Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ένα πολύ μεγάλο μέρος της εκπληκτικής βιοποικιλότητας του τόπου μας αποτελούν τα έντομα με τον εκπληκτικό αριθμό τους να ξεπερνά τα 7.000 διαφορετικά είδη, και ο αριθμός αυτός αυξάνεται, αφού συνεχώς καταγράφονται νέα είδη για την Κύπρο.

Ένα πολύ μεγάλο μέρος από αυτά τα έντομα κατέχουν οι νυχτοπεταλούδες (σκόροι). Σε ολόκληρο τον πλανήτη υπάρχουν πέρα από 160.000 διαφορετικά είδη νυχτοπεταλούδας. Στην Κύπρο μέχρι στιγμής υπολογίζεται ότι υπάρχουν πέρα από 1.000 διαφορετικά είδη νυχτοπεταλούδας. Δεν υπάρχει κάποιος ακριβής αριθμός για το πόσα είδη νυχτοπεταλούδας έχουμε αφού δεν έχουν γίνει μελέτες σε βάθος, αν και πολλοί ντόπιοι αλλά και ξένοι ερευνητές και επιστήμονες μελετούν και καταγράφουν τα κυπριακά είδη νυχτοπεταλούδας και αναφέρουν συνεχώς νέα είδη για την Κύπρο.

Οι νυχτοπεταλούδες όπως και οι πεταλούδες ανήκουν στην τάξη των λεπιδόπτερων (Lepidoptera) στα αρθρόποδα και στην τάξη των εντόμων.

Ο κύκλος ζωής των νυχτοπεταλούδων είναι ο ίδιος με των πεταλούδων αφού μόλις βγουν από τα αβγά τα οποία γεννούν είναι σε μορφή κάμπιας. Αφού ολοκληρώσουν τη ζωή τους ως κάμπιες κλείνονται σε κουκούλι και μετατρέπονται σε χρυσαλλίδες, και μετά από ένα χρονικό διάστημα βγαίνουν από το κουκούλι ως τέλεια έντομα, τις νυχτοπεταλούδες, με τη μορφή που ξέρουμε. Οι περισσότερες νυχτοπεταλούδες δραστηριοποιούνται από τη δύση του ήλιου μέχρι και τη ανατολή του. Λέω οι περισσότερες διότι υπάρχουν και αρκετά είδη που δραστηριοποιούνται την ημέρα. Οι ενήλικες νυχτοπεταλούδες τρέφονται συνήθως με νέκταρ λουλουδιών αλλά αναλόγως του είδους τρέφονται και με μύκητες, ούρα, δάκρυα και ιδρώτα ζώων.

Ένας εύκολος τρόπος για να ξεχωρίσει κάποιος ένα έντομο αν είναι πεταλούδα ή νυχτοπεταλούδα είναι από τις κεραίες. Αν είναι πεταλούδα οι κεραίες της καταλήγουν σαν ρόπαλο ενώ τις νυχτοπεταλούδας όχι.

Οι περισσότερες νυχτοπεταλούδες έχουν χρώμα σκουρόχρωμο αλλά συναντάμε και πολλά είδη με πανέμορφα σχέδια και χρώματα. Εντυπωσιακές είναι και οι κάμπιες αρκετών νυχτοπεταλούδων καθώς διαθέτουν υπέροχα χρώματα για σκοπούς παραλλαγής. Το χρώμα τους είναι ανάλογο με το χρώμα του φυτού που τρέφονται. Μερικά είδη διαθέτουν και μεγάλα ψεύτικα μάτια για να φοβίζουν και να απωθούν τους θηρευτές όπως άλλα έντομα, σαύρες και πουλιά, ενώ άλλα είδη εκκρίνουν δύσοσμα υγρά για τον ίδιο σκοπό.

Μερικά είδη που ανήκουν στην οικογένεια Σφιγγίδες (Sphingidae) που περιλαμβάνει πάνω από 1.450 γνωστά είδη, αποτελούν τα μεγαλύτερα και τα πιο γρήγορα ιπτάμενα έντομα στον πλανήτη.

Οι περισσότερες νυχτοπεταλούδες αναλόγως του είδους γεννούν τα αβγά τους σε συγκεκριμένα φυτά ή σε μια οικογένεια φυτών τα οποία με αυτά τρέφονται οι κάμπιες τους. Τα φυτά αυτά ονομάζονται φυτά-ξενιστές. Πολλά άλλα είδη νυχτοπεταλούδας στο στάδιο της κάμπιας τρέφονται με πολλά είδη τροφής όπως ανθρώπινα τρόφιμα, με ζωοτροφές, με ίνες από μάλλινα και μεταξένια ρούχα, τρίχες, με μέλι και κηρήθρα από τις κυψέλες και πολλά άλλα είδη προκαλώντας τεράστιες ζημιές στους ανθρώπους κυρίως στους γεωργούς που τους καταστρέφουν ολόκληρες φυτείες. Ορισμένα είδη προκαλούν και τεράστιες ζημιές στα δάση και κυρίως τα δάση πεύκου, όπως η Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermuller, 1775), πιτυοκάμπη ή κάμπια του πεύκου που τρώει τις πευκοβελόνες ξεγυμνώνοντας τα πεύκα. Η κάμπια αυτή προκαλεί και σοβαρές αλλεργίες σε ζώα και ανθρώπους. Ένας βιολογικός τρόπος καταπολέμησης των βλαβερών νυχτοπεταλούδων στα σπίτια είναι η τοποθέτηση στις ντουλάπες με ρούχα και αποθηκευμένα τρόφιμα άρωμα δέντρων όπως του κέδρου, αιθέριο έλαιο της λεβάντας ή άλλων φυσικών ελαίων καθώς έχει αναφερθεί ότι απωθούνται από αυτά. Φυσικά υπάρχουν και μερικά ωφέλιμα είδη για τον άνθρωπο όπως μερικά είδη μεταξοσκώληκα που καλλιεργούνται και μας δίνουν το πολύτιμο μετάξι. Η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα γίνεται από τον άνθρωπο από αρχαιοτάτων χρόνων.

Οι πιο γνωστές και συμπαθέστατες κάμπιες νυχτοπεταλούδας στην Κύπρο είναι τα γνωστά σε όλους μαρτούθκια που ανήκουν στο είδος της νυχτοπεταλούδας Ocnogynaloewii (Zeller, 1846). Τα μαρτούθκια τα συναντάμε το φθινόπωρο και τον χειμώνα στους αγρούς σε ομάδες εκατοντάδων ατόμων να μετακινούνται στο έδαφος και να καταβροχθίζουν τη χαμηλή βλάστηση. Πολλοί τα συγχύζουν με την κάμπια του πεύκου που είναι επικίνδυνη για τον άνθρωπο αλλά τα μαρτούθκια είναι εντελώς ακίνδυνα.

Αποτελούν λιχουδιά για τον άνθρωπο 

Οι νυχτοπεταλούδες ως τέλεια έντομα άλλα και ως κάμπιες προσφέρουν μια πολύ σημαντική πηγή τροφής σε χιλιάδες άλλα είδη, όπως ερπετά, πουλιά, αμφίβια, νυχτερίδες και αμέτρητα άλλα είδη. Σε μερικές χώρες του κόσμου οι κάμπιες μερικών νυχτοπεταλούδων αποτελούν λιχουδιά για τον άνθρωπο. Αμέτρητα είδη πουλιών ανατρέφουν τους νεοσσούς τους αποκλειστικά με κάμπιες νυχτοπεταλούδας και πεταλούδας. Μια νυχτερίδα μπορεί να καταναλώσει εκατοντάδες έντομα κυρίως νυχτοπεταλούδες μέσα σε μία και μόνο νύχτα. Μπορούμε να τις δούμε κυρίως σε αγροτικές περιοχές να πετούν αθόρυβα τριγύρω από τα φώτα των δρόμων ή προβολέων και να τρώνε τις νυχτοπεταλούδες που προσελκύονται από το φως. Πολλά είδη παρασιτικού σφήκα η επιβίωσή τους εξαρτάται από τις κάμπιες των νυχτοπεταλούδων και πεταλούδων. Η παρασιτική σφήκα επιτίθεται στην κάμπια της νυχτοπεταλούδας προσπαθώντας να την κεντρίσει, ενώ η κάμπια αμύνεται. Όταν κατόπιν μάχης αρκετών λεπτών η σφήκα καταφέρνει να την κεντρίσει η κάμπια παραλύει άλλα δεν πεθαίνει. Το δηλητήριο που διαθέτει η σφήκα την παραλύει μόνο διότι χρειάζεται την κάμπια ζωντανή. Κατόπιν σέρνει με κόπο την παραλυμένη κάμπια στη φωλιά της που βρίσκεται σε τρύπα στο έδαφος, την τοποθετεί μέσα και γεννά τις κάμπιες (προνύμφες) της με έναν ειδικό ωοθέτη μέσα στο σώμα της κάμπιας. Οι κάμπιες της σφήκας τρέφονται με τη ζωντανή κάμπια της νυχτοπεταλούδας μέχρι να μεταμορφωθούν σε τέλεια έντομα. Ο λόγος που η σφήκα θέλει την κάμπια ζωντανή είναι για να έχουν οι κάμπιες της φρέσκια τροφή μέχρι να μεγαλώσουν και μοιάζει σαν ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας σε ταινία τρόμου.

Σχεδόν όλα τα είδη νυχτοπεταλούδας προσελκύονται από τα φώτα και όλοι έχουμε δει τα βράδια, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, νυχτοπεταλούδες να μπαίνουν μέσα στο σπίτι και να πετούν κάνοντας κύκλους γύρω από μία λάμπα. Ακόμα είναι άγνωστο γιατί αυτά τα έντομα το κάνουν αυτό.

Οι νυχτοπεταλούδες λόγω της μεγάλης ποικιλίας των ειδών τους αποτελούν ένα πολύ όμορφο και ευχάριστο θέμα για φωτογράφιση αλλά και έρευνα. Ένας δημοφιλής τρόπος για να μελετήσεις και να φωτογραφίσεις νυχτοπεταλούδες αλλά και άλλα έντομα είναι η τοποθέτηση λάμπας τη νύχτα στην ύπαιθρο γιατί με αυτόν το τρόπο προσελκύονται πολλά και διαφορετικά είδη.