Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η καρμηλιτική εκκλησία της Αμμοχώστου αφιερωμένη στην Παναγία, βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της πόλης, πολύ κοντά στον προμαχώνα Martinengo.

Βλέπε λήμμα: Αμμόχωστος πόλη- Οχυρώσεις

Είναι εκκλησία μονόκλιτη με δυο μικρά παρεκκλήσια προσαρτημένα στο μέσο του βόρειου και του νότιου τοίχου. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 30,80 Χ 9,20 μ. περιλαμβανομένης και της τρίπλευρης αψίδας. Η εκκλησία ερειπώθηκε από τον κανονιοβολισμό της Αμμοχώστου από τους Τούρκους το 1570 - 1571.

Βλέπε λήμμα: Αμμοχωστος- Πολιορκεία

Αρχιτεκτονική

Παρά την καταστροφή της ανωδομής της, τα σωζόμενα τμήματά της βοηθούν εύκολα στην αποκατάσταση της αρχικής μορφής της. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο δυτικός τοίχος σώζεται σχεδόν ακέραιος, ενώ ο νότιος και ο βόρειος τοίχος σώζονται σε ορισμένα μέρη μέχρι το αρχικό τους ύψος. Δώδεκα εξωτερικές αντηρίδες στήριζαν τους τοίχους και εξισορροπούσαν τις ωθήσεις των σταυροθολίων που κάλυπταν την εκκλησία. Δέκα από τις αντηρίδες αυτές ήσαν απλές ορθογωνικές κατασκευές. Πιο ισχυρές ήσαν οι δυο αντηρίδες που βρίσκονταν στη βορειοδυτική και νοτιοδυτική γωνία της εκκλησίας. Οι αντηρίδες αυτές είχαν την μορφή οκτάπλευρων πυργίσκων και κατέληγαν σε απλή πολυγωνική πυραμίδα. Η νοτιοδυτική αντηρίδα ήταν μεγαλύτερη και περιείχε την ελικοειδή σκάλα που οδηγούσε στην οροφή της εκκλησίας. Η αντηρίδα που βρισκόταν μεταξύ του βήματος και του κυρίως ναού στον νότιο τοίχο, στήριζε το καμπαναριό της εκκλησίας που ήταν απλό τοξωτό άνοιγμα. Κομμάτια της καμπάνας της εκκλησίας των Καρμηλιτών βρέθηκαν κατά την ανασκαφή που έκαμε στο εσωτερικό της εκκλησίας ο C. Enlart το 1901.

Η εκκλησία είχε τρεις εισόδους: από μια στον βόρειο και τον νότιο τοίχο στ’ ανατολικά των δυο μεταγενέστερων παρεκκλησίων, και μια κύρια στο μέσο του δυτικού τοίχου. Τα τόξα της δυτικής εισόδου στηρίζονταν σε απλούς κιλλίβαντες διακοσμημένους με ανθρώπινες μορφές και φυλλώματα. Από την κορυφή του τόξου της εισόδου αυτής προεξείχε η προτομή αγγέλου που κρατούσε ειλητάριο. Το κεφάλι του αγγέλου είχε καταστραφεί πριν από το τέλος του περασμένου αιώνα. Τα παράθυρα της εκκλησίας ήσαν απλά μακρόστενα ανοίγματα με οξυκόρυφα τόξα χωρίς διάκοσμο. Μόνο το παράθυρο του δυτικού τοίχου ήταν τρίλοβο και στην κορυφή του υπήρχε τρίφυλλο άνοιγμα σε κύκλο και δυο τετράφυλλα σε κύκλους μεταξύ των τριλόβων τόξων που στήριζαν οι δυο κιονίσκοι.

Τα βεργία των σταυροθολίων στηρίζονταν σε απλούς κιλλίβαντες με τη μορφή ανεστραμμένων πολυγωνικών πυραμίδων. Τα κλειδιά των σταυροθολίων της εκκλησίας έφεραν το ένα οικόσημα της Ιερουσαλήμ, το δεύτερο ένα αετό με ανοικτά φτερά και το τρίτο το οικόσημο της οικογένειας Babin. Κάτω ακριβώς από το τελευταίο αυτό κλειδί, μπροστά από την Αγία Τράπεζα, ήταν ο τάφος του Guy Babin που πέθανε, όπως αναφέρει η σχετική επιγραφή, το 1366. Στην πλούσια διακοσμημένη ταφόπετρα που φέρει τη μορφή του ιππότη Guy Babin υπάρχει και το οικόσημο της οικογένειας που υπάρχει και στο κλειδί του σταυροθολίου πάνω από τον τάφο. Αν λάβουμε υπ' όψη τη σημαντική θέση του τάφου και τον θυρεό στο κλειδί του σταυροθολίου πάνω απ' αυτόν, τότε μπορούμε να πούμε ότι η οικογένεια Babin, αν όχι ο ίδιος ο Guy Babin, ήταν ο κτίτορας της εκκλησίας ή τουλάχιστον ο μεγαλύτερος δωρητής. Όπως δείχνει η επιμελημένη τοιχοδομία της εκκλησίας και οι λεπτομέρειες του διακόσμου της δυτικής εισόδου και η μορφή του παραθύρου του δυτικού τοίχου η εκκλησία κτίσθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα και πριν από την κατάληψη της Αμμοχώστου από τους Γενουάτες το 1363.

Βλέπε λήμμα: Γενουάτες

Μεταγενέστερα είναι τα δυο παρεκκλήσια, του βόρειου και του νότιου τοίχου που έχουν τη μορφή πλατιών τυφλών τόξων τα οποία προεξέχουν ελάχιστα από τις αντηρίδες. Και τα δυο παρεκκλήσια καλύπτονται με οξυκόρυφα τόξα. Στο ανατολικό άκρο του νότιου τοίχου υπήρχε το σκευοφυλάκιο, που όμως έχει καταστραφεί τελείως. Μια θύρα από το βήμα οδηγούσε σ' αυτό.

Εσωτερική διακόσμηση- Τοιχογραφίες

Οι τοίχοι της εκκλησίας στο εσωτερικό, μέχρι το ύψος των παραθύρων, ήσαν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες. Στην αψίδα σώζονται τα οικόσημα του βασιλείου της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ, της Γαλλίας και της Νορμανδίας (Βρετανία). Κατά περίεργο τρόπο τα οικόσημα αυτά υπήρχαν και στην καρμηλιτική εκκλησία της Λευκωσίας όπως αναφέρει ο Γάλλος Καρμηλίτης μοναχός Nicholas le Huen που επισκέφθηκε τη Λευκωσία το 1487. Οι τοιχογραφίες της καρμηλιτικής εκκλησίας της Αμμοχώστου ανήκουν σε δυο περιόδους. Οι πιο παλαιές είναι σύγχρονες της εκκλησίας και προδίδουν κάποια ιταλική επίδραση. Οι νεότερες είναι περισσότερο επηρεασμένες από τη βυζαντινή τέχνη της Κύπρου. Η μακροχρόνια όμως έκθεση των τοιχογραφιών στις καιρικές συνθήκες έχει οδηγήσει στην καταστροφή των χρωμάτων και έχει κάμει δυσδιάκριτες τις παραστάσεις και δυσανάγνωστες τις επιγραφές που είναι λατινικές.

Βλέπε λήμμα: Λατίνοι

Στα τέλη του περασμένου αιώνα, σύμφωνα με τον Enlart, στον ανατολικό τοίχο υπήρχαν αρχικά τα οικόσημα της Κύπρου, της Αρμενίας, της Ιερουσαλήμ και των Λουζινιανών. Αργότερα ζωγραφίσθηκε η Σταύρωση σε ιταλική τεχνοτροπία. Στη νότια πλευρά της αψίδας υπήρχαν δυο άγιοι σε βυζαντινή τεχνοτροπία και διάφορες σκηνές καθώς και πέντε δωρητές. Στον νότιο τοίχο ήταν ζωγραφισμένη η αγία Ελένη σε βυζαντινή τεχνοτροπία. Στη βόρεια πλευρά της αψίδας ήταν ζωγραφισμένος ο Ευαγγελισμός σε ιταλική τεχνοτροπία, ενώ στον βόρειο τοίχο υπήρχαν δυο Λατίνοι αρχιερείς και δυο Βυζαντινοί και ο άγιος Νικόλαος με σκηνές από τη ζωή του. Στον βόρειο τοίχο δυτικότερα ήταν ζωγραφισμένος ο άγιος Γεώργιος έφιππος να σκοτώνει τον δράκο και να σώζει την βασιλοπούλα σε ιταλική τεχνοτροπία. Πάνω από το βόρειο παρεκκλήσι άλλος Ευαγγελισμός και στο τόξο του παρεκκλησίου δυσδιάκριτες βυζαντινές τοιχογραφίες. Στο ίδιο παρεκκλήσι μια Σταύρωση στον ανατολικό τοίχο και ο Ελκόμενος στον δυτικό τοίχο. Κάτω από τη Σταύρωση υπήρχαν δυο άγιοι πάπες της Ρώμης. Στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου ακόμη μια σκηνή του Ευαγγελισμού και πιο κάτω στο εσωρράχιο ενός τόξου δώδεκα μετάλλια με τους αποστόλους(;) και μια αγία όρθια με σκηνές από το μαρτύριό της. Στο δυτικό τοίχο, και νότια της εισόδου, υπήρχαν τρεις όρθιοι άγιοι και στα βόρεια οι άγιοι Γεώργιος, Δημήτριος και Θεόδωρος. Στον βόρειο τοίχο άγιος και τρεις άγιοι Καρμηλίτες.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια