Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Σωτήρα είναι μονόκλιτη με τρούλλο. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 15,70X4,60 μ. χωρίς την αψίδα. Η αψίδα είναι ημικυκλική και έχει χορδή 3,10 μ. και βέλος 1,80 μ. περίπου. Η εκκλησία είναι κτισμένη με αδρά πελεκημένους πωρόλιθους. Εκείνο που ξεχωρίζει την εκκλησία αυτή από άλλες του ίδιου τύπου είναι αναλογίες του μήκους προς το πλάτος και το ύψος. Οι επιμήκεις καμάρες και τα τυφλά τόξα που στηρίζουν τον τρούλλο είναι σχετικά χαμηλά. Χαμηλό είναι και το τύμπανο του τρούλλου το οποίο διατρυπάται με τέσσερα μικρά, περίπου ορθογώνια, ανοίγματα κατά τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Εσωτερικά, στον βόρειο και τον νότιο τοίχο, υπάρχουν στα δυτικά και ανατολικά των μεγάλων τυφλών τόξων που στηρίζουν τον τρούλλο, από τέσσερα τυφλά τόξα. Εξωτερικά όμως οι τοίχοι είναι αδιάπλαστοι και πολύ χονδροί. Το πάχος του βόρειου τοίχου είναι 1,10 μ. και του νότιου τοίχου κυμαίνεται από 1,30 μ. (στο παράθυρο που διατρυπά το τυφλό τόξο στ’ ανατολικά του κεντρικού τυφλού τόξου) και 1,50 μ. στη νότια είσοδο. Ο δυτικός τοίχος έχει πάχος μόλις 0,70 μ. και ο τοίχος της αψίδας 0,80 μ.

Στην εκκλησία υπάρχουν τρία παράθυρα: ένα ψηλά στον δυτικό τοίχο, ένα στο μέσο του βόρειου τοίχου διαστάσεων 0,82X0,66 μ. και ένα στο μέσο περίπου του τυφλού τόξου στ’ ανατολικά της νότιας εισόδου 0,80X0,66 μ. Άλλο μικρό παράθυρο υπάρχει στο μέσο του ημικυκλικού τοίχου της αψίδας διαστάσεων 0,66X0,47 μ. Όλα τα παράθυρα είναι ορθογώνια.

Η εκκλησία έχει σήμερα δυο εισόδους: μια στο μέσο του νότιου τοίχου, πλάτους 1,30 μ. με γλυπτό περίθυρο και οξυκόρυφο τόξο, και μια στο μέσο του δυτικού τοίχου, πλάτους 1,09 μ. Η τελευταία αυτή θύρα ανοίχθηκε σε νεότερα χρόνια και είναι άγνωστο αν αντικατέστησε άλλη μικρότερη είσοδο. Σε νεότερα χρόνια ανοίχθηκε μικρή είσοδος και στο ανατολικό άκρο του νότιου τοίχου.

Στα νότια της εκκλησίας προστέθηκε σε μεταγενέστερη περίοδο ανοικτή στοά που στηρίζεται σε πέντε τόξα τα οποία στηρίζονται σε χαμηλές πώρινες κολόνες με απλές βάσεις και κιονόκρανα. Στην κορυφή της τοξοστοιχίας υπήρχε λαξευτό γείσο. Σε νεότερα χρόνια αντικαταστάθηκε η οροφή της στοάς με πλάκα από οπλισμένο σκυροκονίαμα.

Πάνω από τη νότια είσοδο υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα από γυψομάρμαρο με επιτάφια επιγραφή κάποιας Κονταρίνας Δακήλα, συζύγου κάποιου «Κιρου του υιού Πλακοτού». Εάν το «Κιρου» είναι κύριο όνομα αντί Κύρου ή απλώς «Κυρού» δεν είναι εύκολο να πει κανένας. Σύμφωνα με την επιγραφή η Κονταρίνα Δακήλα πέθανε νέα, 25 ετών, στις 27 Οκτωβρίου 1557. Ποια η σχέση της επιγραφής με την ανέγερση της εκκλησίας δεν είναι γνωστό. Η επιγραφή φαίνεται τοποθετημένη εξ αρχής στη θέση που βρίσκεται σήμερα. Πάντως σ' αυτή δεν γίνεται καμιά αναφορά στην εκκλησία. Η εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος πρέπει να είναι περίπου σύγχρονη με την επιτάφια επιγραφή αν κρίνουμε από τα λίγα μορφολογικά στοιχεία που έχει. Σε μεταγενέστερη περίοδο προστέθηκαν τέσσερα εγκάρσια τόξα στο εσωτερικό για στήριξη του τρούλλου και των καμάρων. Τα δυο εγκάρσια τόξα που στηρίζουν τον τρούλλο, στηρίζονται σε ισχυρές παραστάδες ενώ τα αλλά δυο τόξα  που βρίσκονται στο μέσο περίπου της δυτικής και της ανατολικής καμάρας στηρίζονται σε προβόλους.

Η εκκλησία κτίσθηκε στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής από την οποία σώζονται πεσσοί, κολόνες και κιονόκρανα. Κατά την εκσκαφή τάφων στον περίβολο της εκκλησίας είχαν βρεθεί πλακίδια μαρμαροθετήματος.

Το εικονοστάσιο της εκκλησίας είναι του 19ου αιώνα και σήμερα διατηρείται σ’ αυτό αξιόλογη εικόνα του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου του 17ου αιώνα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια