Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Μελίνα Μερκούρη (Μαρία Αμαλία Μερκούρη) ήταν Ελληνίδα ηθοποιός και πολιτικός (υπουργός Πολιτισμού 1981- 1989), η οποία ανέπτυξε ιδιαίτερες σχέσεις με την Κύπρο. Γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1920 και πέθανε στις 6 Μαρτίου 1994. Η Μελίνα Μερκούρη υπήρξε ανάμεσα στις πρώτες προσωπικότητες που έλαβαν μέρος στις Πορείες Γυναικών κατά της Κατοχής της Κύπρου.

Καταγωγή 

Η οικογένεια Μερκούρη προερχόταν από την Αργολίδα και μέλη της είχαν πολεμήσει στην επανάσταση του 1821. Ο παππούς της Μελίνας, Σπυρίδων Μερκούρης, είχε διατελέσει για πολλά χρόνια δήμαρχος Αθηναίων. Ο πατέρας της, Σταμάτης Μερκούρης, ήταν αξιωματικός του Ιππικού και χρημάτισε βουλευτής και υπουργός, ενώ για πολλά χρόνια συμμετείχε στη διοίκηση της ομάδας του Παναθηναϊκού. Ο θείος της, Γεώργιος Μερκούρης, είχε ακροδεξιές πολιτικές απόψεις και ήταν ιδρυτής του Ελληνικού Εθνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, καθώς και διοικητής της Εθνικής Τράπεζας την περίοδο της Κατοχής. Η μητέρα της, Ειρήνη Λάππα, ήταν αδελφή του ναυάρχου Πύρρου Λάππα, ο οποίος διατέλεσε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, γενικός γραμματέας της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων και αρχηγός του Στρατιωτικού Οίκου του βασιλιά Παύλου.

Η Μελίνα σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου με συμμαθητές τη Δέσπω Διαμαντίδου, την Αλέκα Παΐζη, τον Ανδρέα Φιλιππίδη, τον Αλέξη Δαμιανό κ.ά.

"Στέλλα" σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη

 Το 1955 υπήρξε η χρονιά - σταθμός της καριέρας και της ζωής της. Ήταν η χρονιά που πρωταγωνίστησε στην πρώτη κινηματογραφική της ταινία, την Στέλλα σε σενάριο και σκηνοθεσία του Κύπριου σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη (Βλέπε Βίντεο Στέλλα).  Η ταινία ήταν κινηματογραφική διασκευή στο θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η Στέλλα με τα Κόκκινα Γάντια» και προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 21 Νοεμβρίου 1955. Διαγωνίστηκε στο Φεστιβάλ των Καννών και κατά την προβολή της, η Μελίνα γνώρισε και ερωτεύτηκε τον Ζυλ Ντασέν, με τον οποίο έμεινε μαζί του, ως το τέλος της ζωής της. Η ταινία διακρίθηκε με το βραβείο καλύτερης ταινίας ρετροσπεκτίβας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1960, με τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξένης ταινίας του 1956, καθώς και με το ειδικό βραβείο ερμηνείας Isa Miranda, για τη Μελίνα Μερκούρη στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών του 1955.

Στην Κύπρο το 1965

Ο  Ζυλ Ντασσέν και η Μελίνα Μερκούρη, ένα χρόνο πριν παντρευτούν, επισκέφτηκαν την Κύπρο στις 22 και 23 Ιανουαρίου 1965 όπου είχαν συνάντηση με τον Πρόεδρο Μακάριο και επισκέφτηκαν μεταξύ άλλων και το Μουσείο Αγώνος στη Λευκωσία (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ). Στα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα (1967-1974) πολέμησε σφοδρά τη Χούντα, χρησιμοποιώντας τη φήμη και τη λάμψη που είχε αποκτήσει, με συνέπεια να της αφαιρεθεί η ελληνική υπηκοότητα. Έδωσε αρκετές συναυλίες και διοργάνωσε αρκετά μεγάλο αριθμό πορειών αντιδικτατορικού χαρακτήρα. Επεδίωξε και συναντήθηκε με πολιτικούς αλλά και με πνευματικές προσωπικότητες παγκοσμίου κύρους, με σκοπό να τους ευαισθητοποίησει ενάντια στη χούντα. Κατά την διάρκεια των αγώνων της έγιναν εναντίον της απόπειρες δολοφονίας. Την περίοδο αυτή Μελίνα Μερκούρη έπαιξε μόνο στο θέατρο, την Λυσιστράτη το 1972 στο Μπρόντγουεϊ σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη.

Στην Κύπρο μετά την εισβολή του 1974

Το 1975 η Μελίνα Μερκούρη επιστρέφει στην Ελλάδα και την ίδια χρονιά επισκέπτεται την Κύπρο, ένα χρόνο μετά την εισβολή, τον Ιούλιο του 1975, όπου γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για την τηλεόραση της ΕΡΤ στο πλαίσιο της εκπομπής «Διάλογοι - Με τη Μελίνα Μερκούρη» (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ). Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ συνομίλησε με τον απλό λαό, όπως τις γυναίκες, συζύγους και μητέρες των αγνοουμένων, με στρατιωτικούς και στρατιώτες της Εθνικής Φρουράς, με τον Γλαύκο Κληρίδη, τότε εκπρόσωπο της ελληνοκυπριακής πλευράς στις διακοινοτικές συνομιλίες, καθώς και με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί τη μεγάλη πορεία γυναικών προς τους τάφους των θυμάτων του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974 και της τουρκικής εισβολής. Επίσης, καταγράφει μαρτυρίες Ελληνοκυπρίων στους καταυλισμούς των προσφύγων και σε κεντρικό δρόμο της διχοτομημένης Λευκωσίας και περιηγείται στη στρατιωτική βάση της βιομηχανικής περιοχής Σοπάζ. Ακόμη, περιλαμβάνει συνεντεύξεις Τουρκοκυπρίων της Κερύνειας από υλικό που παραχώρησε ολλανδικό συνεργείο με πλάνα από τα κατεχόμενα. Επίσης, αποτυπώνεται η ερμηνεία της Μελίνας Μερκούρη στο τραγούδι «Αντινανούρισμα», σε μουσική Ελένης Καραΐνδρου και στίχους Κ.Χ. Μύρη. Το ντοκιμαντέρ, που βρέθηκε σχεδόν ακέραιο τρία χρόνια μετά τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη και  προβλήθηκε για πρώτη φορά από την ΕΤ 1 στις 6 Μαρτίου 1997 ως φόρος τιμής στην ίδια. Η σκηνοθεσία είναι της Μ. Μερκούρη, η παραγωγή του Δημήτρη Ποντίκα και η δημοσιογραφική επιμέλεια του Νίκου Καμπάνη.

Η Μελίνα Μερκούρη τραγουδούσε από τα παιδικά της χρόνια, όπως μαρτυρούν ο αδελφός της Σπύρος Μερκούρης και άλλοι που τη γνώριζαν από μικρή. Έκανε σπουδαία πορεία στη δισκογραφία καθώς έχουν κυκλοφορήσει πάνω από δεκαπέντε δίσκοι της, πέρα από soundtracks ταινιών και θεατρικών παραστάσεων. Έχει τραγουδήσει μεγάλους Έλληνες συνθέτες, Μάνο Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρο Ξαρχάκο, Γιάννη Μαρκόπουλο, Βασίλη Τσιτσάνη αλλά και κορυφαία ερμηνεία μουσικών έργων των Κουρτ Βάιλ και Μπέρτολτ Μπρεχτ. Εμφανίσεις έκανε και στην τηλεόραση, σε σειρά ντοκιμαντέρ του BBC σε επεισόδιο με τίτλο «Η Ελλάδα της Μελίνας», από όπου και ο ομώνυμος δίσκος του Σταύρου Ξαρχάκου, όπως και σε σήριαλ και εκπομπές στη Γαλλική και τη Γερμανική τηλεόραση. Επίσης έγραψε και ένα βιογραφικό βιβλίο με τίτλο «Γεννήθηκα Ελληνίδα», του οποίου τα έσοδα από τις πωλήσεις διατέθηκαν για τον αντιδικτατορικό αγώνα. Ο τίτλος του βιβλίου της είναι η απάντηση που έδωσε στους δημοσιογράφους όταν της ζήτησαν να κάνει μία δήλωση για την αφαίρεση της υπηκοότητας της από τους συνταγματάρχες: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα».

