Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο Μακάριος πέθανε τα χαράματα της 3^ης Αυγούστου, ύστερα από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Αμέσως χιλιάδες λαού κατέκλυσαν το Προεδρικό Μέγαρο και την Αρχιεπισκοπή, μαυροφορεμένες γυναίκες ολοφύρονται πάνω σε τεράστια πορτρέτα του νεκρού ηγέτη, αυτοκίνητα με αυτοκόλλητα και φωτογραφίες του Μακάριου συνέρρεαν στους κεντρικούς δρόμους, ενώ όλα τα σχολεία και τα καταστήματα έμειναν κλειστά. Από τις 10 το πρωί, το πλήθος συρρέει στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Ιωάννη, όπου εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα η σορός του Κύπριου Εθνάρχη. Ο θανατος του Μακαρίου καταγράφεται και διεθνώς.  Η σημαία του ΟΗΕ κυματίζει μεσίστια στη Νέα Υόρκη, με εντολή της βασίλισσας Ελισάβετ, η βρετανική σημαία κυματίζει μεσίστια σε όλες τις χώρες της Κοινοπολιτείας, ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ, στο συλλυπητήριο μήνυμα του, τονίζει ότι η Κύπρος στερείται «ένα μεγάλο ηγέτη, έναν πολιτικό άνδρα που έτυχε παγκόσμιας αναγνώρισης».

Τα πρώτα συμπτώματα καρδιακής ανεπάρκειας στον αρχιεπίσκοπο Μακάριο παρουσιάστηκαν στις 3 Απριλίου 1975 , κατά τη διάρκεια της χειροτόνησης διακόνου στο παρεκκλήσι του Αγίου Προκοπίου. Αργότερα, ο προσωπικός του γιατρός Βάσος Λυσαρίδης διαπίστωσε σοβαρότατο έμφραγμα του μυοκαρδίου. Ο  Μακάριος αρνείται πεισματικά να μεταφερθεί σε νοσοκομείο και ο Λυσαρίδης δεν έχει άλλη επιλογή από το να μετατρέψει την αίθουσα της Αρχιεπισκοπής σε μονάδα εντατικής θεραπείας. Στο μεταξύ, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κ. Καραμανλής στέλνει με κατεπείγουσα πτήση στη Λευκωσία τον καθηγητή της καρδιολογίας Χρήστο Αραβανή. Ακόμα ένα έμφραγμα υπέστη τον Απρίλιο του 1977 και ακριβώς τέσσερις μήνες μετά, το βράδυ της 2ας Αυγούστου του 1977, ενώ βρισκόταν στο γραφείο του στην Αρχιεπισκοπή ένιωσε ξανά πόνο στο στήθος. Αμέσως, κλήθηκαν στο προεδρικό μέγαρο οι προσωπικοί του γιατροί,  Λυσαρίδης και Σαλμπιάν, οι οποίοι διαπιστώνουν την κρισιμότητα της κατάστασης του. Όταν κατέφθασε ο προσωπικός γιατρός του Κωνσταντίνου Καραμανλή, καθηγητής της καρδιολογίας Ευτύχιος Βορίδης, βρήκε τον αρχιεπίσκοπο σε κωματώδη κατάσταση. Το καρδιογράφημα έδειξε ότι μετά το δεύτερο έμφραγμα νεκρώθηκε και το μπροστινό μέρος της καρδιάς, περιορίζοντας απελπιστικά την αντλητική της ικανότητα.

Ο τελευταίος αποχαιρετισμός (βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ) στον Μακάριο έγινε τη Δευτέρα 8 Αυγούστου. Εκπρόσωποι πάνω από 60 κρατών και κυβερνήσεων, απεσταλμένοι χριστιανικών Εκκλησιών απ' όλες τις γωνιές της Γης και 250.000 λαού -το μισό σχεδόν του κυπριακού πληθυσμού- κατέκλυσαν τη Λευκωσία για να παρακολουθήσουν την κηδεία του Εθνάρχη. Πάνω από 30.000 στεφάνια κατατέθηκαν στον ιερό ναό της Παναγίας της Παλουριώτισσας, όπου τελέστηκε η νεκρώσιμη ακολουθία. Επικήδειο εκφώνησε ο πρόεδρος της  ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος, ενώ πολλοί επίσημοι έφθασαν στην Κύπρο για την κηδεία, μεταξύ των οποίων ο πρώην Πρωθυπουργός Ακαδημαϊκός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Αρχηγός της ΕΔΗΚ και Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολιτεύσεως Γεώργιος Μαύρος, οι βουλευτές Ελένη Βλάχου, Γεώργιος Μαγκάκης, ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου, ο Πρόεδρος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σεραφείμ.

 Από την Παναγία την Παλουριώτισσα, η σορός του Μακαρίου, σκεπασμένη με την ελληνική σημαία, μεταφέρθηκε πάνω σε κιλλίβαντα πυροβόλου στο «Θρονί» της Μονής Κύκκου, όπου τον περίμενε ένας απλός τάφος, σε σχήμα σπηλιάς, λαξεμένος μέσα στο όρος Τρόοδος και χτισμένος με πέτρες το καλοκαίρι του 1975, με προσωπική εντολή του εκλιπόντος.

Η καρδιά του ωστόσο μεταφέρθηκε στο Θρονί, μετά από 33 χρόνια. Στο βιβλίο «Κυπρίων ιατρών έργα» του γιατρού Λάκη Αναστασιάδη, αναφέρεται ότι η νεκροψία στη σορό του Μακαρίου διενεργήθηκε επί τόπου στο κρεβάτι όπου πέθανε στην Αρχιεπισκοπή, «με πρωτόγονες και απαράδεκτες νεκροτομικές διεργασίες». Κι αυτό γιατί ιθύνοντες του στενού περιβάλλοντος του Πρώτου Προέδρου, δεν ήθελαν να μεταφερθεί το σώμα του στο νεκροτομείο. Ως αποτέλεσμα δεν κατέστη δυνατή η καταγραφή επίσημης νεκροτομικής έκθεσης. Η νεκροψία έγινε από τον παθολογοανατόμο του Νοσοκομείου Λευκωσίας, Πάνο Σταυρινό, στην παρουσία των γιατρών Λυσσαρίδη και Καλπιάν. Ο Σταυρινός είπε στο συγγραφέα του βιβλίου ότι: «Τα στεφανιαία αγγεία είχαν εκτεταμένες στενώσεις με διάχυτη ασβεστοποίηση και σκλήρυνση τους. Υπήρχε ουλή παλαιού εμφράγματος, αυτού που είχε υποστεί τον Απρίλιο του 1977. Η καρδιά παρουσίαζε υπερτροφία και το βάρος της υπολογίσθηκε -δεν είχαμε την απαραίτητη ζυγαριά για ακριβές μέτρημα- σε περίπου 450 – 480 γραμμάρια. Την καρδιά την αφαίρεσα από τη σορό και τη μετέφερα προσωπικά στο Λονδίνο για περαιτέρω εξετάσεις, κατόπιν οδηγιών του τότε Κυβερνητικού Εκπροσώπου, Μιλτιάδη Χριστοδούλου». Από τις εξετάσεις των Άγγλων δεν διαπιστώθηκε τίποτε διαφορετικό και επιστρέφοντας στην Κύπρο ο Σταυρινός προχώρησε σε ταρίχευση της καρδιάς, την οποία παρέδωσε στην Αρχιεπισκοπή για φύλαξη. Η καρδιά του Μακαρίου παρέμεινε στην Αρχιεπισκοπή μέχρι το 2010 και 33 χρόνια μετά το θάνατο του τοποθετήθηκε στον τάφο του στο Θρονί της Παναγιάς του Κύκκου, με πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου.