Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του χωριού Ανώγυρα της επαρχίας Πάφου, όπου βρίσκεται ένας υστερορωμαϊκός-πρωτοβυζαντινός συνοικισμός που αναφέρεται στις Πράξεις του αποστόλου Βαρνάβα σαν χώρα Ἀνωγύρων. Η εκκλησία του Σταυρού είναι κτισμένη στο βορειοανατολικό άκρο μιας τρίκλιτης βασιλικής, που σε άγνωστο χρόνο διαχωρίσθηκε σε δωμάτια και είναι γνωστή σαν μοναστήρι. Η εκκλησία του Σταυρού είναι του τύπου του μονόκλιτου με τρούλλο. Είναι κτισμένη με πελεκητούς πωρόλιθους και έχει εσωτερικές διαστάσεις 11,20X6,38 μ. Στ' ανατολικά καταλήγει σε ημικυκλική αψίδα που έχει χορδή 4 μ. και βέλος 2 μ. Έχει δυο μόνο εισόδους, μια στο μέσο του νότιου τοίχου, που έχει πλάτος 1,25 μ. και μια στο μέσο του δυτικού τοίχου, πλάτους 1,05 μ. Οι αναλογίες της εκκλησίας είναι σχετικά βαριές. Ο τρούλλος έχει μόνο τέσσερα παράθυρα. Αρχικά ολόκληρη σχεδόν η εκκλησία ήταν διακοσμημένη με τοιχογραφίες. Σήμερα μόνο κομμάτια των τοιχογραφιών αυτών σώζονται.

Στην αψίδα σώζονται τεμάχια των λειτουργούντων ιεραρχών. Στην ανατολική καμάρα σώζονται η Ανάληψη στο βόρειο μισό και η Πεντηκοστή στο νότιο μισό. Οι δυο αυτές σκηνές, παρά την καταστροφή που έχουν υποστεί, σώζονται σε αρκετά καλή κατάστάση και βοηθούν στην καλύτερη χρονολόγηση των τοιχογραφιών και της εκκλησίας. Στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλλου σώζονται μεγάλα τεμάχια των ευαγγελιστών. Στο τύμπανο του κεντρικού τυφλού τόξου σώζονται μικρά τμήματα της Κοίμησης της Θεοτόκου και πιο κάτω, δυτικά της νότιας εισόδου σώζονται τεμάχια της τοιχογραφίας του αρχαγγέλου Μιχαήλ. Στο εσωρράχιο του τόξου αυτού σώζονται τεμάχια από τοιχογραφίες αδιάγνωστων αγίων. Στο τύμπανο του κεντρικού τυφλού τόξου του βόρειου τοίχου σώζονται έξι σκηνές από το μαρτύριο του αγίου Γεωργίου που περιέβαλλαν την τοιχογραφία του αγίου η οποία έχει καταστραφεί. Στη νότια όψη της δυτικής παραστάδας του βόρειου τοίχου σώζονται τα πορτραίτα ζεύγους δωρητών και πιο χαμηλά υπολείμματα τοιχογραφίας ενός αδιάγνωστου αγίου.

Βλέπε λήμμα: Βυζαντινή εικονογραφία 

Οι τοιχογραφίες της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στην Ανώγυρα φέρουν έντονη τη σφραγίδα της Παλαιολόγειας ζωγραφικής. Γι’ αυτό πιθανότατα είναι ζωγράφων που ήλθαν από τον Μυστρά μαζί με την Ελένη Παλαιολογίνα στην Κύπρο ή έργο ζωγράφων από την Κωνσταντινούπολη που κατέφυγαν στην Κύπρο μετά την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους το 1453. Οι τοιχογραφίες μπορούν να χρονολογηθούν στον 15ο αιώνα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια