Πετρίτης
Τα γεράκια είναι αρπακτικά ημερόβια πουλιά της οικογένειας των Ιερακιδών (Falconidae) (γνήσια γεράκια) και του γένους Ιέραξ (Falco). Σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντούμε περισσότερα από σαράντα διαφορετικά είδη γερακιών, εκτός της Ανταρκτικής. Διακρίνονται για τις οξύτατές τους αισθήσεις, όπως την ακοή και ειδικά την όραση, το απίστευτα γρήγορο και ευέλικτο πέταγμά τους, την ταχύτητα των αντανακλαστικών τους και για τα ισχυρά δολοφονικά τους ράμφη και νύχια που κόβουν τη σάρκα σαν λεπίδες.
Είναι αποκλειστικά σαρκοφάγα πουλιά και τρέφονται με μεγαλόσωμα έντομα, μικρά θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά και πουλιά.
Πολλά είδη γερακιών συνηθίζουν να αιωρούνται στον αέρα για να εντοπίσουν τα θηράματά τους. Τα γεράκια είναι, γενικώς, μικρού έως μεσαίου μεγέθους και στα περισσότερα είδη γερακιών εμφανίζεται φυλετικός διμορφισμός, με τα θηλυκά να είναι σχεδόν πάντοτε μεγαλύτερα.
Στην Κύπρο απαντούν οκτώ είδη γερακιών, που στην πλειονότητά τους είναι αποδημητικά και τα συναντούμε κατά την αποδημία των πουλιών που λαμβάνει χώρα το φθινόπωρο και την άνοιξη. Ένα από αυτά τα αρπαχτικά πουλιά αποτελεί και το πιο γρήγορο πουλί αλλά και οργανισμό στον πλανήτη στις κάθετες εφορμήσεις και είναι ο Πετρίτης. Οι Πετρίτες κυνηγούν με κάθετες εφορμήσεις μέσης ωριαίας ταχύτητας 200-250 χιλιομέτρων, ενώ έχουν καταγραφεί και ταχύτητες που πλησιάζουν περίπου τα 400 χιλιόμετρα.
Σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντούμε 18 υποείδη του είδους αυτού. Στην Κύπρο συναντούμε το υποείδος με το κοινό και επιστημονικό όνομα Πετρίτης ή Τζάνος ή Ιέραξ ο μεταναστευτικός –Peregrine falcon– Falco peregrinus brookei (Sharpe, 1873), ο οποίος φωλιάζει στον τόπο μας. Τον συναντούμε από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι της ψηλότερες κορυφές του Τροόδους. Μένει μόνιμα στον τόπο μας και φωλιάζει σε απότομους γκρεμούς, αλλά υπάρχει ανάμειξη των μόνιμων πληθυσμών του με μεταναστευτικά άτομα που έρχονται από τις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες κατά την εποχή της αποδημίας. Είναι το μεγαλύτερο και ισχυρότερο είδος γερακιού που συναντούμε στην Κύπρο και μπορεί να πιάσει θηράματα αρκετά μεγαλύτερα και βαρύτερα από αυτό, όπως πάπιες και άλλα μεγαλόσωμα υδρόβια πουλιά. Τα άλλα πουλιά αποτελούν την κύρια τροφή του Πετρίτη, με αγαπημένο του θήραμα τα περιστέρια, ενώ πιο σπάνια τρέφεται με μικρά θηλαστικά, ερπετά, αμφίβια και μεγαλόσωμα έντομα. Περισσότερα από 2.000 είδη πουλιών αποτελούν θηράματα για τον Πετρίτη, δηλαδή το 1/5 των ειδών των πουλιών που συναντούμε στον πλανήτη μας. Όταν πιάσει ένα θήραμα το κρατά στα νύχια του και το μεταφέρει σε κατάλληλο σημείο για να το φάει. Εάν το θήραμά του είναι αρκετά βαρύ και δεν μπορεί να το μεταφέρει, το αφήνει να πέσει στο έδαφος και το τρώει επιτόπου.
Οι Πετρίτες δεν χρησιμοποιούν υλικά για κατασκευή φωλιάς, γεννούν από τρία μέχρι πέντε αβγά και τη φροντίδα του μεγαλώματος των νεοσσών αναλαμβάνουν και οι δύο γονείς. Φωλιάζουν σε απόκρημνες περιοχές, σε φωλιές άλλων πουλιών, συνήθως κορακοειδών και άλλων αρπακτικών, σε φυσικά κοιλώματα και τρύπες σε όχθες. Οι Πετρίτες τα τελευταία χρόνια σε άλλες χώρες φωλιάζουν σε πολυκατοικίες, σε καμπαναριά και άλλα ψηλά κτήρια με κύριά τους θηράματα τα περιστέρια των πόλεων.Τα αβγά επωάζονται για 29 -33 ημέρες, κυρίως από το θηλυκό, με το αρσενικό να βοηθά, επίσης, στην επώαση των αβγών κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά μόνο το θηλυκό τα επωάζει τη νύχτα.
Οι νεοσσοί είναι φωλεόφιλοι και τρέφονται για τις πρώτες 14 ημέρες από το θηλυκό στη φωλιά, αλλά αργότερα τα αφήνει συχνότερα προς αναζήτηση τροφής, που φθάνει σε ακτίνα μέχρι και 19-24 χιλιόμετρα από τη φωλιά. Φτερώνονται στις 18 ημέρες και εκτελούν τις πρώτες πτήσεις τους στις 35-42 ημέρες, αλλά εξακολουθούν να εξαρτώνται από τους γονείς τους για 2 μήνες ακόμη μέχρι να τα μάθουν την κυνηγετική τους τέχνη.
Έχω παρακολουθήσει αμέτρητες ώρες Πετρίτες (στους γκρεμούς της Ζαπάλο και στους γκρεμούς του χωριού Επισκοπή Πάφου, οι οποίοι ονομάζονται και Μετέωρα της Κύπρου) να φέρνουν τροφή στους νεοσσούς τους και πραγματικά το θέαμα είναι πολύ εντυπωσιακό, καθώς βλέπεις το πουλί αυτό να πετά κρατώντας στα νύχια του ένα μεγάλο θήραμα και να το μεταφέρει στη φωλιά του. Εάν οι νεοσσοί είναι πολύ μικροί για να μπορούν να φάνε το θήραμα οι γονείς το κόβουν σε μικρά κομματάκια και τους ταΐζουν με τη σειρά. Εάν οι νεοσσοί είναι μεγάλοι και μπορούν να φάνε μόνοι τους, τότε οι γονείς αφήνουν το θήραμα στη φωλιά και επιστρέφουν ξανά στο κυνήγι. Αρκετές φορές, πριν ο γονιός πάρει το θήραμα στη φωλιά πραγματοποιεί ακροβατικά με το ταίρι του αφήνοντας το θήραμα να πέσει στο κενό, ενώ ο άλλος το πιάνει στον αέρα με απίστευτη ταχύτητα και το παίρνει στους νεοσσούς που παρακολουθούν και ξεσηκώνουν τον τόπο από τις φωνές τους.
Εκπαιδεύονταν από τον άνθρωπο για το κυνήγι
Εκτός από την Κύπρο το υποείδος αυτό το συναντούμε και σε άλλες χώρες της μεσογειακής λεκάνης (Ν. Γαλλία, Ιβηρική, Β.Δ. Αφρική, ηπειρωτική Ιταλία, δαλματικές ακτές, Ν. Βαλκάνια και Ελλάδα), ανατολικά προς Κριμαία, Μικρά Ασία και Β Ιράν.
Ο Πετρίτης εξημερωνόταν και εκπαιδεύονταν από τον άνθρωπο για το κυνήγι (ιερακοθηρία).Υπάρχουν αναφορές για χρησιμοποίησή του από τους νομάδες της Κ. Ασίας εδώ και 3.000 χρόνια.
Στην Κύπρο Πετρίτες αλλά και πολλά άλλα είδη γερακιών σκοτώνονται κάθε χρόνο από ασυνείδητους κυνηγούς. Κίνδυνο επίσης αποτελούν και τα παράνομα ξόβεργα και τα δίχτυα, καθώς τα γεράκια βλέπουν τα μικροπούλια που πιάνονται σε αυτά και στην προσπάθειά τους να τα πιάσουν αιχμαλωτίζονται και τα ίδια. Ο Πετρίτης κινδύνευσε σοβαρά με εξαφάνιση λόγω της χρήσης φυτοφαρμάκων, ειδικά τού DDT, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1950, του ’60 και του ’70. Οι δηλητηριώδεις ουσίες συσσωρεύονταν στον λιπώδη ιστό των πτηνών, μειώνοντας την ποσότητα του ασβεστίου στο κέλυφος των αβγών τους, με αποτέλεσμα τα αβγά να έχουν λεπτότερο κέλυφος και κατ’ επέκταση λιγότερα αβγά να φτάνουν μέχρι την εκκόλαψη.
Σήμερα, οι πληθυσμοί του Πετρίτη έχουν ανακάμψει στα περισσότερα μέρη του κόσμου, αλλά εξακολουθούν πάντα να κινδυνεύουν από τις αλόγιστες ενέργειες των ανθρώπων.
Οι Πετρίτες αλλά και όλα τα είδη γερακιών προστατεύονται με αυστηρή νομοθεσία.