Ιάκωβος άγιος, Λευκωσία
Μικρή μονόκλιτη εκκλησία στη Λευκωσία στον δρόμο που οδηγεί από την οδό Ερμού προς την εκκλησία του Αγίου Κασσιανού στη νεκρή ζώνη. Είναι αφιερωμένη, τουλάχιστον στα νεότερα χρόνια, στον άγιο Ιάκωβο τον Πέρση ή Άκουφο, ο οποίος θεωρείτο ο γιατρός για τα αυτιά.
Γύρω από την εκκλησία λειτουργούσε παλαιότερα ορφανοτροφείο.
Ο Άγιος Ιάκωβος είναι κτίσμα του 15ου-16ου αιώνα, με μεταγενέστερες προσθήκες, όπως το καμπαναριό, και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους ναούς της Λευκωσίας, αφού με αυτόν σχετίζονται ο γυναικείος μοναχισμός της Κύπρου, αλλά και το πρώτο εκθετοτροφείο της Λευκωσίας. Ο ναός είναι βυζαντινού τύπου, σταυροειδής με ημικυλινδρικούς θόλους που καλύπτουν το εσωτερικό του και με έναν τρούλο στη διασταύρωσή τους. Ο τρούλος στηρίζεται σε τύμπανο με οκτώ παράθυρα, που φωτίζουν το εσωτερικό του ναού. Η αψίδα του ιερού είναι ημικυκλική.
Ο ναός αποτελεί μέρος μεγαλύτερου συγκροτήματος, που αναφέρεται ως «Μοναστήρι του Αγίου Ιακώβου» και ο Αυστριακός περιηγητής Louis Salvator που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1873 περιέγραψε τον ναό ως ένα μικρό κτήριο με τέσσερις θόλους. Σημείωσε δε ότι το ξύλινο τέμπλο του ναού ήταν σκαλιστό και έφερε τον ρώσικο αετό.
Η μικρή εκκλησία του Αγίου Ιακώβου έγινε και το επίκεντρο της αναβίωσης του γυναικείου μοναχισμού στη Λευκωσία και στην «Ιστορία» του Ιερώνυμου Περιστιάνη διαβάζουμε: «Η μικρά αύτη εκκλησία είναι μοναστική, εις αυτήν δε εκκλησιάζονται και τίνες γυναίκες εκ Καϊμακλίου, αίτινες φέρουσι το ένδυμα των Ορθοδόξων καλογραιών…».
Ο Ι. Περιστιάνης σημειώνει, επίσης, ότι υπήρχε η παράδοση για τον Άγιο Ιάκωβο ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ήταν λατινικό μοναστήρι, το οποίο κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αγοράστηκε από τον δραγομάνο, παππού του Τζελεπή Γεώργου και στις αρχές του 20ού ανήκε στην Αρχιεπισκοπή. Την πληροφορία του ο Περιστιάνης την επιβεβαιώνει και από τον Γάλλο ιστορικό Mas Latrie, ο οποίος σημειώνει ότι στη Λευκωσία υπήρχε το παρεκκλήσιο του Αγίου Ιακώβου του Τελωνείου, το οποίο άνηκε στον ευγενή Simon de Montoliv.
Εκθετοτροφείο
Σύμφωνα με τον ερευνητή Κωστή Κοκκινόφτα («Ο γυναικείος μοναχισμός στην Κύπρο», «Πολιτιστική Κύπρος» 2 (1997) 55-57), το 1913, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου αποφάσισε την ίδρυση εκθετοτροφείου σε χώρο γύρω από τον Άγιο Ιάκωβο. Η απόφαση αυτή, όμως, λόγω ένστασης του ιερομόναχου Δοσίθεου, υλοποιήθηκε γύρω στο 1917. Στο εκθετοτροφείο το 1917 φιλοξενήθηκαν 13 έκθετα. Διευθύντριά του ανέλαβε η διδασκάλισσα Ευαγγελία Παναγίδου, ενώ ο γιατρός Ευέλθων Γλυκής παρείχε δωρεάν τις υπηρεσίες του προς τα έκθετα. Τα εγκαίνια του εκθετοτροφείου έγιναν στις 31 Δεκεμβρίου 1917. Κάποιες από τις μοναχές που σύχναζαν στον Άγιο Ιάκωβο υπηρέτησαν το εκθετοτροφείο, το οποίο τους παρείχε στέγη και τροφή.
Καταρρέει ο ναός
Οι έντονες βροχοπτώσεις τον χειμώνα του 2022, προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στο κτίριο με αποτέλεσμα να καταρρεύσει το καμπαναριό. Η αποκατάσταση του ναού βρίσκεται στο πρόγραμμα της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, ωστόσο υπάρχει καθυστέρηση στις διαδικασίες λόγω του τουρκικού στρατού, ο οποίος έκανε λόγο για ανάγκη αποναρκοθέτησης.
Σύμφωνα με αφιέρωμα στο περιοδικό του Δήμου Λευκωσίας «Πρωτεύουσα» τον Ιούνιο του 2011 (από όπου και οι αναφορές πιο κάτω, ο Άγιος Ιάκωβος ήταν ένα από τα κτήρια τα οποία η ομάδα του Nicosia Master Plan δεν μπόρεσε να μελετήσει ενδελεχώς, καθώς δεν τους επιτράπηκε από τον κατοχικό στρατό.