλη πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι «νεκρές» παραδόσεις του παρελθόντος αλλά αποτελείται από πρακτικές που είναι ζωντανές μέχρι σήμερα.

Συμπεριληπτικό: ενδέχεται να μοιραζόμαστε εκφράσεις πολιτιστικής κληρονομιάς οι οποίες παρουσιάζουν στοιχεία παρόμοια με παραδόσεις ή πρακτικές άλλων λαών. Είτε προέρχονται από το γειτονικό χωριό, από μια πόλη ή την άλλη άκρη του κόσμου, είτε έχουν αφομοιωθεί από μια ομάδα ανθρώπων που έχουν μεταναστεύσει σε άλλη περιοχή, όλα συναποτελούν την άυλη πολιτιστική κληρονομιά: έχουν περάσει από τη μια γενιά στην άλλη, συμβάλλουν στη διαμόρφωση ταυτότητας, αποτελούν συνεκτικά στοιχεία του παρόντος με το παρελθόν και το μέλλον και βοηθούν τα άτομα να αισθάνονται μέλη μιας ευρύτερης ομάδας.

Αντιπροσωπευτικό: η άυλη πολιτιστική κληρονομιά δεν αξιολογείται μονομερώς, σαν απλό πολιτιστικό αγαθό, που, συγκριτικά θεωρημένο, διακρίνεται για την αποκλειστικότητά του ή την εξαιρετική του αξία. Διακρίνεται κυρίως για τη θέση που κατέχει στις κοινότητες στις οποίες εντοπίζεται και εξαρτάται από τα άτομα που κατέχουν τη γνώση για τις παραδόσεις, τα προσόντα και τα έθιμα και μπορούν να τα μεταβιβάζουν στα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας, από γενιά σε γενιά, ή σε άλλες κοινότητες.

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να είναι κληρονομιά μόνο όταν αναγνωρίζεται ως τέτοια από τις κοινότητες, τις ομάδες ή τα άτομα που τη δημιουργούν, τη διατηρούν και τη μεταβιβάζουν - χωρίς την αναγνώρισή τους κανείς άλλος δεν μπορεί να αποφασίσει κατά πόσον μια πρακτική αποτελεί κομμάτι της δικής τους κληρονομιάς.

Ο Εθνικός Κατάλογος επικαιροποιείται σε ετήσια βάση, με την εγγραφή νέων στοιχείων και την προσθήκη και άλλων ενδιαφερόμενων κοινοτήτων ή φορέων σε υφιστάμενες εγγραφές.  Επιπρόσθετα, κάθε πέντε χρόνια επαναξιολογείται το καθεστώς βιωσιμότητας και τα μέτρα προστασίας που λαμβάνονται για τη διαφύλαξη των στοιχείων που είναι εγγεγραμμένα στον Εθνικό Κατάλογο.

Διαδικασία Εγγραφής

Η Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO δέχεται κάθε χρόνο αιτήσεις από δήμους, κοινότητες, Συνδέσμους, Μουσεία, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και άλλους φορείς, για την εγγραφή στοιχείων στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου. Κατόπιν εξέτασης των αιτήσεων από Ειδική Επιτροπή, τα στοιχεία που πληρούν τα κριτήρια προστίθενται στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και ορισμένα από αυτά ενδέχεται να προωθηθούν για εγγραφή στον παγκόσμιο Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO,  όπως ήδη έχει γίνει με το «λευκαρίτικο κέντημα», τα «τσιαττιστά» και τη «Μεσογειακή Διατροφή».

Κατάλογος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς 

Λευκαρίτικο Κέντημα, Τσιαττιστά, Μεσογειακή Διατροφή, Δαντέλα "πιπίλλα", Δαντέλες "βενίς" ή "πιττωτές" και αθηενίτικη ολόπλουμη δαντέλα, Η τεχνη της καλαθοπλεκτικής / ψαθοπλεκτικής, Το καπουθκιώτικο ψαθί, Η τέχνη της ξερολιθιάς, Αρκατένα κουλούρια, Το Καρναβάλι της Λεμεσού, Η πανήγυρη του Κατακλυσμού, Θέατρο Σκιών – Καραγκιόζης, Έθιμα του παραδοσιακού κυπριακού γάμου, "Φυθκιώτικα" - Κεντήματα του αργαλειού της Φύτης, Δαντέλα "φερβολιτές", Παραδοσιακή αγγειοπλαστική κόκκινου πηλού, Εφυαλωμένη κεραμική της Λαπήθου, Λαπηθιώτικα μαχαίρια – τσιακκούθκια, Πασχαλινά Παραδοσιακά Παιχνίδια, Κυπριακοί Παραδοσιακοί Χοροί, Ψαλτική Τέχνη (Βυζαντινή μουσική), Θρησκευτικά πανηγύρια, Η παράδοση της αρτοποιίας στην Αθηένου, Κοιλανιώτικα γλυτζιστά, Ζυμωτός ππαλουζές, Πολτός σταφυλιού, Κυπριακή χαρουπιά: παραδοσιακές τεχνικές καλλιέργειας, συγκομιδής, επεξεργασίας, Λαϊκά παραμύθια της Κύπρου, Πασχαλινά έθιμα.

