Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι επαναστάσεις των κατοίκων της Κύπρου ανά τους αιώνες είχαν ποικίλο χαρακτήρα ανάλογα προς τα αίτια και τις συνθήκες που τις προκάλεσαν. Πλην του συμβατικού τύπου της πολιτικής - εθνικής επανάστασης, που απαντάται στην Κλασική και Νεότερη κυρίως εποχή, πρέπει να μνημονευθούν και οι κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές επαναστάσεις, έστω κι αν συνέβησαν σε περιορισμένο σχετικά βαθμό. Οι μεταβάσεις από την Παλαιολιθική στη Νεολιθική και από την Ακεραμική στην Κεραμική περίοδο, καθώς και από τη Νεολιθική στην Χαλκολιθική και στη Χαλκή / Ορειχάλκινη, και από την τελευταία στην εποχή του Σιδήρου, αποτελούσαν οικονομικές - τεχνολογικές επαναστάσεις, των οποίων όμως δεν γνωρίζουμε τα καθέκαστα, αλλά μόνο μερικές από τις συνέπειες στον κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα. Η εξαφάνιση, π.χ., του χαλκολιθικού πολιτισμού II της Φίλιας θεωρείται συνέπεια της επαναστατικής επιρροής της μεταλλουργικής γνώσεως που εισήγαγαν στη βόρεια και τη δυτική Κύπρο οι «πρόσφυγες» από την Ανατολία κατά την Πρώτη περίοδο του Ορειχάλκου (3200 - 3000 π.Χ. κ.ε.).

 

Βλέπε λήμμα: Φιλιά- αρχαιολογικός χώρος

 

Σε άλλες περιπτώσεις η τεχνολογική επιρροή, λαμβάνει μορφή σταδιακής ειρηνικής μεταβάσεως οφειλομένης και σε συνεπενεργούντα εσωτερικά αίτια. Είδος εσωτερικής γεωοικονομικής επανάστασης ήταν η διαίρεση της Κύπρου σε δυο περιοχές από τα τέλη της Πρώτης περιόδου του Ορειχάλκου, ιδίως στη διάρκεια της Μέσης περιόδου του Ορειχάλκου (1900 - 1600 π.Χ.), δηλαδή σε Ανατολική και Δυτική, η πρώτη σε γεωργική κυρίως, και η δεύτερη χαλκοφόρα και με οικονομία βασισμένη στη βιομηχανία του ορειχάλκου. Άλλο είδος επανάστασης ήταν η εισαγωγή της Κυπρομινωικής γραφής, στις αρχές της Υστέρας εποχής του Ορειχάλκου γύρω στο 1500, που συνδυάστηκε με την πιο κρίσιμη φάση της «βιομηχανικής επανάστασης» που προκλήθηκε από τις προηγμένες τεχνολογικές μεθόδους χρήσεως του ορειχάλκου, και με τις αυξημένες εμπορικές ανάγκες που αυτές δημιούργησαν.

 

Περίοδος ελληνικού αποικισμού: Η πιο μεγάλη εθνολογική επανάσταση στην ιστορία του νησιού υπήρξε η αθρόα, μαζική κατά στάδια μετανάστευση των Ελλήνων από τα τέλη του 13ου π.Χ., αρχικά ως τμήμα των επιδρομών των Λαών της Θάλασσας που αναστάτωσαν τα ως τότε πολιτειακά και πολιτιστικά καθεστώτα, αν και δεν ήσαν οι Λαοί αυτοί άσχετοι προς αυτό. Καταστρέφοντας και ξανακτίζοντας τώρα τις πόλεις στα πλαίσια συγκρούσεων με τους παλαιούς κατοίκους, οι Αχαιοί - Μυκηναίοι - Έλληνες έδωσαν νέα μορφή στον τόπο κατά τον 12ο αι., ενισχύοντας την ανάμειξη αιγαιο - μυκηναϊκών και ανατολικών μοτίβων στην εντόπια τέχνη.

 

Βλέπε λήμματα: Λαοί της θάλασσας και Αχαιοί και Κύπρος

 

Ένας λόγος για την ήττα των παλαιών κατοίκων από τους Έλληνες ήταν η τεχνολογική - μαχητική υπεροχή των όπλων των τελευταίων, των οποίων η εγκατάσταση οδηγεί σε ραγδαία, επαναστατική πρόοδο της μεταλλουργικής βιομηχανικής τεχνολογίας. Από την οπτική γωνία του ελληνικού εφεξής εθνολογικού - πολιτιστικού χαρακτήρα της Κύπρου, με σχετική μείωση και αφομοίωση - όχι εξάλειψη - των ανατολικών της χαρακτηριστικών και εξαρτήσεων ξεκινά η έννοια της επανάστασης μετά τον ελληνικό αποικισμό της. Κι αυτή η μεγάλη τεχνολογική επανάσταση που προκλήθηκε από την εισαγωγή του σιδήρου, του «δημοκρατικού μετάλλου» κατά τον Gordon Childe, (1050 κ.ε.), οφειλόταν σε νέο κύμα Ελλήνων αποίκων που ολοκλήρωσαν τον εξελληνισμό της Κύπρου και εισήγαγαν με τον σίδηρο στην κυπριακή μεταλλουργική τεχνολογία μια νέα ποιοτική επαναστατική μεταβολή, ιδίως στους τύπους μακρών σπαθιών, παρά τη διατήρηση και παλαιών τύπων. Εισήγαγαν επίσης την καύση των νεκρών μέσω Ρόδου, έθιμο «επαναστατικό», που όμως για πολύ συνυπάρχει με την ταφή και την επική ποίηση.

 

Οι Φοίνικες στην Κύπρο: Ο φοινικικός εποικισμός (9ος αι. π.Χ. κ.ε.) αρχικά ήταν ειρηνικός και εξυπηρετικός των εμπορικών δραστηριοτήτων των Ελλήνων Κυπρίων. Μετά το 667 π.Χ. ο Φοίνικας βασιλιάς του Κιτίου επαναστάτησε δυο φορές εναντίον του βασιλιά Ασσουρμπανιμπάλ της Ασσυρίας, η οποία είχε υποτάξει όλα τα κυπριακά βασίλεια από το 709/7 π.Χ. Στα 696 ήδη Έλληνες και Ελληνοκύπριοι είχαν υποστηρίξει επανάσταση των Ελλήνων της Ταρσού και ίσως και της Αγχιάλης (Injira?) στην Κιλικία κατά της ασσυριακής κατοχής. Η επανάσταση συνετρίβη από τον Σενναχερίμπ που πολεμούσε τότε και κατά των Ιώνων, αλλά συνέβαλε στη δημιουργία κακών εντυπώσεων στους Ασσυρίους για τους Έλληνες και τους Ελληνοκυπρίους ως κινηματίες και μη νομιμόφρονες, ήδη αφότου στα 712 ο Σαργών Β' συνέτριψε την επανάσταση του Γιαμάνι /Yamani ή Yaadana ή Jatna [= Ίωνος; Δαναού;]), Έλληνα Κυπρίου βασιλιά που είχε τοποθετηθεί από τους «Χιττίτες» στον θρόνο της Ashdod στην Παλαιστίνη αντί ενός προστατευομένου του Σαργών. Ο Ελληνοκύπριος Yamani, υποκινητής της εξέγερσης στην Ashdod, παρεδόθη στους Ασσυρίους από τον Νουβό βασιλιά της Αιγύπτου Shabako, κι η εξέγερση αυτή φαίνεται μια από τις αιτίες της ασσυριακής καταλήψεως της Κύπρου στα 709 π.Χ. και του τερματισμού της υποστηριζόμενης από τους Ασσυρίους κυπριακής θαλασσοκρατορίας (742 ή 732 - 709), που την διεδέχθη η φοινικική με ασσυριακή υποστήριξη ως το 664, οπότε η φοινικική εξέγερση στο Κίτιον την τερμάτισε και αυτήν. Αν η Κύπρος δεν ήταν, όπως υποθέτουν μερικοί, το κέντρο και η αφετηρία εισόδου και υιοθετήσεως του φοινικικού αλφαβήτου από τον ελληνικό κόσμο, συνέβαλε πάντως σημαντικά σ' αυτή την κολοσσιαία πολιτιστική επανάσταση.

 

Βλέπε λήμμα: Φοίνικες και Κύπρος

 

Επανάσταση κατά των Περσών: Η κυπριακή επανάσταση κατά της περσικής κατοχής (546 π.Χ. κ.ε.) στα 499 π.Χ. κατ' ακρίβειαν συμμετοχή όλων των Κυπρίων βασιλιάδων εκτός εκείνου της Αμαθούντος στην ιωνική επανάσταση μ' επικεφαλής τον Ονήσιλο, αδελφό του περσόφιλου βασιλιά της Σαλαμίνος Γόργου, εξέφραζε τη δυσαρέσκεια των Κυπρίων, όμοια με εκείνη των Ιώνων, για την περσική διοίκηση, που οι Κύπριοι είχαν δεχθεί εκούσια, αλλά και τις εθνικές τους επιδιώξεις για ελευθερία, που δεν υπεστήριζαν τα περσόφιλα κόμματα στα εννέα βασίλεια του νησιού.

 

Βλέπε λήμμα: Ονήσιλος

 

Η αντιπερσική όμως κίνηση στην Κύπρο δεν είχε αυστηρά εθνικά κίνητρα μόνο, μια και το Κίτιον, φοινικική πλέον πόλη, δεν ετάχθη με τους περσόφιλους, και η πολιτειακή δομή της Σαλαμίνος, ήδη από την εποχή του Ευέλθοντος (530 π.Χ. κ.ε.), προπάππου του Γόργου και του Ονήσιλου, ήταν αντίγραφο της συνωμοτικής απολυταρχικής περσικής πολιτείας. Οι συνέπειες της ήττας ήσαν βαριές για τους Κυπρίους, που αναγκάστηκαν να δεχθούν περσόφιλες ελληνικές ή φοινικικές δυναστείες σ' όλες τις πόλεις - κράτη του νησιού, γιατί οι Φοίνικες τώρα πήγαν οριστικά με τους νικητές, κι έγιναν η πέμπτη φάλαγγά τους στο νησί. Κατά την εκστρατεία του Αθηναίου στρατηγού Κόνωνος υπέρ του Ευαγόρα Α' βασιλιά της Σαλαμίνος στην Κύπρο, στα 395/4 π.Χ., σημειώθηκε εξέγερση Κυπρίων μισθοφόρων υπό Καρπασέα αρχηγό, που κατεστάλη από τον Κόνωνα κοντά στον Καύνο. Η ίδια η σειρά πολεμικών ενεργειών, συμμαχιών και εκστρατειών του Ευαγόρα εναντίον των Περσών, με αρχή την ανακατάληψη του θρόνου των προγόνων του στα 411, αφού έδιωξε τον Πέρση Αυδήμονα, ήταν στην ουσία επανάσταση, με αθηναϊκή βοήθεια, κατά της περσικής κυριαρχίας, που κατέληξε σε συμβιβασμό (380 π.Χ.).

 

Βλέπε λήμματα: Πέρσες και Κύπρος

 

Ο γιος του Ευαγόρα, Νικοκλής, αν και περσόφιλος, συνέπραξε με τη μεγάλη επανάσταση των Σατραπών της Μικράς Ασίας και πέθανε στη φυλακή (361 π.Χ.). Ο διάδοχός του, Ευαγόρας Β', εκδιώχθηκε με κίνημα από το αντιπερσικό κόμμα υπό τον Πνυταγόρα,  που μαζί με άλλους Κυπρίους βασιλιάδες μετέσχε στη μεγάλη επανάσταση της Φοινίκης και της Αιγύπτου κατά της περσικής κυριαρχίας (351 π.Χ.). Ο στρατός μισθοφόρων (8.000) και ο στόλος (40 πλοία), που έστειλε ο Ιδριεύς δυνάστης της Καριάς μ' εντολή του Αρταξέρξη Γ' Ώχου για να καταστείλει την κυπριακή επανάσταση, βρισκόταν υπό την διοίκηση του Αθηναίου στρατηγού Φωκίωνος και συνοδευόταν από τον Ευαγόρα Β' (345 - 344 π.Χ.). Οι εισβολείς πολιόρκησαν τη Σαλαμίνα, κατέλαβαν όλες τις άλλες πόλεις και λεηλάτησαν την ύπαιθρο ακολουθούμενοι από άλλους τόσους «εθελοντές» από τη Συρία και την Κιλικία, που οσμίσθηκαν λάφυρα. Ο Πνυταγόρας τελικά συμβιβάστηκε με τους Πέρσες και κράτησε το θρόνο του, ενώ ο Ευαγόρας Β', που αρχικά «συκοφαντήθηκε» από τον Πνυταγόρα στον μέγα βασιλέα, πήρε τελικά βασίλειο στην Φοινίκη, το οποίο εγκατέλειψε λόγω κακοδιοικήσεως κυνηγημένος και κατέφυγε στη Σαλαμίνα όπου δολοφονήθηκε.

 

Οι περίπλοκες σχέσεις των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου που αναφέρονται στην Κύπρο, μήλο της έριδος ανάμεσά τους, προκάλεσαν πολέμους και μέσα στην Κύπρο, που δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν επαναστάσεις, εκτός από την εξέγερση των Κυπρίων κατά του Πτολεμαίου Β' Φιλαδέλφου που προκάλεσε ο ετεροθαλής αδελφός του (γιος του Πτολεμαίου Α' Σωτήρος), που γι' αυτό και εκτελέστηκε με εντολή του Φιλαδέλφου (277 π.Χ.).

 

Βλέπε λήμματα: Δημήτριος ο Πολιορκητής, Αρσινόη Β' Φιλάδελφος, Πτολεμαίοι και Κύπρος, Κλεοπάτρα Β', Ακτίου ναυμαχία

 

Ρωμαϊκή - Βυζαντινή εποχή: Κατά την Ρωμαϊκή - Βυζαντινή εποχή αξιοσημείωτες είναι η εξέγερση των Εβραίων στα 115/6 μ.Χ. υπό τον Αρτεμίωνα και του δούκα Καλόκαιρου στα 332/3 μετά τον σεισμό ˙ ο δούκας πιθανώς εκμεταλλεύθηκε την δυσαρέσκεια του λαού για τις δυσχέρειες που προκλήθηκαν, παρά την βοήθεια που ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος παρέσχε στους σεισμόπληκτους όλης της περιοχής (Αντιόχεια κλπ.), και ξεσήκωσε τον λαό. Αλλά η εξέγερση κατεστάλη από τον ανεψιό του αυτοκράτορα Δαλμάτιο κι ο Καλόκαιρος εκτελέσθηκε. Το μοτίβο αυτό επαναλαμβάνεται κατά καιρούς στη Βυζαντινή περίοδο της ιστορίας της Κύπρου, που αφετέρου συμμετέχει ενίοτε και σ' ευρύτερης σημασίας κινήματα αυτοκρατορικά. Στα 609/610, όταν ο Ηράκλειος στην Καρχηδόνα επαναστάτησε κατά του «τυράννου» Φωκά, πέρασε και από την Κύπρο καθ' οδόν προς την Κωνσταντινούπολη, διότι η Κύπρος διά του διοικητή της (Επιφανίου, πατέρα του Ιωάννη Ελεήμονος) προσχώρησε στο κίνημα του.

 

Βλέπε λήμμα: Βυζάντιο και Κύπρος και Αρούν Αλ Ρασίντ και Γιεζίντ

 

Κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών δεν αναφέρεται τοπική εξέγερση, αν και διαφορές και αντιθέσεις μεταξύ των Κυπρίων προς την εικονομαχική πολιτική της Κωνσταντινουπόλεως τεκμηριώνονται συχνά, καθώς και επιδρομές των Αράβων καταστρεπτικές.

 

Βλέπε λήμμα: Αραβικές επιδρομές

 

Κατά την Υστέρα Βυζαντινή περίοδο αναφέρονται δυο αποσχιστικά κινήματα εδραζόμενα σε λαϊκή δυσαρέσκεια για την βαριά φορολογία, του κατεπάνω Θεοφίλου Ερωτικού στα 1042 και του δούκα Ραψομάτη (βλ. λεπτομέρειες στα ανάλογα αυτοτελή λήμματα). Αποσχιστικό κίνημα, αν και χωρίς αιματηρά επεισόδια, απετέλεσε και η εγκαθίδρυση του Ισαακίου Κομνηνού ως δούκα του νησιού και αργότερα ως «αυτοκράτορά» του, γεγονός μοιραίο για τις περαιτέρω τύχες του κυπριακού Ελληνισμού, που μάταια υπό την ηγεσία μοναχού, συγγενούς του Ισαακίου, εξεγέρθηκε και πολέμησε ηρωικά στις 5 Απριλίου 1192 κατά των τυραννικών Ναϊτών ιπποτών όταν αυτοί αγόρασαν την Κύπρο από τον Ριχάρδο Λεοντόκαρδο της Αγγλίας, νικητή του Ισαακίου στα 1191. Αν και η εξέγερση αυτή κατεπνίγη στο αίμα από τους λίγους αλλά στρατιωτικά υπέρτερους Ναΐτες, τους εξανάγκασε να εγκαταλείψουν το νησί στον Ριχάρδο, ο οποίος το ξαναπούλησε στον Γκυ (Γουϊδο) Λουζινιανό.

 

Η περίοδος των Λουζινιανών: Επί βασιλιά Αμαλρίχου (1194- 1205) ο Έλληνας κουρσάρος Κανάκης έκαμε από την Κιλικία με τη βοήθεια του Ισαακίου άρχοντος της Αντιοχείας, σειρά επιδρομών στις ακτές της Κύπρου, συλλαμβάνοντας σε μια από αυτές τη βασίλισσα Εχίβη, την οποία όμως αναγκάστηκε να ελευθερώσει με παρέμβαση του Λέοντος Β' της Αρμενίας. Δεν γνωρίζουμε τα ακριβή κίνητρα και τους απώτερους στόχους των επιδρομών αυτών, που αναφέρονται από δυτικές και αρμενικές, όχι όμως ελληνικές, πηγές. Η ανάμειξη όμως του Ισαακίου Αντιοχείας οδηγεί στη σκέψη ότι είχε πηγή την Κωνσταντινούπολη και απέβλεπε στην απελευθέρωση της Κύπρου από τους Φράγκους κυρίους της, επαναφέροντάς την στην αυτοκρατορία. Λαϊκή εξέγερση σε συνάρτηση προς τη δράση του Κανάκη δεν αναφέρεται, αλλά δεν αποκλείεται. Πιθανώς η δράση του Κανάκη ήταν τρόπος αντιδράσεως στην υποταγή της Ορθοδόξου Εκκλησίας του νησιού στη Λατινική, που ο Αμάλριχος είχε αρχίσει να εφαρμόζει μ' εντολή του πάπα.

 

Βλέπε λήμματα: Κανάκης και Ρήγας Αλέξης

 

Το νέο καταπιεστικό φεουδαλικό καθεστώς των Λουζινιανών, που προκάλεσε τη φυγή των περισσοτέρων παλαιών Βυζαντινών αρχόντων από το νησί, δημιούργησε έντονες δυσαρέσκειες των λαϊκών τάξεων, που εκδηλώνονταν κατά καιρούς με μικρά ή μεγάλα κινήματα, που όμως δεν είχαν τον χαρακτήρα επανάστασης στο αυστηρό νόημα του όρου, εκτός ίσως από εκείνη του 1426 υπό τον ρήγα Αλέξη. Αν και το μαρτύριο των 13 μοναχών της Καντάρας δεν φαίνεται να προκάλεσε λαϊκές αντιδράσεις, η φυλάκιση κατά το 1316 των επισκόπων Λευκάρων και Καρπασίας για τις ορθόδοξες αντιλήψεις τους ήταν το αποτέλεσμα ογκωδών διαδηλώσεων του ελληνοκυπριακού λαού για τις περιοριστικές διατάξεις εις βάρος των ορθοδόξων επισκοπών που εξέδωσε ο ληγάτος Πέτρος. Τελικά οι συλληφθέντες αποφυλακίστηκαν και οι διατάξεις ήρθησαν στα 1321 από τον πάπα Ιωάννη KB'. Στα 1326, ωστόσο, υπήρξε λαϊκή αντίδραση στον Λατινισμό, και νέες ταραχές ξέσπασαν στη Λευκωσία στα 1360 όταν ο Καρμηλίτης παπικός ληγάτος Πέτρος Θωμάς, μετά τη στέψη του Πέτρου Α' Λουζινιανού σε βασιλιά της Ιερουσαλήμ στην Αμμόχωστο (5 του Απριλίου, Πάσχα), περιμένοντας την έναρξη της σταυροφορίας του Πέτρου, δοκίμασε να εκλατινίσει με τη βία τους Ορθοδόξους επισκόπους εγκλείοντάς τους στην Αγία Σοφία και «κουφερμιάζοντάς» τους και χρίοντάς τους με βαμβάκι. Αν και ο Πέτρος Α' φαίνεται ότι είχε δώσει άδεια για τη συγκέντρωση στην Αγία Σοφία, ωστόσο οι φωνές διαμαρτυρίας των Ελλήνων επισκόπων με επικεφαλής τον Ιωάννη Μαντζά Αμμοχώστου - Καρπασίας, που προκάλεσαν λαϊκή συρροή γύρω από το ναό και απόπειρα πυρκαγιάς, εξανάγκασαν τις αρχές να επέμβουν.

 

Βλέπε λήμματα: Πέτρος Α και Λατινική Εκκλησία

 

Ο πρίγκιπας της Αντιοχείας με στρατιώτες και τον ναύαρχο Ιωάννη ντε Σουρ και τον βισκούντη της Λευκωσίας Ανρί ντε Γιβλέτ, προφανώς με έγκριση του Πέτρου Α', διασκόρπισε τα πλήθη. Η δυσαρέσκεια του Πέτρου Α' με τις βίαιες μεθόδους του ληγάτου, που οδήγησαν στη λαϊκή εξέγερση, προκύπτει από το ότι μετά τα γεγονότα της Αγίας Σοφίας ζήτησε από τον πάπα να μη ξαναστείλει τέτοιους προκλητικούς για τον Ορθόδοξο λαό και κλήρο ληγάτους στο βασίλειό του. Η σύμπραξη του λαού με τον κλήρο του στις πιο πάνω περιπτώσεις του 14ου αι. μαρτυρεί προσέγγιση των διαφόρων τάξεων του Ελληνισμού της Κύπρου σε κοινό ιδεολογικό μέτωπο κατά της ξένης κατοχής. Το μέτωπο αυτό δεν φαίνεται ότι ήταν πάντοτε αρραγές, αν ληφθεί υπόψιν η εχθρική στάση του Κυπρίου ιστοριογράφου Λεοντίου Μαχαιρά(Χρονικόν, παρ. 697) έναντι στην επανάσταση των χωρικών υπό τον ρήγα Αλέξη στα 1426-1427. Άλλο αγροτικό κίνημα εξερράγη τον Νοέβριο του 1472 κατά των φορολογικών μέτρων του (κατά το ήμισυ Έλληνα!) βασιλιά Ιακώβου Β' του Νόθου σχετικά με το αλάτι. Το κίνημα, που είχε στόχο και τον φόνο του Ιακώβου, κατέστειλε ο Πέτρος Δάβιλας ή Ντάβιλα.

 

Βενετοκρατία: Η σοβούσα δυσαρέσκεια των χωρικών, αλλά και των λοιπών τάξεων του ελληνικού πληθυσμού της Κύπρου κατά των Βενετών εκδηλώθηκε στο κίνημα του Ιακώβου Διασσωρίνου στα 1562-1563. Το κίνημα του Κρητικού αυτού συγγραφέα και πολιτικού κατεπνίγη από τους Βενετούς, οι οποίοι για ν' αποφύγουν τυχόν διαφυγή του Διασσωρίνου μετά τη σύλληψή του και ανάληψη πάλι από αυτόν της ηγεσίας του λαϊκού κινήματος, τον στραγγάλισαν.

 

Βλέπε λήμμα: Διασσωρίνος

 

Κινήματα επί Τουρκοκρατίας: Η οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου (Ιούν. 1570- Αύγ.1571) βοηθήθηκε ως ένα σημείο από το αντιβενετικό αγροτικό κίνημα του νησιού, που τελικά ηττήθηκε όταν οι κατακτητές δέχθηκαν να συνεργαστούν με τους παραδιδομένους πλέον ευγενείς και να τοποθετήσουν μερικούς από αυτούς, τους εξισλαμιζομένους, σε καίριες θέσεις του νέου καθεστώτος. Παρά ταύτα, σύντομα οι εξισλαμισμένοι ευγενείς, με τους εξελληνισμένους συγγενείς τους που ανέλαβαν την ηγεσία της ελληνικής Εκκλησίας και της ελληνικής κοινότητας βάσει του φερμανίου του Οκτώβριο 1571, γρήγορα αρχίζουν σειρά αντιοθωμανικών κινημάτων με τη βοήθεια, πάντοτε ανεπαρκή και καθυστερημένη, των δυτικών δυνάμεων του καιρού, στις οποίες προσφέρουν την Κύπρο ως αμοιβή για την απαλλαγή τους από τον οθωμανικό ζυγό˙ πολύ περισσότερο που αρκετές από τις δυνάμεις αυτές είχαν παλαιούς δεσμούς με το νησί (Βενετία, Γένουα, Φλωρεντία, Γαλλία, Ισπανία, Σαβοΐα κλπ.). Στα κινήματα αυτά, κάπου 28 μεταξύ 1572 και 1668, τον κύριο ρόλο διαδραματίζουν οι αγροτικοί και οι παλαιοί στρατιωτικοί πληθυσμοί της βόρειας κυρίως οροσειράς, που δέχονται να εμπιστευθούν τους πιο πάνω (γνωστούς τους ήδη από τη Βενετοκρατία) ηγέτες με την ελπίδα να απαλλαγούν από τον σκληρότερο νέο ζυγό, έστω κι αν στη δομή του μετείχαν και οι ηγέτες αυτοί. Το ιστορικό αυτό παράδοξο εξηγείται από την απανθρωπιά του νέου καθεστώτος, που χειροτέρευσε με την επανάσταση των τιμών, που εξουδετέρωσε τις κάποιες βελτιώσεις του νέου καθεστώτος -απελευθέρωση των παροίκων κατά νόμο, αλλά διατήρηση των σκληρών συνθηκών ζωής τους. Τα κυριότερα από τα κινήματα αυτά ή απόπειρες κινημάτων, όπως του Πέτρου Αβεντάνιου, του Βίκτωρος Ζεμπετού, του Φραγκίσκου Ακκίδα κ.α., αναλύονται στα σχετικά αυτοτελή λήμματα.

 

Βλέπε λήμμα: Αγροτική ζωή 

 

Αν και απαύγασμα εσωτερικών αντιθέσεων των αρχουσών τάξεων του νησιού, το κίνημα (στα 1683 1690) του Μεχμέτ αγά Βογιατζίογλου φαίνεται ότι είχε κάποια απήχηση και στους χωρικούς, που εξεγέρθηκαν και γύρω στα 1700, κυρίως οι Λινοβάμβακοι*σύμφωνα με ανέκδοτη βρετανική πηγή. Κατά το 1764-1766 νέο κίνημα Λινοβαμβάκων «Τούρκων» και Ελλήνων χωρικών καταστέλλεται με στρατό από τη Μικρά Ασία, σταλμένο μ' ενέργειες των τουρκικών και ελληνικών αρχών του νησιού (βλ. λήμματα αγροτική ζωή και Εκκλησία Κύπρου). Το επόμενο κίνημα των χωρικών, του 1799, είναι ανεπαρκώς γνωστό, ενώ εκείνο του 1804 κ.ε., κίνημα «Τούρκων», Λινοβαμβάκων και Χριστιανών χωρικών κατά των ελληνικών και τουρκικών αρχών της Λευκωσίας, κατεστάλη με στρατό από τη Μικρά Ασία, όπως κι εκείνο του 1764- 1766, σταλμένο με κοινές ενέργειες των τουρκικών και των ελληνικών αρχών του νησιού.

 

Βλέπε λήμματα: Εκκλησία Κύπρου και Λινοβάμβακοι

 

Η εθνικοθρησκευτική πόλωση που επήλθε μεταξύ 1804 και 1821 φυσιολογικά οδηγούσε στη συμμετοχή των Κυπρίων στη μεγάλη εθνεγερσία του Ελληνισμού κατά το 1821 κ.ε. Τα καθέκαστα των μορφών αυτής της συμμετοχής, οικονομικής βασικά και ελάχιστα στρατιωτικής στην Κύπρο την ίδια, και στρατιωτικής - πολιτικής στην ίδια την Ελλάδα, εκτίθενται στο λήμμα ελληνική επανάσταση και Κύπρος.

 

Βλέπε λήμματα: Ελληνική Επανάσταση και Ένωσις

 

Το ενωτικό κίνημα  που εκδηλώνεται μυστικά στα 1825 και στα 1828 μ' έγγραφα προς τις ελληνικές κυβερνήσεις να συμπεριλάβουν και την Κύπρο στο υπό ίδρυση Ελληνικό κράτος, συνεχίζεται και προεκτείνεται από μια άποψη στην ενωτική-κοινωνική-ελληνοτουρκική ταυτόχρονα επαναστατική εξέγερση του Νικολάου Θησέως, του καλόγερου Ιωαννίκιου και του Γκιαούρ ιμάμη στα 1833, στην οποία μεγάλο ποσοστό των συμμετεχόντων «Τούρκων» ήσαν Λινοβάμβακοι.

 

Αγγλοκρατία: Τα επαναστατικά κινήματα του 1931 και του 1955-1959 κατά των Βρετανών εκτίθενται λεπτομερώς στα λήμματα Οκτωβριανά, Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών(ΕΟΚΑ) κ.α. Για τη συμμετοχή Κυπρίων στους Βαλκανικούς πολέμους, τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο του 1940, τον Μικρασιατικό πόλεμο, τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.

 

Κ.Π. ΚΥΡΡΗΣ