Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τούρκος πολιτικός, υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας σε μια περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη για το Κυπριακό ζήτημα, από το 1963 κ.ε.

Τα τέλη του 1963 εκδηλώθηκε στην Κύπρο η ένοπλη ανταρσία των Τουρκοκυπρίων και στη συνέχεια η αποχώρηση και μη συνεργασία τους στην κρατική μηχανή, ύστερα από τον εξαναγκασμό όλων των Τουρκοκυπρίων δημοσίων υπαλλήλων και βουλευτών από την εξτρεμιστική τους ηγεσία να μη συνεργάζονται με τους Ελληνοκυπρίους. Η σκληρή γραμμή έναντι των Ελληνοκυπρίων που ακολούθησε η εξτρεμιστική ομάδα των Τουρκοκυπρίων υπό τον Ραούφ Ντενκτάς, επεκράτησε. Η πολιτική του Ντενκτάς δεν ήταν της απολύτου επιδοκιμασίας της Άγκυρας ως τα μέσα του 1963, όταν του τουρκικού υπουργείου των Εξωτερικών ηγείτο ο Φατίν Ζορλού και λίγο πιο ύστερα ο Σελίμ Σαρπέρ, με τους οποίους ταυτιζόταν και ο πρώτος πρεσβευτής της Τουρκίας στην Κύπρο (από το 1960 μέχρι το 1964) Εμίν Ντιρβανά.

Με την ανάληψη του υπουργείου των Εξωτερικών της Τουρκίας από τον Φεριντούν Ερκίν το 1963, χαράχθηκε στην Άγκυρα νέα σκληρή γραμμή και ακολουθήθηκε το ίδιο σκληρή πολιτική έναντι των εξελίξεων στην Κύπρο, με αρχιτέκτονα τον νέο υπουργό των Εξωτερικών της Τουρκίας. Η γραμμή αυτή του Ερκίν έδωσε πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα στον εξτρεμιστικό παράγοντα της τουρκοκυπριακής μειονότητας. Σύντομα το αποτέλεσμα ήταν να παραμεριστούν και να εξουδετερωθούν με διάφορους τρόπους (και με τρομοκρατία που περιελάμβανε και δολοφονίες) τα δραστήρια μετριοπαθή στοιχεία των Τουρκοκυπρίων και να επικρατήσουν οριστικά οι εξτρεμιστές της ομάδας Ραούφ Ντενκτάς.

Αποτέλεσμα της νέας πολιτικής της Τουρκίας, ήταν η εκδήλωση ζωηρής διαφωνίας και τελικά η παραίτηση του πρεσβευτή Εμίν Ντιρβανά. Ο Ντιρβανά ήταν μετριοπαθής και πεπειραμένος διπλωμάτης κι είχε συντελέσει στο ν' αμβλυνθούν αρκετά από τα προβλήματα των πρώτων ημερών της σύστασης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τον Μάιο του 1964 κατηγορήθηκε από τον Ντενκτάς ότι είχε αγνοήσει τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων. Απαντώντας δημόσια ο Ντιρβανά, είπε μεταξύ άλλων ότι ο Ντενκτάς ήξερε μόνο να τρώγεται με τους Ελληνοκυπρίους, πολλές φορές άσκοπα, και ότι με τη δική του νοοτροπία δεν ήταν δυνατή η προκοπή της τουρκικής κοινότητας (εφημερίδα Μιλλιέτ, 13.5.1964). Με την νέα ωστόσο γραμμή του Ερκίν, στην Κύπρο η νοοτροπία του Ντενκτάς επεβλήθη επί των Τουρκοκυπρίων και το Κυπριακό όχι μόνο εντάθηκε περισσότερο, αλλά και περιπλέχθηκε.

Τον Νοέμβριο του 1963, με την ενθάρρυνση και των Βρετανών, ο πρόεδρος Μακάριος υπέβαλε τις γνωστές από δεκατρία σημεία* προτάσεις του για τροποποίηση του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ελπίζοντας σε διαπραγμάτευση με τους Τούρκους. Η Άγκυρα, ενώ απαγόρευσε στον Κύπριο αντιπρόεδρο Κουτσιούκ να εκφράσει, έστω, απόψεις, όχι μόνο απέρριψε τις προτάσεις αλλά διατύπωσε και σαφείς απειλές για στρατιωτική δράση στην Κύπρο. Η συνάντηση στις 19 Δεκεμβρίου 1963 στο Παρίσι των υπουργών Εξωτερικών Κύπρου, Ελλάδας και Τουρκίας (Σπ. Κυπριανού, Σοφ. Βενιζέλου και Φ. Ερκίν) που ήταν συμβιβαστική προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου, δεν είχε θετικά αποτελέσματα γιατί ο Ερκίν παρουσιάστηκε εντελώς αδιάλλακτος. Την επόμενη νύχτα (20 προς 21 Δεκεμβρίου 1963) εκδηλώθηκε στην Κύπρο η κρίση. Ο αντίκτυπος ήταν διεθνής. Η προειδοποίηση του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Κρουστσιώφ προς την Τουρκία ότι τυχόν στρατιωτική δράση της στην Κύπρο δεν θ' αντιμετωπιστεί με αδράνεια από τη χώρα του, θορύβησε την κυβέρνηση του Ισμέτ Ινονού. Η παρέμβαση, εξάλλου, προς την πλευρά της Άγκυρας του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Λύντον Τζόνσον, ήταν αποφασιστικής σημασίας.

Στις 15 Ιανουαρίου 1964 άρχισε στο Λονδίνο πενταμερής* διάσκεψη για συζήτηση του Κυπριακού από τα ενδιαφερόμενα μέρη (Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Ελλάδα, Τουρκία και Αγγλία). Στη διάσκεψη αυτή ο Ερκίν εκπροσώπησε τη χώρα του. Ό,τι προτάθηκε (από τους Τούρκους και τους Άγγλους), εκρίθη ως απαράδεκτο γιατί προνοούσε τον γεωγραφικό διαχωρισμό της Κύπρου που θα οδηγούσε στη διχοτόμηση. Η διάσκεψη έληξε άδοξα στις 10 Φεβρουαρίου 1964 και η Κύπρος εστράφη προς τα Ηνωμένα Έθνη.

Η περαιτέρω δραστηριότητα του Ερκίν περιελάμβανε κυρίως την ανάπτυξη διεθνών δραστηριοτήτων για την προώθηση των επί του Κυπριακού απόψεων της κυβέρνησής του. Ο βομβαρδισμός τμημάτων κυπριακού εδάφους από τουρκικά αεροπλάνα τον Αύγουστο του 1964, αποτελούσε υπογράμμιση της νέας σκληρής γραμμής που είχε εγκαινιάσει η Τουρκία.