Η Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO με απόφαση της στις 7 Φεβρουαρίου 2020 εμπλούτισε τον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς με έξι νέες εγγραφές και μιας επιπλεόν υφιστάμενης εγγραφής, σύμφωνα με απόφαση της Ειδικής Επιτροπής για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, η οποία εξέτασε τις αιτήσεις που υποβλήθηκαν  για το 2019 από ενδιαφερόμενους φορείς και κοινότητες.

Οι έξι νέες εγγραφές είναι οι παρακάτω: α) Κυπριακές Φωνές, οι οποίες κατανέμονται σε ολόκληρη την Κύπρο (αγροτικές και αστικές περιοχές), αλλά και στις κυπριακές παροικίες της διασποράς στην Ευρώπη, Αμερική, Αφρική και Αυστραλία. β) Ελιά: καλλιέργεια, παράγωγα, χρήσεις,  γ) στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά συμπεριλήφθηκε και ο γαλακτοκομικός πολιτισμός της Κύπρου (παραδοσιακές πρακτικές, τεχνικές παρασκευής και εθιμική ζωή). δ) Παραδοσιακό οφτό κλέφτικο της Κύπρου. στ) Μαξίλλες Λυσού. ζ) Παραδοσιακά αρτοσκευάσματα και ζυμώματα Ριζοκαρπάσου: τρόποι παρασκευής και εθιμική ζωή και η υφιστάμενη εγγραφή, Πασχαλινά έθιμα.

Η Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO και οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας ανακοίνωσαν στις 2 Απριλίου 2021 ότι ο Εθνικός Κατάλογος Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς εμπλουτίστηκε με 9 νέες εγγραφές, σύμφωνα με απόφαση της Ειδικής Επιτροπής για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομία, η οποία εξέτασε τις αιτήσεις που υποβλήθηκαν το 2020 από ενδιαφερόμενους φορείς και κοινότητες: Κουμανδαρία και αμπελοοινικές παραδόσεις των Κουμανταροχωριών, Παραδοσιακή διατροφή και εθιμικές πρακτικές στην κοινότητα Ριζοκαρπάσου, Καηκανάς στην κοινότητα Κοιλανίου, Τσιπόπιτα στην κοινότητα Λευκονοίκου και τα γύρω χωριά της Μεσαορίας, Γύψου, Περιστερωνοπηγή, Μηλιά, Γνώσεις και πρακτικές που σχετίζονται με τη καλλιέργεια, τις χρήσεις και τα παράγωγα των σπόρων των ντόπιων παραδοσιακών ποικιλιών της Κύπρου, «Μαιευτική πρακτική και επιστήμη», Λευκονοικιάτικα υφαντά, Βυζαντινή, μεταβυζαντινή και νεότερη αγιογραφία (φορητές εικόνες, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά και μικρογραφίες-χαρακτικά), «Κατασκευή σκαφών (γουρνών) για ζύμωμα ψωμιού στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς».

Επιπλέον, στην υφιστάμενη εγγραφή «Παραδοσιακό οφτό κλέφτικο της Κύπρου» προστέθηκε το «Παραδοσιακό οφτό κλέφτικο στην κοινότητα Λευκονοίκου», μετά από αίτηση του Δήμου Λευκονοίκου. Στην υφιστάμενη εγγραφή των «Κυπριακών παραδοσιακών χορών» προστέθηκαν, μετά από αίτησή τους, το «Πολιτιστικό Εργαστήρι Αγ. Ομολογητών» και ο Πολιτιστικός και Χορευτικός Όμιλος Λεμεσού «Διόνυσος».

Πηγή:

• Εθνικός Κατάλογος Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς