Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Έξω Μετόχι- Exo Metochi. Xωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, κατεχόμενο από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής. Βρίσκεται περί τα 17 χμ. βορειοανατολικά της Λευκωσίας και 40 χμ. περίπου βορειοδυτικά της Αμμοχώστου.

 

Γεωλογία

Το Έξω Μετόχι είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 85 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το ανάγλυφο είναι πεδινό, χωρίς ιδιαίτερες μορφολογικές εξάρσεις, με μια ανεπαίσθητη κλίση προς τα νότια. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από μικρά ρυάκια που πηγάζουν από τα βουνά του Πενταδάκτυλου και ενώνονται στα νότια του χωριού με το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού Πηδιά. Από γεωλογικής απόψεως στην περιοχή του χωριού κυριαρχούν οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις (άμμοι, χαλίκια και πηλοί) της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου, επί των οποίων έχουν αναπτυχθεί προσχωσιγενή εδάφη.

 

Κλίμα- Καλλιέργειες

Η καμπίσια έκταση του χωριού δέχεται μια πολύ χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται γύρω στα 350 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή εκαλλιεργούντο μέχρι και το 1974 κυρίως σιτηρά και ελιές. Ανεπτυγμένη ήταν και η νομαδική κτηνοτροφία. Το 1973 στο χωριό εκτρέφονταν 897 πρόβατα, 493 κατσίκες, 33 αγελάδες, 18 βόδια και 4.260 πουλερικά.

 

Συγκοινωνίες- Πληθυσμός

Το Έξω Μετόχιν βρίσκεται πολύ κοντά στο νέο δρόμο Λευκωσίας - Αμμοχώστου, κι αυτό συνέβαλε στην εύκολη διακίνηση των κατοίκων και των προϊόντων τους προς τις δυο μεγάλες πόλεις. Το χωριό συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτους δρόμους, στα βορειοανατολικά με το Κουρού Μοναστήρι (περί τα 3 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το Παλαίκυθρο (περί τα 3,5 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Μόρα (περί τα 6 χμ.). Στα βορειοδυτικά το Έξω Μετόχιν συνδέεται με χωματόδρομο με το χωριό Επιχό (περί τα 2 χμ.).

 

Η προνομιούχα γεωγραφική θέση του χωριού, μεταξύ Λευκωσίας και Αμμοχώστου, συνέβαλε στη σταθερή αύξηση του πληθυσμού του, από το 1881 οπότε υπάρχουν επίσημα στοιχεία, μέχρι το 1974. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	332
1891	364
1901	413
1911	483
1921	540
1931	605
1946	784
1960	852
1973	890

 

Ένα μεγάλο μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού του χωριού εργοδοτείτο, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, στη Λευκωσία και στην Αμμόχωστο.

 

Ιστορικά στοιχεία

Το Έξω Μετόχι υφίστατο με την ίδια ονομασία, τουλάχιστον από την εποχή της Φραγκοκρατίας. Ο Λεόντιος Μαχαιράς το αναφέρει (Χρονικόν, παρ. 620), ως ένα από τα χωριά που παραχωρήθηκαν σε ευγενείς από τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Α' όταν ανήλθε στον θρόνο, το 1382: ...καί ἒδωκεν ψουμίν τούς καβαλλάριδες ὁποῦ τόν ἀτζετιάσαν˙ τουτἔστιν... τοῦ σίρ Τζουάν τε Ναβίλες τό Ξωμετόχιν...

 

Βλέπε λήμμα: Ιάκωβος Α'

 

Η οικογένεια του Ιωάννη ντε Νεβίλ (Jean de Neuville) αναφέρεται από τον Στραμβάλδι ότι κατείχε το χωριό και το 1391. Ο Λουί ντε Μας Λατρί περιλαμβάνει το Έξω Μετόχι στον κατάλογο των βασιλικών κτημάτων.

 

Το Έξω Μετόχι μνημονεύει και ο ιστορικός του 16ου αιώνα Φλώριος Βουστρώνιος, γράφοντάς το με την ίδια ονομασία που έχει και σήμερα, αλλά ως μία λέξη: Exometochi. Ο Φλώριος αναφέρει το χωριό ως ένα εξ εκείνων που εποτίζοντο από τον κεφαλόβρυσο της Κυθρέας, όμως δίνει και την πρόσθετη πληροφορία ότι: Μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ προέβη σε αναδιανομή των φέουδων του νησιού μεταξύ των ευγενών και αξιωματούχων του. Τότε το Έξω Μετόχι παραχωρήθηκε ως φέουδο στη λαίδη Μαριέττα Βραγαδίν, μαζί με άλλα 4 χωριά.

 

Βλέπε λήμμα: Κεφαλόβρυσο Κυθρέας

 

Σύμφωνα προς άλλες ενδείξεις, το χωριό υφίστατο και κατά την προηγούμενη περίοδο, δηλαδή την Βυζαντινή. Θεωρείται δε ως ένα από τα 12 χωριά που οικοδομήθηκαν στην περιοχή εκείνη μετά την καταστροφή της αρχαίας πόλης των Χύτρων από τους Σαρακηνούς το 806 μ.Χ. Την ύπαρξη του χωριού πριν από την Φραγκοκρατία, υποδηλώνει εν πάση περιπτώσει και η ονομασία του: Κάπου κοντά στο γειτονικό του χωριό Νέον Χωριό υπήρχε ένα μετόχιν (=κτήμα που ήταν ιδιοκτησία μοναστηριού και, στην προκειμένη περίπτωση, του μοναστηριού του Αγίου Χρυσοστόμου).

 

Βλέπε λήμμα: Σαρακηνοί

 

Πιθανότατα το μετόχιν αυτό να ήταν το Έσω Μετόχιν, το πλησιέστερο δηλαδή προς το μοναστήρι, ενώ το 'Εξω Μετόχιν ήταν το ευρισκόμενο σε μεγαλύτερη απόσταση από το μοναστήρι. Στο περισσότερο απομακρυσμένο Έξω Μετόχιν υφίστατο εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο. Η σημερινή εκκλησία του χωριού όμως, αφιερωμένη στον ίδιο άγιο, είναι νεότερο οικοδόμημα χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στα ανατολικά του χωριού υπάρχει άλλη μια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία των Παίδων.

 

Στο Έξω Μετόχιν υφίστατο σταθμός του σιδηροδρόμου που από το 1905 συνέδεε την πρωτεύουσα Λευκωσία με την Αμμόχωστο και το λιμάνι της.

 

Βλέπε λήμμα: Κυπριακός σιδηρόδρομος

 

Το καλοκαίρι του 1974 το χωριό βομβαρδίστηκε από την τουρκική αεροπορία κατά τη διάρκεια της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο. Μετά την προσφυγοποίηση των Ελληνοκυπρίων κατοίκων του χωριού, στο Έξω Μετόχι μεταφέρθηκαν κι εγκαταστάθηκαν Τουρκοκύπριοι, κυρίως από το χωριό Σοφτάδες της επαρχίας Λάρνακας.

 

Βλέπε λήμμα: Πρόσφυγες

 

Στο πλαίσιο των τουρκικών προσπαθειών για αλλοίωση των ελληνικών τοπωνυμίων στις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου, οι Τούρκοι μετονόμασαν το Έξω Μετόχι σε Duzova, που σημαίνει επίπεδο χωράφι. Την ονομασία αυτή είχαν δώσει οι Τουρκοκύπριοι πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, στο χωριό Σοφτάδες, και την μετέφεραν αργότερα στο Εξω Μετόχιν με την εκεί εγκατάστασή τους. Στο χωριό, εκτός από Τουρκοκύπριοι, εγκαταστάθηκαν και έποικοι που μεταφέρθηκαν από τη Μικρά Ασία.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια