Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο χωριό Κουκά  της επαρχίας Λεμεσού φαίνεται ότι κάποτε ήταν καθολικό μικρού μοναστηριού. Το μοναστήρι αναφέρεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και το επισκέφθηκε το 1735 ο Ρώσος μοναχός Βασίλι Μπάρσκυ. Τα λίγα μοναστηριακά κτίρια που σώζονται μισοερειπωμένα είναι πολύ μεταγενέστερα της εκκλησίας. Γι’ αυτό δεν είναι βέβαιο πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι, που διαλύθηκε ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα.

Αρχιτεκτονική

Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού είναι του τύπου του ελεύθερου Σταυρού με τρούλλο στη διασταύρωση των κεραιών του Σταυρού. Στην περίπτωση της εκκλησίας της Κουκάς ο τρούλλος έχει αντικατασταθεί με σταυροθόλιο με νευρώσεις. Γι’ αυτό και το τετραγωνικό τύμπανο του σταυροθολίου εξωτερικά είναι χαμηλό και αδιάρθρωτο. Στη βορειοανατολική γωνιά είναι κτισμένο ένα καμαροσκέπαστο δωμάτιο που επικοινωνεί τόσο με την ανατολική όσο και με τη βόρεια κεραία της Σταυρικής εκκλησίας. Σ' αυτό το δωμάτιο φυλαγόταν ο Σταυρός στον οποίο είχαν εναποτεθεί «πριονίδια» από το κόψιμο του Τιμίου Σταυρού από την αγία Ελένη, σύμφωνα με την παράδοση.

Βλέπε λήμμα: Αγία Ελένη και Κύπρος

Τοιχογραφίες

Η αρχική εκκλησία φαίνεται ότι κτίσθηκε τον 12ο αιώνα, αν κρίνει κανείς από τις αβαθείς ορθογώνιες αχιβάδες που καλύπτονται με ημικυκλικά τόξα και τα υπολείμματα του αρχαιότερου στρώματος των τοιχογραφιών. Είτε για λόγους κατολίσθησης του εδάφους είτε λόγω σεισμών, η ανωδομή της εκκλησίας είτε κατέρρευσε είτε έπαθε εκτεταμένη καταστροφή και έτσι είτε επισκευάσθηκε είτε και ανακατασκευάσθηκε. Τότε επεκτάθηκε το δυτικό σκέλος της εκκλησίας και αντικαταστάθηκε ο τρούλλος με σταυροθόλιο.

Στην εκκλησία σώζονται τοιχογραφίες διαφόρων εποχών. Δυστυχώς οι πιο πολλές έχουν καταστραφεί. Μόνο στην καμάρα της νότιας κεραίας του Σταυρού σώζονται τοιχογραφίες, που κι αυτές έχουν χάσει το επιφανειακό τους χρώμα σε αρκετή έκταση.

Στο ανατολικό μισό της καμάρας της νότιας κεραίας του Σταυρού σώζεται μεγάλο μέρος της σκηνής της Δευτέρας Παρουσίας. Το δυτικό μισό της ίδιας καμάρας είναι χωρισμένο σε δυο ζώνες. Στην πάνω ζώνη είναι ζωγραφισμένες οι ακόλουθες σκηνές: Μυστικός Δείπνος, Νιπτήρ και Προσευχή στον Κήπο της Γεθσημανή. Στην κάτω σειρά: Ο Ιησούς μπροστά στους Αρχιερείς κι ο Ιησούς μπροστά στον Πιλάτο.

Στην αβαθή αχιβάδα του δυτικού τοίχου της νότιας κεραίας ήταν ζωγραφισμένος ο άγιος Γεώργιος που έχει πάθει πολλή φθορά. Στο εσωρράχιο του τόξου της αχιβάδας αυτής, που είναι οξυκόρυφο, είναι ζωγραφισμένοι ο άγιος Προκόπιος και άλλος αδιάγνωστος άγιος. Στην αχιβάδα του δυτικού τοίχου της βόρειας κεραίας είναι ζωγραφισμένη η Κοίμηση της Θεοτόκου που έχει πάθει αρκετή καταστροφή. Οι μορφές όμως των αποστόλων και των ιεραρχών που σώζονται διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Στο εσωρράχιο του τόξου της αχιβάδας είναι ζωγραφισμένοι οι άγιοι Σέργιος (;) και Βάκχος και σε προτομή, στην κορυφή, αδιάγνωστος στρατιωτικός άγιος. Στην αχιβάδα του βόρειου τοίχου της δυτικής κεραίας είναι ζωγραφισμένος ο αρχάγγελος Μιχαήλ αρκετά κατεστραμμένος. Κάτω από τη νεότερη τοιχογραφία του αρχαγγέλου Μιχαήλ διασώζονται κατάλοιπα παλαιότερης τοιχογραφίας του αρχαγγέλου Μιχαήλ. Ο αρχάγγελος στο αρχαιότερο στρώμα ήταν σε πιο μεγάλο μέγεθος. Η αρχική τοιχογραφία μπορεί να χρονολογηθεί στον 12ο αιώνα. Το εσωρράχιο του ημικυκλικού τόξου της αχιβάδας αυτής φέρει φυτικό διάκοσμο. Απέναντι, στην αχιβάδα του νότιου τοίχου της δυτικής κεραίας μόνο μικρό κομμάτι τοιχογραφίας σώζεται. Άλλο μικρό κομμάτι τοιχογραφίας σώζεται πάνω από το υφαψίδιο της καμάρας της δυτικής κεραίας.

Οι τοιχογραφίες είναι διαφόρων εποχών. Η Κοίμηση της Θεοτόκου μπορεί να χρονολογηθεί στον 14ο αιώνα ενώ οι τοιχογραφίες της νότιας καμάρας μπορούν ίσως να χρονολογηθούν στον 15ο αιώνα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια