Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πρόσφατες λεπτομερείς  μελέτες  που περιελάμβαναν βαθιές γεωτρήσεις (μέχρι 2.800 μ. βάθος), γεωλογικές χαρτογραφήσεις, συστηματικές αναλύσεις πετρωμάτων όλων των τύπων και γεωφυσικές διασκοπήσεις, απέδειξαν ότι το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα του Τροόδους αποτελεί μέρος της ωκεάνιας λιθόσφαιρας της «Θάλασσας της Τηθύος». Η λιθόσφαιρα αυτή σχηματίστηκε πριν από 90 περίπου εκατομμύρια χρόνια πάνω από μια καταδυόμενη λιθοσφαιρική πλάκα ενός αρχαιότερου ωκεάνιου φλοιού.

Η Τηθύς Θάλασσα ήταν ένας τεράστιος ωκεανός που εκτεινόταν κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού αιώνα από τη σημερινή Ισπανία μέχρι και πέραν των Ιμαλαΐων. Λείψανα του τεράστιου αυτού ωκεανού θεωρούνται η Μεσόγειος Θάλασσα και ο Εύξεινος Πόντος. Αμέσως μετά τον σχηματισμό του φλοιού αρχίζει η εναπόθεση ιζημάτων βαθιών θαλασσών όπως της ούμπρας και των μπεντονιτικών αργίλλων. 10 έως 20 εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό του ωκεάνιου αυτού φλοιού, η κατάδυση της Αφρικανικής πλάκας ή κατά πάσαν πιθανότητα κάποιας άλλης μικρότερης πλάκας που αποσπάσθηκε από αυτήν, σταμάτησε λόγω σύγκρουσης των κρασπέδων του ηπειρωτικού φλοιού της με τον σχηματισθέντα ωκεάνιο φλοιό, δηλαδή το Τρόοδος (βλέπε και λήμμα γεωλογία). Αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν η περιστροφή του Τροόδους και των ιζηματογενών σχηματισμών που άρχισαν ήδη να εναποτίθενται πάνω σ’ αυτό κατά 90° αντίθετα με τη φορά των δεικτών του ωρολογίου και η σταδιακή ανύψωσή του. Ένα άλλο αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν η απώθηση τεράστιων τεμαχίων πετρωμάτων της καταβυθιζόμενης πλάκας πάνω από τους μπεντονιτικούς αργίλλους της νότιας και νοτιοδυτικής πλευράς του Τροόδους. Τα πετρώματα αυτά, πολύ αρχαιότερα των πετρωμάτων του Τροόδους, είναι γνωστά σαν «Σύμπλεγμα των Μαμωνιών».  

Η σταδιακή ανύψωση  του  Τροόδους πιστεύεται ότι  οφείλεται  κυρίως στην αφυδάτωση, γνωστή ως σερπεντινίωση, του  χαρτζβουργίτη, δηλαδή του πετρώματος του ανώτερου μανδύα της γης. Ως αποτέλεσμα της σερπεντινίωσης αυτής από τη διείσδυση θαλάσσιου νερού, το πέτρωμα μετετράπη σε σερπεντινίτη που έχει μεν την ίδια χημική σύσταση με το μητρικό πέτρωμα αλλά πολύ μεγαλύτερο όγκο και κατά συνέπεια μικρότερο ειδικό βάρος. Λόγω ακριβώς αυτών των ιδιοτήτων του, ο σερπεντινίτης αρχίζει να ανέρχεται διεισδύοντας μεταξύ των υπερκείμενων πλουτωνίων πετρωμάτων τα οποία ωθούνται επίσης προς τα άνω. Κατά τη διάρκεια της Μειόκαινης περιόδου, δηλαδή πριν από 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια, ενεργοποιείται η ζώνη κατάδυσης νότια του Τροόδους με αποτέλεσμα την απότομη ανύψωσή του και εμφάνισή του ως μικρού νησιού. Τα κέντρα ανύψωσής του εντοπίζονται στις περιοχές όπου εμφανίζονται οι σερπεντινίτες, δηλαδή ο Όλυμπος και το δάσος της Λεμεσού. Εν τω μεταξύ κατά τη διάρκεια της περιόδου που συντελούνται όλες αυτές οι διεργασίες συνεχίζεται η ιζηματογένεση και ολόκληρος ο φλοιός καλύπτεται από παχύ στρώμα πελαγικών ασβεστολιθικών σχηματισμών, κυρίως μαργών και κρητίδων (κιμωλιών).

Παράλληλα με την ιζηματογένεση, η ανοδική κίνηση συνεχίζεται ομαλά μέχρι το τέλος της Πλειοκαινικής περιόδου, δηλαδή πριν από 3-5 εκατομμύρια χρόνια, οπότε παρουσιάζεται νέα και ίσως η πιο δραστική ανύψωση του Τροόδους. Ακολουθεί έντονη διάβρωση των πετρωμάτων του, ιδιαίτερα των υψηλότερων περιοχών γύρω από τον Όλυμπο και σχηματισμός εκτεταμένων αποθέσεων αμμοχάλικων (χαβαροχάλικα-αμμοχάλικα) όχι μόνο στην περιφέρεια του Τροόδους αλλά σε ολόκληρη σχεδόν τη Μεσαορία και τις νότιες παρυφές του. Αποτέλεσμα της έντονης αυτής διάβρωσης ήταν η ανάπτυξη της δακτυλιοειδούς εμφάνισής του που περιγράφεται πιο πάνω.  

Γεωλογικά και  άλλα στοιχεία, όπως ανυψωμένες παραλίες, θαλάσσιες  και  ποτάμιες αναβαθμίδες, αποδεικνύουν ότι  το Τρόοδος  και  κατά συνέπεια ολόκληρη η Κύπρος εξακολουθεί να ανέρχεται με βραδύ αλλά σταθερό ρυθμό. Υπολογίζεται ότι το Τρόοδος ανυψώνεται από ορισμένα χιλιοστά μέχρι 0,5 εκατοστά τον χρόνο. Επίσης η συνεχιζόμενη καταβύθιση της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική κατά μήκος τοξοειδούς σχήματος ζώνης που εκτείνεται νότια της Κύπρου, είναι αιτία όλων των σεισμών που εκδηλώνονται και πλήττουν κατά καιρούς την Κύπρο και ειδικότερα τη νότια παραλιακή ζώνη από τον Ακάμα μέχρι τον Απόστολο Ανδρέα.