Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο ναός της Θεοτόκου Παναγίας είναι κτισμένος έξω από την Άσσια μέσα στο κοιμητήριο του χωριού. Είναι ναός μονόκλιτος καμαροσκέπαστος. Αρχικά φαίνεται ότι όλος ο ναός είχε τοιχογραφηθεί. Μέχρι το 1974 σώζονταν τοιχογραφίες ψηλά στον ανατολικό τοίχο πάνω από την αψίδα.  Επρόκειτο για μετάλια με προτομές αγίων. Ο ναός βεβηλώθηκε μετά την κατάληψη του χωριού από τα τουρκικά στρατεύματα το 1974. Οι τοιχογραφίες αφαιρέθηκαν και εξήχθηκαν παράνομα από την Κύπρο, το εικονοστάσιο καταστράφηκε και οι εικόνες και ο ξυλόγλυπτος σταυρός του 17^ου αιώνα κλάπηκαν. Στο δυτικό άκρο της εκκλησίας κοντά στη σκάλα του γυναικωνίτη υπήρχε μαρμάρινη ανάγλυφη λεκάνη αγιασμού η οποία αφαιρέθηκε ( Η χριστιανική τέχνη στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, Α. Παπαγεωργίου. 2010).

Διάφορες αναφορές τοποθετούν τον ναό χρονικά στον 14-15 μ.Χ. αιώνα, όμως η πρόσφατη ανακάλυψη πέτρινης επιγραφής με ημερομηνία 1271 μ.Χ. στον πρώην ναό του Προφήτη Ηλία εντός του χωριού, που μετατράπηκε σε τζαμί το 1571 με την άλωση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, δημιουργεί εύλογο προβληματισμό για την πραγματική περίοδο που κτίστηκε η εκκλησία της Παναγίας, καθότι αναμφισβήτητα είναι προγενέστερος της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία.

Η εκκλησία βρίσκεται στο κέντρο του Κάμπου της Μεσαορίας. Λόγω της τοποθεσίας της, οι πλημμύρες μετά από έντονες βροχοπτώσεις βυθίζουν την εκκλησία στις λάσπες και ο χώρος γύρω από αυτήν μετατρέπεται σε λίμνη. Τα συχνά προβλήματα που δημιουργούσαν οι ποταμοί με τις πλημμύρες οδήγησε τους κατοίκους να μετακινηθούν νότια όπου είχε ασφαλές υψόμετρο,  εκεί δηλαδή που βρίσκεται το χωριό σήμερα.  Για να προστατευθεί η εκκλησία από τα φυσικά φαινόμενα οι Ασσιώτες έκτισαν πέτρινο περιτοίχισμα. Όμως, οι βίαιες παρεμβάσεις και καταστροφές επί του ναού και της περίφραξης, αρχικά από τη δράση των Τούρκων αρχαιοκάπηλων και η έλλειψη συντήρησης του χώρου μετά την τουρκική εισβολή έχει αφήσει την εκκλησία απόλυτα εκτεθειμένη στα καιρικά φαινόμενα.  Χαρακτηριστικά, οι πλημμύρες τον  Φεβρουάριο του 2004  και τον Ιανουάριο του 2019 ουσιαστικά  βύθισε την εκκλησία μέσα στο νερό και μετέτρεψε τον χώρο γύρω από αυτή σε λίμνη.

Γεωλογικό φαινόμενο: Η τοποθεσία της εκκλησίας έχει καταταχθεί μέσα στα παγκόσμια γεωλογικά φαινόμενα, από τον Δρ. W.C. Lowdermilk (1888 - 1974), στην μελέτη του Conquest of the Land Through Seven Thousand Years, που διενεργήθηκε κατά την περίοδο 1938- 1939 και εξετάζει την χρήση του εδάφους σε σχέση με την γεωργία σε αρχαίους πολιτισμούς, με έμφαση τα προβλήματα διάβρωσης του εδάφους που προκύπτουν από αυτή τη χρήση.  Με τίτλο Soil Waste in Ancient Cyprus ο συγγραφέας εισαγωγικά αναφέρει, «η επιτομή των προβλημάτων από τη χρήση της γης στην Μεσόγειο, περιορίζεται σε μία μικρή έκταση γης.  Εάν κάποιος θέλει να μελετήσει τη χρήση της γης στην Μεσόγειο θα εντοπίσει στην Κύπρο μία σύνοψη όλων των σημαντικών προβλημάτων που προκύπτουν συγκεντρωμένα σε μία μικρή έκταση γης - μία εισαγωγή, ή περίληψη των προβλημάτων από τη χρήση της γης που περιβάλλουν την Μεσόγειο θάλασσα».

Στην συνέχεια εξηγεί με λεπτομέρεια αυτό το γεωλογικό φαινόμενο, μοναδικό στον κόσμο και τόσο σημαντικό για όλη την λεκάνη της Μεσογείου.  «Στην πεδιάδα της Μεσαορίας, μέσα και γύρω από μία Βυζαντινή εκκλησία είναι καταγεγραμμένη μία πειστική καταγραφή.  Η εκκλησία στις παρυφές του χωριού Άσσια στο ανατολικό μέρος της Κύπρου περιβάλλεται από νεκροταφείο και ένα τοίχο περίφραξης.  Η προσχωσιγενή πεδιάδα βρίσκεται 8 πόδια πάνω από την αυλή της εκκλησίας καθώς την μετρήσαμε.  Κατά την είσοδο μας εντός της εκκλησίας κατεβήκαμε άλλα τρία πόδια από το επίπεδο της αυλής μέχρι να φτάσουμε στο πάτωμα της εκκλησίας.  Με την είσοδο μας εντός του ναού παρατηρήσαμε τα χαμηλά οξυκόρυφα τόξα ήταν φραγμένα και νέα τόξα είχαν αποκοπεί για τη δημιουργία εισόδων και παραθύρων.  Ο ηλικιωμένος φύλακας μας ανάφερε ότι τριάντα χρόνια πριν μία πλημμύρα της πεδιάδας [από τον παρακείμενο ποταμό Γυαλιά] είχε γεμίσει την εκκλησία με νερό και εναπόθεσε λάσπη ύψους 2 ποδών εντός του ναού.  Αντί να καθαριστεί η λάσπη, τοποθετήθηκε νέο μαρμάρινο πάτωμα πάνω από τη λάσπη.  Οπότε, 8 συν 3 συν 2 μας δίνει συνολικά 13 πόδια και πολύ πιθανόν περισσότερα, κατάλοιπα διάβρωσης που είχαν παρασυρθεί από τις πλαγιές [των βουνών απ' όπου πηγάζει ο ποταμός].  Αυτή η εκκλησία προκηρύσσει σιωπηλά και εύγλωττα την προοδευτική διάβρωση του εδάφους των λόφων και των βουνών που περιβάλλουν την πεδιάδα [της Μεσαορίας] που έχουν καλλιεργηθεί σε απότομες κλίσεις».

Έργα αποκατάστασης: Η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά την ενέταξε την εκκλησία στον κατάλογο για συντήρηση. Τα έργα αποκατάστασης περιλαμβάνουν λεπτομερή υδρολογική μελέτη και έργα διαχείρισης υδάτων που να προστατεύει τον ναό από την πιθανότητα πλημμυρών στο μέλλον. Το έργο ανατέθηκε στην Τ/Κ Εταιρεία TEL-ZA CONSTRUCTION LTD και είναι χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η διαχείριση του γίνεται από την UNDP. 

Οι εργασίες έγιναν σε δύο φάσεις.  Στην πρώτη φάση που ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο 2019 έγιναν εργασίες συντήρησης στο κύριο μέρος της εκκλησίας.  Η υπερχείλιση του ποταμού Γιαλιά και η πλημμύρα που είχε προηγηθεί τον Ιανουάριο 2019 αποκάλυψε τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και κατέστησε αναγκαία την αποκατάσταση του προστατευτικού περιτοιχίσματος που είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές λόγω παρεμβάσεων από Τούρκους αρχαιοκάπηλους και τη φθορά του χρόνου.  Το έργο συντήρησης του περιτοιχίσματος ολοκληρώθηκε τον Μάιο 2021, όπως ανακοίνωσε η UNDP Cyprus. 

Το συνολικό κόστος του έργου ανήλθε στα 407.374 ευρώ, ενώ η συνεισφορά της Τεχνικής Επιτροπής επί της συνολικής δαπάνης στο 97,5%.

