Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεσαιωνικό χρονικό, γραμμένο από τον Λεόντιο Μαχαιρά, του οποίου ο πλήρης τίτλος είναι: Ἐξήγησις τῆς γλυκείας χώρας Κύπρου, ἡ ΄ποῖα [εξήγησις] λέγεται Κρόνακα, τουτἒστιν Χρονικόν.

Βλέπε λήμμα: Λεόντιος Μαχαιράς

Το έργο αυτό είναι ένα από τα σημαντικά μνημεία λόγου της μεσαιωνικής Κύπρου και ταυτόχρονα μια πλούσια πηγή ιστορικών, γλωσσολογικών και άλλων πληροφοριών. Ταυτόχρονα αποτελεί ένα από τα πρώτα δείγματα δημοτικής γραφής σε πανελλήνια βάση. Ο Μαχαιράς, που έζησε ανάμεσα στα 1360 και στα 1450, έγραψε το έργο του βασισμένος σε προγενέστερα κείμενα, σε προσωπικές έρευνες και εμπειρίες και στα επίσημα αρχεία του μεσαιωνικού βασιλείου της Κύπρου.  Έγραψε στην ελληνική λαϊκή γλώσσα της εποχής του, που ήταν όμως εμπλουτισμένη με πλήθος γλωσσικά στοιχεία της κυπριακής διαλέκτου αλλά και νοθευμένη με πολλές γαλλικές - λατινικές λέξεις τις οποίες μεταποίησε σε ελληνικούς τύπους. Το κείμενό του έχει και άλλη, ιστορική αξία: είναι το πρώτο της ελληνικής γραμματολογίας που γράφτηκε στη δημοτική γλώσσα.

Από ιστορικής πλευράς, το έργο του Λεοντίου Μαχαιρά καταγράφει γεγονότα κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας και μπορεί να χωριστεί σε 6 βιβλία, ως εξής:

Βιβλίο πρώτο: Περιλαμβάνει τις πρώτες 89 παραγράφους και περιέχει την εισαγωγή, την επίσκεψη της αγίας Ελένης στην Κύπρο, κατάλογο αγίων, μαρτύρων και επισκόπων, την κατάληψη της Κύπρου από τον Ριχάρδο Λεοντόκαρδο και την απόδοσή της στους Ναΐτες και στη συνέχεια στους Λουζινιανούς, την οργάνωση του νησιού σε βασίλειο και τα γεγονότα μέχρι τη βασιλεία του Πέτρου Α΄(1359).

Βιβλίο δεύτερο: Περιλαμβάνει τις παραγράφους 90 - 281 και αφηγείται τα γεγονότα κατά την περίοδο της βασιλείας του Πέτρου Α' (1359- 1369).

Βιβλίο τρίτο: Περιλαμβάνει τις παραγράφους 282 - 598 και αφηγείται τα γεγονότα κατά την περίοδο της βασιλείας του Πέτρου Β' (1369- 1382).

Βιβλίο τέταρτο: Περιλαμβάνει τις παραγράφους 599 - 627 και αφηγείται τα γεγονότα κατά την περίοδο της βασιλείας του Ιακώβου Α' (1382- 1398).

Βιβλίο πέμπτο: Περιλαμβάνει τις παραγράφους 628-702 και αφηγείται τα γεγονότα κατά την περίοδο της βασιλείας του Ιανού (1398- 1432).

Βιβλίο έκτο: Περιλαμβάνει τις παραγράφους 703 - 713 και αφηγείται τα γεγονότα κατά την περίοδο της βασιλείας του Ιωάννη Β' (1432 - 1458).

(Ο πάρα πάνω διαχωρισμός, σύμφωνα προς εκείνον του P.M. Ντώκινς, Οξφόρδη, 1932).

Από το 1458 που τελειώνει η διήγηση του Λεοντίου Μαχαιρά, μέχρι και το τέλος της Φραγκοκρατίας (το 1489), βασίλεψαν ακόμη: Η Καρλόττα (1458 - 1460), ο Ιάκωβος Β' (1460-1473), ο Ιάκωβος Γ' (γεννήθηκε το 1473 και πέθανε το 1474) και τέλος η Αικατερίνη Κορνάρο (1473/4 -1489, οπότε η Κύπρος παρεδόθη στους Βενετούς). Η περίοδος αυτή καλύπτεται από άλλο Χρονικό, εκείνο του Γεωργίου Βουστρωνίου.

Το έργο του Μαχαιρά έχει διασωθεί σε χειρόγραφα αντίγραφα εκ των οποίων ένα φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη Bodleian της Οξφόρδης (Dep. of Western MSS, Shelfmark MS. Selden Supra 14) και ένα δεύτερο στη Βιβλιοθήκη Nazionale Marciana της Βενετίας (Shelfmark gr. VII.16).

Και τα δυο χειρόγραφα αποτελούν μεταγενέστερες αντιγραφές του πρωτοτύπου. Το χειρόγραφο της Οξφόρδης καλύπτει 331 σελίδες. Το κείμενο είναι γραμμένο σε μια στήλη και η κάθε σελίδα περιέχει 21 γραμμές κειμένου: Οι σελίδες είναι διαστάσεων 20 Χ 15 εκ. Στην τελευταία σελίδα υπάρχει η σημείωση:

Ἐγράφη ἐν τῇ πόλει Κτίμα, ἐνορίαν τῆς Πάφου, ἐχρονίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 1555, μηνί Ἰουνίῳ...

Τούτο σημαίνει ότι πρόκειται για αντιγραφή που έγινε 100 και πλέον χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα. Στο χειρόγραφο η κάθε παράγραφος αρχίζει με μεγάλο κεφαλαίο γράμμα που βρίσκεται έξω από τη στήλη του κειμένου. Σχεδόν παρόμοιο είναι και το χειρόγραφο που βρίσκεται στη Βενετία.

Το Χρονικόν του Μαχαιρά εξεδόθη για πρώτη φορά από τον Κωνσταντίνο Σάθα στη Βενετία το 1873. Αργότερα εξεδόθη μεταφρασμένο στη γαλλική και στην ιταλική γλώσσα. Η πιο πλήρης έκδοσή του, με σύγκριση των χειρογράφων Οξφόρδης και Βενετίας και αλληλοσυμπλήρωσή τους, έγινε το 1932 από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με επιμέλεια του P.M. Ντώκινς ο οποίος και δημοσίευσε παράλληλα και αγγλική μετάφραση του έργου.

Στην Κύπρο, το Χρονικόν εξεδόθη το 1982 από τον Άντρο Παυλίδη (έκδοση Φιλόκυπρος) που παράλληλα απέδωσε το κείμενο για πρώτη φορά και στη νεοελληνική. Το ίδιο σε δεύτερη έκδοση το 1995.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια