Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κοντά στο χωριό Κοιλάνι της επαρχίας Λεμεσού βρίσκεται μικρή εκκλησία του τύπου του μονόκλιτου με τρούλλο και με δεύτερη ξύλινη στέγη. Είναι αφιερωμένη στην αγία Μαύρη ή καλύτερα στους αγίους Τιμόθεο και Μαύρη. Είναι το μοναδικό υπόλειμμα ενός πολύ μικρού μοναστηριού που το επισκέφθηκε ο Ρώσος μοναχός Βασίλι Μπάρσκυ το 1734. Τότε υπήρχαν δυο - τρία κελιά, όπως αναφέρει ο Μπάρσκυ, και πολύ λίγοι μοναχοί. Το μικρό αυτό μοναστήρι της Αγίας Μαύρης αναφέρει και ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός ανάμεσα στα μοναστήρια που υπάγονται στη μητρόπολη Λεμεσού. Σήμερα τα κελιά έχουν εξαφανισθεί και μόνο η μικρή εκκλησία διατηρείται σε καλή, σχετικά, κατάσταση. Άγνωστο πότε ο δυτικός τοίχος της εκκλησίας κατεδαφίσθηκε κι η εκκλησία επεκτάθηκε στα δυτικά.

Η εκκλησία έχει εσωτερικές διαστάσεις 6,10X3,40 μ. χωρίς την αψίδα. Η αψίδα έχει χορδή 1,75 μ. και βέλος 1 μ. περίπου. Ο τρούλλος είναι χωρίς τύμπανο. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα δεύτερη ξύλινη στέγη κάλυπτε τον τρούλλο και τις καμάρες της εκκλησίας. Κατά τη δεκαετία 1920-1930 η δεύτερη ξύλινη στέγη αφαιρέθηκε και εξωτερικά στον τυφλό τρούλλο προστέθηκε κτίσμα κυκλικό με τη μορφή τυμπάνου και οι καμάρες καλύφθηκαν με γαλλικά κεραμίδια. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη διείσδυση της υγρασίας και την καταστροφή πολλών τοιχογραφιών. Άλλες τοιχογραφίες καταστράφηκαν όταν κατεδαφίσθηκε ο δυτικός τοίχος για να επεκταθεί η εκκλησία στα δυτικά κι όταν ανοίχθηκε θύρα στο ανατολικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου.

Η εκκλησία φαίνεται ότι κτίσθηκε τον 12ο αιώνα και διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες. Από τις τοιχογραφίες αυτές διακρίνονται κομμάτια κάτω από την τοιχογραφία του αρχαγγέλου στο δυτικό τυφλό τόξο του νότιου τοίχου και εκείνη του αγίου Γεωργίου στο δυτικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου. Σε καλή κατάσταση σώζεται μόνο τοιχογραφία του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου στ’ ανατολικά της βόρειας εισόδου της εκκλησίας. Η τοιχογραφία αυτή βοηθά και στη σωστή εκτίμηση της τέχνης και την χρονολόγηση των αρχικών τοιχογραφιών. Οι τοιχογραφίες που σώζονται σήμερα μπορούν να χρονολογηθούν στα τέλη του 15ου αιώνα. Στον τρούλλο της εκκλησίας εικονίζεται ο Παντοκράτορας. Στο βορειοανατολικό σφαιρικό τρίγωνο εικονίζεται ο ευαγγελιστής Ματθαίος, στο νοτιοανατολικό οι ευαγγελιστές Λουκάς και Ιωάννης, στο βορειοδυτικό ο ευαγγελιστής Μάρκος και στο νοτιοδυτικό ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Στο νότιο μισό της δυτικής καμάρας εικονίζονται η Γέννηση του Χριστού, η Υπαπαντή, πάνω, και η Μεταμόρφωση, ο Νιπτήρας και η Ανάσταση του Χριστού, κάτω. Στο βόρειο μισό της δυτικής καμάρας εικονίζονται η Βάπτιση και η Έγερση του Λαζάρου, η Βαϊοφόρος, ο Μυστικός Δείπνος και η Προδοσία. Στο βόρειο μισό της ανατολικής καμάρας εικονίζεται η Ανάληψη του Χριστού και στο νότιο μισό η Πεντηκοστή.

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονίζεται η Θεοτόκος ένθρονη με τον Χριστό στα γόνατά της ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ που θυμιάζουν. Πιο κάτω εικονίζεται η Κοινωνία των Αποστόλων και δεξιά κι αριστερά από το παράθυρο που είναι σήμερα ορθογώνιο, ενώ αρχικά ήταν τρίλοβο, εικονίζονται οι ιεράρχες Σπυρίδων, Χρυσόστομος, Βασίλειος και Επιφάνιος. Στα βόρεια της αψίδας εικονίζεται ο Δαβίδ και στα νότια ο Σολομών.

Στο τύμπανο του ανατολικού τυφλού τόξου του νότιου τοίχου εικονίζεται η Φιλοξενία του Αβραάμ και στο εσωρράχιο οι διάκονοι Λαυρέντιος και Ρωμανός ο Μελωδός. Στο τύμπανο του ανατολικού τυφλού τόξου του βόρειου τοίχου εικονίζεται η Θυσία του Αβραάμ που έπαθε πολλή καταστροφή από το άνοιγμα θύρας. Στο εσωρράχιο του τόξου αυτού εικονίζονται ο απόστολος Βαρνάβας και ο πρωτομάρτυρας Στέφανος.

Στο τύμπανο του κεντρικού τυφλού τόξου του νότιου τοίχου εικονίζεται, πάνω, η Κοίμηση της Θεοτόκου και κάτω οι άγιοι Τιμόθεος και Μαύρη και σκηνές του μαρτυρίου τους. (Στο εσωρράχιο του τόξου δυο προφήτες κατεστραμμένοι). Στο ανατολικό ποδαρικό του τόξου αυτού εικονίζεται ο Χριστός και στο δυτικό ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος που μαζί με τη Θεοτόκο η οποία εικονίζεται στο ανατολικό ποδαρικό του βόρειου κεντρικού τυφλού τόξου αποτελούν τη Δέηση. Στο τύμπανο του βόρειου κεντρικού τυφλού τόξου εικονίζονται το όραμα του Προφήτη Ιεζεκιήλ περί της «κεκλεισμένης Πύλης» και το όραμα του Γεδεών «ο πόκος ο ένδροσος». Στο εσωρράχιο του τόξου αυτού δυο κατεστραμμένοι άγιοι. Στο δυτικό ποδαρικό του τόξου εικονίζεται ο άγιος Δημήτριος. Στη νότια όψη του ποδαρικού εικονίζετο ο απόστολος Πέτρος. Απέναντι στη βόρεια όψη του δυτικού ποδαρικού του κεντρικού τόξου του νότιου τοίχου εικονίζεται ο απόστολος Παύλος. Στο δυτικό τυφλό τόξο του νότιου τοίχου δυο άγγελοι και απέναντι στο δυτικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου ο άγιος Γεώργιος. Στη νότια όψη της ανατολικής παραστάδος του βόρειου τοίχου εικονίζεται ο άγιος Αυγουστίνος και απέναντι στην ανατολική παραστάδα του νότιου τοίχου ο άγιος Θεοδόσιος.

Η τέχνη των μεταγενέστερων τοιχογραφιών της εκκλησίας της Αγίας Μαύρης είναι μέτρια. Τα σώματα είναι μάλλον κοντόχονδρα και τα κεφάλια σχετικά μεγάλα. Εντούτοις παρά τη λιτότητα των χρωμάτων είναι πολύ εκφραστική. Στην εκκλησία σώθηκαν εικόνες των αγίων Τιμοθέου και Μαύρης που μπορεί να χρονολογηθεί στις αρχές του 13ου αιώνα και της Παναγίας Οδηγήτριας του 16ου αιώνα. Οι εικόνες αυτές βρίσκονται στην εκκλησία του Μονογενή Χριστού στο Κοιλάνι, η οποία λειτουργεί και ως μουσείο.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια