Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η τυπογραφία είναι η οπτικοποίηση του προφορικού λόγου, που προέκυψε μέσα από την ανάγκη επικοινωνίας των ανθρώπων. H  ιστορία της τυπογραφίας αρχίζει από την εποχή της Μεσοποταμίας, όπου στην Αίγυπτο το 3100 π.Χ. εμφανίστηκε η Ιερογλυφική γραφή, δηλαδή σύμβολα που αντιστοιχούσαν σ’ ένα ή περισσότερα γράμματα. Το 1799 ανακαλύφθηκε στο Δέλτα του Νείλου, η «Στήλη της Ροζέτας», μια πέτρινη πλάκα από γρανοδιορίτη που χρονολογείται στον 2ο αιώνα π.Χ. και φέρει μια εγχάρακτη επιγραφή σε δύο γλώσσες (αιγυπτιακή και ελληνική) και τρία συστήματα γραφής (ιερογλυφικά, δημώδη αιγυπτιακή, ελληνική). Η χρήση και των τριών γλωσσών στο κείμενο επέτρεψαν στην αποκρυπτογράφηση της Ιερογλυφικής γραφής. Αντίστοιχα η πρώτη γραφή στην Κύπρο ήταν η Κυπρομινωική και έφτασε στην εποχή του Χαλκού, αν και αργότερα είχε φτάσει η κυπροσυλλαβική γραφή που ήταν σταθμός για την ιστορία του τόπου μας. Το ελληνικό αλφάβητο το εφεύραν οι Έλληνες το 800π.Χ. με κεφαλαία γράμματα. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα βιβλία γράφονταν στο χέρι από μοναχούς μέχρι οι κινέζοι να εφεύρουν το χαρτί που ήταν η τελειότερη επιφάνεια για εκτύπωση, και ο Ιωάννης ο Γουτεμβέργιος να εφεύρει την τυπογραφική μηχανή, και να εκτυπώσει το πρώτο βιβλίο, το οποίο ήταν η λατινική Βίβλος στις 22 Φεβρουαρίου 1455. Τυπώθηκε στο Μάιντς της σημερινής Γερμανίας σε περίπου 180 αντίτυπα. 

Το πρώτο Ελληνικό βιβλίο τυπώθηκε στο Μιλάνο το 1476 , καθώς η πρώτη απόπειρα σε ελληνικό τυπογραφείο έγινε στην Κρήτη 10 χρόνια αργότερα και στην Κύπρο 402 χρόνια αργότερα, με την άφιξη των Άγγλων. Μέσα σε όλη αυτή την περίοδο η Κύπρος, βρίσκεται  στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, πράγμα το οποίο δεν ήταν και δυνατό να υπάρχει η ελευθερία έκφρασης. Όμως, παρ’ όλες αυτές τις δυσκολίες, στην Κύπρο κυκλοφόρησαν χειρόγραφες εφημερίδες αφού δεν υπήρχε μέχρι τότε τυπογραφείο στο νησί μας.

«Η ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ»

Της ίδρυσης της Κυπριακής Τυπογραφίας στην Κύπρο προηγήθηκε η λειτουργία του νησιού ως κέντρου αντιγραφής παραγωγής και διακόσμησης βιβλίων και εγγράφων στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά την Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδο διασώζεται στο Βίο του Αγίου Επιφανίου η πληροφορία πως στην Αρχαία Σαλαμίνα αντιγράφονταν λειτουργικά κυρίως βιβλία. Ο ίδιος ο Άγιος Επιφάνιος υπήρξε δραστήριος συγγραφέας. Οι συνεχιστές του έργου του, μετά θάνατον, αντέγραφαν τα έργα του διασώζοντάς τα για τις επόμενες γενιές. Στους δύο τελευταίους αιώνες της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου, κατά τον 6^ο και 7^ο αυξήθηκε σημαντικά η συγγραφική δραστηριότητα των Κυπρίων. Λόγου χάρη, ο επίσκοπος Πάφου Θεόδωρος συνέγραψε τον Βίο του Αγίου Σπυρίδωνα, Επισκόπου Τριμυθούντος και ο Ιωάννης Ελεήμων συνέγραψε τον Βίο του Αγίου Τύχωνα επίσκοπου Αμαθούντος. Ο πιο γνωστός συγγραφέας της περιόδου υπήρξε ο Λεόντιος, Επίσκοπος Νεαπόλεως. Στην ίδια περίοδο απαντάται και ο Γεώργιος ο Κύπριος. Μεσολαβεί η περίοδος των αραβικών επιδρομών ανακάμπτοντας την αναπτυξιακή πορεία της συγγραφής κυπριολογικών βιβλίων.

Ο 10^ος-12^ος αιώνας στην Κύπρο είναι άρρηκτα συνυφασμένος με την ίδρυση μεγάλων μοναστηριακών κέντρων στο νησί. Τα μεγαλύτερα μοναστήρια της Κύπρου διέθεταν βιβλιοθήκες και εργαστήρια βιβλιοδεσίας λόγω της σημασίας τους στη μοναστηριακή ζωή των Κυπρίων μοναχών και ιερωμένων. Σε πολλές μονές υπήρχαν κέντρα αντιγραφής, διακόσμησης και κατασκευής κυπριακών βιβλίων. Ένα είδος δηλαδή τυπογραφείων πολύ πριν την ανακάλυψη της τυπογραφίας στην Ευρώπη και της εισαγωγής της στην Κύπρο.

Κατά τον 12^ο αιώνα η παραγωγή βιβλίων στην Κύπρο γνώρισε ταχεία ανάπτυξη. Ανάμεσα στους Κυπρίους βιβλιογράφους ξεχωρίζει ο Κλήμης, μετέπειτα Ηγούμενος της Μονής Ιερέων στην Πάφο, ο Μανουήλ Αγιοστεφανίτης, ο Βασίλειος «ταβουλλάριος» και φυσικά ο Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος ένας από τους πιο παραγωγικούς συγγραφείς και βιβλιογράφους της μεσαιωνικής Κύπρου. Στην εγκλείστρα ο Άγιος Νεόφυτος οργάνωσε το γνωστότερο για την εποχή του σκριπτόριο, δηλαδή κέντρο παραγωγής και αντιγραφής βιβλίων, ένα πρόγονο δηλαδή του σημερινού τυπογραφείου, όπου τα βιβλία αντί με μηχανές παράγονταν με τα χέρια.

Η έλευση των Φράγκων βασιλιάδων στην Κύπρο δεν υποσκάπτει την άνθηση των μοναστηριακών σκριπτορίων. Ιδιαίτερα κατά τον 14^ο αιώνα εμφανίζονται αρκετοί ταλαντούχοι αντιγραφείς κυπριακών βιβλίων όπως λόγου χάρη ο Ρωμανός ο Αναγνώστης και Δημήτριος Ρωμανίτης, οι οποίοι ωστόσο δεν ήταν κυπριακής καταγωγής. Γνωστοί Κύπριοι αντιγραφείς βιβλίων και εγγράφων στην υπό αναφορά περίοδο ήταν οι Θεόδουλος Φιλαγρής, Κωνσταντίνος Αναγνώστης, Γεώργιος Λαπίθης κ.α.

Κατά τον 15^ο και 16^ο αιώνα, την Ενετική δηλαδή περίοδο, η «Χειρόγραφη Τυπογραφία» στην Κύπρο γνωρίζει μεγάλη άνοδο. Γνωστός αντιγραφέας του 15^ου αιώνα ήταν ο Συμεών Ξενίκας. Λόγω των στενών δεσμών με την Ιταλία πολλοί Κύπριοι φοίτησαν στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Ξεχωρίζουν οι Ιάσωνας Δενόρες και Ιερώνυμος Τραγουδιστής.

Κατά την Οθωμανική Περίοδο, μολονότι είχε ήδη ανακαλυφθεί η τυπογραφία, στην Κύπρο συνεχίστηκε αν και με σημαντική ύφεση η παραγωγή χειρογράφων, ιδιαίτερα κατά τον 17^ο και 18^ο αιώνα. Η Ιερά Μονή Κύκκου κατείχε διαχρονικά την πιο σημαντική θέση στην παραγωγή χειρογράφων και δημιούργησε στη συνέχεια τις προυποθέσεις για την ίδρυση της Κυπριακής Τυπογραφίας. Η Ιερά Μονή Κύκκου λόγω των στενών επαφών της με την Ελληνική Αδελφότητα της Βενετίας ανέπτυξε τις πρώτες εκδοτικές δραστηριοτήτων στο νησί με την παραγγελία έντυπων εκδόσεων για λογαριασμό της.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Η Κυπριακή Τυπογραφία εμφανίζεται στο νησί την ίδια περίοδο με την Αγγλική Κατοχή, το 1878. Αναπτύχθηκε στην πόλη της Λάρνακας η οποία κατά τον 19^ο αιώνα πρωταγωνιστούσε στον οικονομικό, πνευματικό και διπλωματικό βίο του νησιού. Ιδρυτής της Κυπριακής Τυπογραφίας στην Κύπρο είναι ο Θεόδουλος Φ. Κωνσταντινίδης. Η ίδρυση του πρώτου τυπογραφείου στην Κύπρο έγινε με τη βοήθεια ομογενών της Ελληνικής Κοινότητας του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας: του Σάββα Πασιά, Αλεξάνδρου Καρατζά, Θεμιστοκλή Θεοχαρίδη και Δημήτριου Γεωργιάδη. Το Τυπογραφείο του Κωνσταντινίδη ήταν το πρώτο νεοσύστατο κυπριακό τυπογραφείο και η ίδρυσή του συνέπεσε με τη δημιουργία του κυβερνητικού τυπογραφείου το οποίο υπαγόταν στην Αγγλική κυβέρνηση.

Ο Κωνσταντινίδης έφθασε στην Κύπρο το 1878, ίδρυσε το τυπογραφείο και τον Σεμπτέβριο ξεκίνησε τη λειτουργία του στη Λάρνακα με μια μεταχειρισμένη τυπογραφική μηχανή η οποία αγοράστηκε με εισφορές της Κυπριακής Αδελφότητας του Καΐρου. Ο Κωνσταντινίδης εξέδωσε την πρώτη Κυπριακή εφημερίδα με τίτλο Κύπρος/Cyprus το πρώτο φύλλο της οποίας κυκλοφόρησε στις 29 Αυγούστου το 1878. Το Τυπογραφείο βρισκόταν στην οδό Τυπογραφείου. Λίγο μετά τη λειτουργία του παρουσιάστηκαν οικονομικά προβλήματα για αυτό ενοικίαζε το τυπογραφείο του στον Άγγλο Palmer. Στη συνέχεια το τυπογραφείο κατασχέθηκε από την Αγγλική Εμπορική Εταιρεία Henry S. King  & Son που εμφανίστηκε ως χρηματοδότης και εκδότης της εφημερίδας Κύπρος/Cyprus. Το 1879 ο Κωνσταντινίδης ίδρυσε νέα εφημερίδα με τίτλο Νέον Κίτιον η οποία για πολλά χρόνια υπήρξε το εκφραστικό όργανο των Κυπρίων.

Οι εφημερίδες της Αγγλοκρατίας διαδραμάτισαν τότε σημαντικό ρόλο στην προβολή εθνικών προβλημάτων για αυτό και οι εκδότες-τυπογράφοι της περιόδου ονόμασαν τις εφημερίδες τους με χαρακτιριστικές ονομασίες ώστε να είναι εμφανείς οι στόχοι της εκάστοτε εφημερίδας.

ΠΗΓΗ: Γιακόβλεβιτς, Α. (2006) Ιστορική ανασκόπηση της Τυπογραφίας στην Κύπρο. Από τη χειρόγραφη παράδοση μέχρι τη μηχανοποιημένη παραγωγή. Λευκωσία.

Εκδόσεις

«Το χρονικό της κυπριακής τυπογραφίας 1878-1978», Ανδρέα Κλ. Σοφοκλέους, Λευκωσία, 2018