Τον Αύγουστο του 1975 η Μελίνα επισκέπτεται εκ νέου την Κύπρο, για να ηγηθεί της Πορείας προς την κατεχόμενη Αμμόχωστο. Στο ολοκληρωμένο ρεπορτάζ του δημοσιογράφου του ΡΙΚ Δημήτρη Αντρέου καταγράφεται η άφιξη στην Κύπρο της πολυπληθέστερης ξένης αντιπροσωπείας, η οποία φθάνει στο νησί για να πάρει μέρος στην Πορεία γυναικών προς την Αμμόχωστο. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος- Αρχείο ΡΙΚ) 

Υπουργός Πολιτισμού- Κερύνεια Δύο

Με την επιστροφή της στην Ελλάδα το 1975 η Μελίνα συνεργάζεται με στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης Π.Α.Κ. και τον Ανδρέα Παπανδρέου ιδρύουν το Πανελλήνιον Σοσιαλιστικόν Κίνημα αργότερα ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Κατεβαίνει υποψήφια στη Β΄ Πειραιά το 1974 αλλά δεν καταφέρνει να εκλεγεί βουλευτής, πράγμα το οποίο επιτυγχάνει το 1977. Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας επέστρεψε στην Ελλάδα και πολιτεύτηκε.

Διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού κατά τα χρονικά διαστήματα 1981-1989 και 1993-1994, θέση η οποία της έδωσε το έναυσμα για να ξεκινήσει εκστρατεία για την επιστροφή των κλεμμένων μαρμάρων της Ακρόπολης από τον Λόρδο Έλγιν, τα οποία βρίσκονται στις προθήκες του Βρετανικού Μουσείου, να δημιουργήσει το θεσμό των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων (γνωστά ως ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) με σκοπό την πολιτιστική ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας αλλά και τον θεσμό των πολιτιστικών πρωτευουσών της Ευρώπης, με πρώτη την Αθήνα το 1985.Η Μελίνα Μερκούρη έθεσε το θέμα της επιστροφής στην Ελλάδα των Μαρμάρων του Παρθενώνα, στη Διάσκεψη των Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO στο Μεξικό στις 30 Ιουλίου 1982. 

Ενώ ως υπουργός πολιτισμού, υποστήριξε θερμά το πρόγραμμα «Αιγαίο Αρχιπέλαγος» με σκοπό να προστατέψει το περιβάλλον και τον πολιτισμό του Αιγαίου αρχιπελάγους.

Κατά τη διάρκεια της θητείας της ως υπουργός Πολιτισμού ήρθε στην Κύπρο το Σεπτέμβριο του 1986 για την υποδοχή του «Κερύνεια Δύο». Συγκεκριμένα το πιστό αντίγραφο του Πλοίου της Κερύνειας  σάλπαρε από το Μικρολίμανο του Πειραιά για την Κύπρο, για το μεγάλο πειραματικό ταξίδι, μεταφέροντας και δείγματα από το ίδιο φορτίο όπως και το αρχαίο πρότυπό του. Την 1η Οκτωβρίου 1986 το μικρό καράβι έφθασε στη θαλάσσια περιοχή του Άη Γιώρκη της Πέγειας και στις 2 Οκτωβρίου 1986 μπήκε πανηγυρικά στο λιμάνι της Πάφου συνοδευόμενο από πολλά άλλα μικρότερα σκάφη και από το πλοίο του ελληνικού πολεμικού ναυτικού «Αιγαίο». Το καράβι υποδέχτηκαν πλήθη λαού με επικεφαλής τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας Σπύρο Κυπριανού και την υπουργό Πολιτισμού της Ελλάδας Μελίνα Μερκούρη, μέσα σε γιορταστική ατμόσφαιρα.

Παρθενώνας 

Στη δεύτερη θητεία της στο Υπουργείο Πολιτισμού η Μελίνα Μερκούρη επιμένει στη  μεγάλη σημασία της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα αλλά και στην εισαγωγή του Πολιτισμού και της Θεατρικής Αγωγής στα σχολεία από την πρώτη του δημοτικού, γνωστό ως το Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ - Εκπαίδευση και Πολιτισμός». Ήταν ίσως το τελευταίο μεγάλο όραμα της που ήθελε να πραγματοποιήσει, με σκοπό να γαλουχήσει τα παιδιά με τον πολιτισμό και τις τέχνες. Πίστευε ακράδαντα πως με αυτό τον τρόπο θα δημιουργηθούν μελλοντικοί πολίτες με ουσιαστική παιδεία. «Αν επιτευχθεί η ευαισθητοποίηση του παιδιού στον πολιτισμό, θα δημιουργηθεί μια άλλη κοινωνία, μια άλλη νοοτροπία, μια άλλη πολιτική». Το πρόγραμμα αυτό, η Μελίνα το παρουσίασε λίγο πριν ταξιδέψει στις ΗΠΑ για λόγους υγείας και αποτέλεσε μια από τις μεγάλες της παρακαταθήκες στον πολιτισμό.

Θάνατος

Καταβεβλημένη από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο άφησε την τελευταία της πνοή στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, την Κυριακή 6 Μαρτίου του 1994.

 Η σορός της έφτασε στην Ελλάδα στις 8 Μαρτίου του 1994 και τέθηκε σε διήμερο λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος. Την Πέμπτη 10 Μαρτίου του 1994 έγινε η νεκρώσιμος ακολουθία στον Καθεδρικό Ναό Αθηνών και αμέσως μετά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τη συνόδευσαν ως το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές αρχηγού κράτους.

Έχει ιδρυθεί, σύμφωνα με επιθυμία της, από το σύζυγό της Ζυλ Ντασέν και με τη συμμετοχή προσωπικοτήτων παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπως ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, ο Γάλλος πολιτικός Ζακ Λανγκ κ.ά. το Πολιτιστικό Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, το οποίο έχει ως στόχο την επιστροφή των κλαπέντων γλυπτών του Παρθενώνα.

Στη μνήμη και σε αναγνώριση της πολιτιστικής συνεισφοράς της Μελίνας Μερκούρη, έχει ορισθεί από την UNESCO το Βραβείο «Μελίνα Μερκούρη» ως βραβείο πολιτιστικής προσφοράς. Το βραβείο αυτό δίδεται με τη συνδρομή του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού από το 1997 και ανά δύο χρόνια, σε ανθρώπους ή οργανισμούς με σπουδαία δράση στην διάσωση ή διατήρηση πολιτισμικών μνημείων της ανθρωπότητας. Δική της επίσης ιδέα υπήρξε η δημιουργία του θεσμού της «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης».

Αίθουσα Μελίνα Μερκούρη 

Προς τιμή της Μελίνας Μερκούρη ο Δήμος Λευκωσίας δημιούργησε πάνω σε προμαχώνα των τειχών της Λευκωσίας δίπλα από την Πύλη Αμμοχώστου στην παλιά Λευκωσία έναν πολιτιστικό πολυχώρο ο οποίος διατίθεται για διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.