Τα έργα συντήρησης δεν άντεξαν και πάλι 

Μετά τις έντονες βροχές του Δεκεμβρίου 2021 και του Ιανουαρίου 2022, τα αντιπλημμυρικά έργα συντήρησης  και ιδίως ο περιμετρικός τοίχος που αναστηλώθηκε για να προστατεύει τον ιδιαίτερο ναό της Παναγίας της Άσσιας από τις βροχές δεν άντεξαν. Το αποτέλεσμα ήταν μέρος της δυτικής πλευράς της αναστηλωθείσας περίφραξης να καταρρεύσει πλήρως και μέρος της ανατολικής πλευράς μερικώς, που είχε ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσει εσωτερικά ο ναός και ο χώρος τον περιβάλλει να μετατραπεί και πάλι σε λίμνη.

Η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά με ανακοίνωσή αναφέρει πώς «αναγνωρίζοντας την αρχαιολογική και θρησκευτική αξία της εκκλησίας της Παναγίας της Άσσιας προώθησε και υλοποίησε, σε δύο Φάσεις, έργα συντήρησης προκειμένου να αποτρέψει την κατάρρευση της εκκλησίας η οποία χρονολογείται ως μνημείο του 15ου αιώνα».

«Η ιστορία της Παναγίας της Άσσιας υπήρξε, στο πέρασμα των αιώνων, συνυφασμένη με τις υπερχειλίσεις του ποταμού Γυαλιά με την εκκλησία να είχε, σε δεκάδες περιπτώσεις, πλημμυρίσει από την ορμητική κάθοδο του ποταμού. Επισημαίνεται ότι μέχρι και το 1974 δεν υπήρξε κάποια πρόνοια για την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων στην περιοχή προκείμενου να αποτραπεί το φαινόμενο των πλημμυρών στην εκκλησία καθώς και στον περιβάλλοντα χώρο», προστίθεται.

Η Τεχνική Επιτροπή, διευκρινίζεται, «διερεύνησε την προοπτική αντιμετώπισης του εν λόγω ζητήματος και χρηματοδότησε την ετοιμασία σχετικής υδρολογικής και γεωτεχνικής μελέτης. Ωστόσο, στο πλαίσιο της μελέτης διαφάνηκε ότι η αντιμετώπιση του φαινομένου θα απαιτούσε ευρείας φύσεως εργασίες επί της όχθης του ποταμού, καθώς και επεμβάσεις εντός δεκάδων ιδιωτικών περιουσιών με εκτιμώμενο κόστος εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ».

«Η υλοποίηση ενός τέτοιου έργου, πέραν της τεράστιας οικονομικής δαπάνης που απαιτούσε, ήταν εξορισμού και εκτός των όρων εντολής της Τεχνικής Επιτροπής», σημειώνεται.

Αναφέρεται επίσης ότι οι κοινοτικές αρχές της Άσσιας, τόσο οι δύο εκκλησιαστικές επιτροπές όσο και το κοινοτικό συμβούλιο, κρατούνταν συνεχώς ενήμερες τόσο για την εξέλιξη των έργων όσο και για τον προβληματισμό που αναπτύχθηκε και τις αποφάσεις που λήφθηκαν μετά την ολοκλήρωση της υδρολογικής μελέτης. Όπως και για την απόφαση να φυλαχθούν οι σταυροί των μνημάτων σε μεγάλα κιβώτια εντός της αυλής της εκκλησίας, όπως και για την επαναταφή των λιγοστών λειψάνων που ανευρέθηκαν στην αυλή της εκκλησίας κατά την διάρκεια των εργασιών.

Σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση «στις αρχές της Κοινότητας είχε κοινοποιηθεί η τελική θέση της Τεχνικής Επιτροπής ότι, δεδομένης της αδυναμίας να κατασκευαστούν αντιπλημμυρικά κανάλια στην ευρύτερη περιοχή, οι μόνες εφικτές επεμβάσεις ήταν η επιδιόρθωση του περιμετρικού τοίχου και η κατασκευή ενός τοίχου αντιστήριξης. Και ξεκαθαριζόταν ότι αυτές οι επεμβάσεις δεν διασφάλιζαν ότι η εκκλησία δεν θα βυθιζόταν, εκ νέου, στο νερό στο ενδεχόμενο υπερχείλισης των παρακείμενων ποταμών». Η  Τεχνική Επιτροπή «δεν πρόκειται να εγκαταλείψει την Παναγία της Άσσιας». Όπως αναφέρεται, «ήδη έχει αποσταλεί τεχνικό συνεργείο, επί τόπου, προκειμένου να αξιολογήσει την κατάσταση που διαμορφώθηκε από την πρόσφατη υπερχείλιση του ποταμού Γυαλιά και να τροχοδρομήσει, το συντομότερο δυνατό, τις διαδικασίες για την αποκατάσταση των ζημιών».