Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Δημοσιογράφος, κριτικός και λόγιος. Ο Αιμίλιος Χουρμούζιος είναι γιος του Ευριπίδη Χουρμουζίου κι εγγονός του Στυλιανού Χουρμουζίου με καταγωγή από το χωριό Όμοδος της επαρχίας Λεμεσού. Γεννήθηκε στη Λεμεσό στις 12 Αυγούστου 1904 και πέθανε στην Αθήνα στις 16 Σεπτεμβρίου 1973. Παντρεύτηκε στην Αθήνα τη γνωστή πιανίστρια Μαρίκα Παπαϊωαννου.

Από τους αξιολογότερους σύγχρονους Έλληνες κριτικούς και λογίους. Αποφοίτησε από το Ελληνικό Γυμνάσιο Λεμεσού το 1921 και στη συνέχεια ασχολήθηκε με την εκμάθηση ξένων γλωσσών. Τον Απρίλιο του 1924 εξέδωσε, συνεργαζόμενος και με άλλους, το αξιόλογο λογοτεχνικό περιοδικό Ἀβγή, του οποίου ήταν κι ο κατά νόμον υπεύθυνος. Στο περιοδικό αυτό δημοσίευσε κι ο ίδιος πεζά κείμενά του καθώς και μεταφράσεις. Υπήρξε επίσης μέλος του «Συλλόγου των Δώδεκα».

Το 1925 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου κι επιδόθηκε στη δημοσιογραφία. Εργάστηκε ως συντάκτης στην εφημερίδα Ἑστία, ενώ ταυτόχρονα σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εντάχθηκε επίσης στις τάξεις του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα, και δημοσίευσε αρκετά στρατευμένα κείμενά του, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο «Αντρέας Ζεβγάς». Αργότερα ήλθε σε σύγκρουση με το κόμμα του κι απεχώρησε, οπότε και κατασυκοφαντήθηκε από τους πρώην συντρόφους του. Το 1928 εξέδωσε το λογοτεχνικό περιοδικό Λογοτεχνική  Ἐπιθεώρηση, ενώ τον επόμενο χρόνο εξέδωσε το περιοδικό Νέα Ἐπιθεώρηση που ήταν και το πρώτο σοσιαλιστικών αρχών ελληνικό περιοδικό (εκδιδόταν κατά το 1929-1930 και 1933-1934). Την εποχή αυτή κινδύνευσε να απελαθεί από την Ελλάδα, λόγω των ιδεών και της μαχητικότητάς του, όμως τελικά η απέλασή του αποφεύχθηκε λόγω μεσολαβήσεως του Αχιλλέως Κύρου.

Καθημερινή 

Το 1930, ύστερα από μια δημοσιογραφική επιτυχία του, ο Γ. Βλάχος τον κάλεσε να εργαστεί στην εφημερίδα του, την Καθημερινή, της οποίας αργότερα έγινε αρχισυντάκτης και μετά τον θάνατο του Βλάχου (1945) διευθυντής συντάξεως. Στην εφημερίδα εργάστηκε μέχρι το 1967 οπότε διέκοψε την έκδοσή της (λόγω της επιβολής του δικτατορικού καθεστώτος στη χώρα) οπότε ο Αιμίλιος Χουρμούζιος απεχώρησε από τη δημοσιογραφία κι απομονώθηκε στο σπίτι του, όπου επιδόθηκε κυρίως στη συγγραφή και στις μεταφράσεις έργων σημαντικών ξένων συγγραφέων και διανοουμένων.

Στην Καθημερινή, από την αρχή της πρόσληψής του, ο Αιμίλιος Χουρμούζιος εγκαινίασε μόνιμη φιλολογική στήλη όπως και φιλολογικές και θεατρικές στήλες με επιφυλλίδες, εξυψώνοντας σημαντικά το πνευματικό της επίπεδο. Ο ίδιος δημοσίευσε στην εφημερίδα πολλά και ποικίλα κείμενά του: άρθρα, δοκίμια, επιφυλλίδες, κριτική κ.α. Κατά την περίοδο της γερμανοϊταλικής κατοχής συμμετείχε στην αντίσταση κι ήταν μέλος της επιτροπής του παράνομου αντιστασιακού Τύπου.

Το 1955 διορίστηκε γενικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Ελλάδος και στη θέση αυτή υπηρέτησε μέχρι το 1964. Κατά την 10ετή περίοδο της υπηρεσίας του στο Εθνικό Θέατρο έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στον τομέα της νεότερης ερμηνείας της αρχαίας τραγωδίας και κωμωδίας, οπότε τέτοιες θεατρικές παραστάσεις έφθασαν σε πολύ υψηλό επίπεδο.

Ο γάμος του

Η σχετική αναφορά υπάρχει στο βιογραφικό της Ελένης Σαμίου Καζαντζάκη: 

Η διάσημη πιανίστα Μαρίκα Παπαϊωάννου είχε προτρέψει την Ελένη Σαμίου να πάει στη Δεξαμενή, σε μια πνευματική συντροφιά, για να συναντήσει τον Νίκο Καζαντζάκη. Μερικά χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο Καζαντζάκης θα προέτρεπε τον Αιμίλιο Χουρμούζιο, τον πιστό Κύπριο φίλο του που διέπρεπε στην Αθήνα, να συναντήσει τη Μαρίκα Παπαϊωάννου. Ουσιαστικά, του έκανε «προξενιό». Και στις δύο περιπτώσεις ο γάμος επέστεψε τις γνωριμίες. Τα ζεύγη ενώθηκαν με φιλία διά βίου". 

Το έργο του  

Το 1985 δημιουργήθηκε το Ιδρυμα Αιμ. Χουρμούζιου – Μ. Παπαϊωάννου  το οποίο είναι υπεύθυνο για την καταγραφή και συντήρηση του αρχείου του και την εν γένει προβολή του έργου του.

Διέπρεψε ιδιαίτερα ως κριτικός, αλλά υπήρξε κι αξιόλογος συγγραφέας και μεταφραστής ξένων συγγραφέων. Εξέδωσε συνολικά 15 μεταφράσεις έργων ξένων συγγραφέων:

1. Σκληρές  Ἱστορίες (Comte de Villiers de l’Isle-Adam)
2. Κάτω  ἀπό τόν  ἄδειο οὐρανό (Johan Bojer)
3. Κυρά Κυραλίνα (Panait Istrati)
4. Ἰησοῦς (Henri Barbusse)
5. Ὁ  Ἀνηθικολόγος (Andre Gide)
6. Ὁ ζυγός τοῦ πολέμου (Leonid Andreyev)
7. Ἡ φιλοσοφία τῆς τέχνης (Η. Taine)
8. Ἡ γέννηση τῆς φιλοσοφίας στά χρόνια τῆς ἑλληνικῆς τραγωδίας (Fr. Nietzsche)
9. Ἱστορία τῆς δυτικῆς φιλοσοφίας (Β. Russell, 2 τόμοι)
10. Ἀντιαπομνημονεύματα (Andre Malraux, 3 τόμοι)
11. Οἱ δρόμοι τῆς  Ἐλευθερίας (J. Ρ. Sartre, 3 τόμοι)
12. Τό Φανταστικό (J. P. Sartre)
13. Ἡ Φαντασία - Σκιαγραφία μιᾶς θεωρίας τῶν συγκινήσεων - Τρία δοκίμια (J. P. Sartre)
14. Ἀλεξανδρινό κουαρτέτο (L. Durrell, 4 τόμοι)
15. Πικρολέμονα (L. Durrell).

Εξάλλου αξιόλογο είναι και το δικό του συγγραφικό έργο, του οποίου μεγάλο μέρος εξεδόθη μετά τον θάνατό του, περιλαμβάνει δε δοκίμια κι αξιόλογες μελέτες. Εκδομένα έργα του:

1. Ὁ φουτουρισμός στό φῶς τῆς Διαλεκτικῆς (1930)
2. Ὁ Παλαμᾶς καί ἡ  ἐποχή του (τόμος Α', 1944)
3. Εὐγένιος Ο' Νήλ, ἕνας εἰκονοκλάστης τοῦ Θεάτρου (1945)
4. Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ὁ εἰσηγητής τοῦ κοινωνιστικοῦ μυθιστορήματος στήν  Ἑλλάδα (1946)
5. Ἡ δοκιμασία τοῦ Πνεύματος. Ἠθικός ἀπόλογος (1950)
6. Ὁ Παλαμᾶς καί ἡ  ἐποχή του (τόμος Β', 1959)
7. Ὁ Παλαμᾶς καί ἡ  ἐποχή του (τόμος Γ',1960)
8. Ἡ περιπέτεια μιᾶς γενεᾶς. Κοινωνικοπολιτικά δοκίμια (1976)
9. Στράτευση κι Ἐλευθερία. Κοινωνικοπολιτικά δοκίμια (1977)
10. Νίκος Καζαντζάκης. Κριτικά κείμενα (1977)
11. Τό Ἀρχαῖο Δράμα. Μελετήματα (1978)
12. Ὁ  Ἀφηγηματικός Λόγος, θεωρητικά καί κριτικά κείμενα (1979)
13. Παλιά καί Νέα Ποίηση. Θεωρία Ποίησης (1980)

Για την όλη πνευματική του προσφορά ο Αιμίλιος Χουρμούζιος τιμήθηκε από το ελληνικό κράτος με τη διάκριση του Ταξιάρχη του Τάγματος του Γεωργίου Α'.

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Καθημερινή: Ο καίριος λόγος του Αιμίλιου Χουρμούζιου
3. Αβγή: Αιμίλιος Χουρμούζιος. Ενας λαμπρός, πλην ξεχασμένος διανοητής
4. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Δέκα χρόνια από το θάνατο του Χουρμούζιου